Katalog

Einstein çağı 0 çağdaş aydmlann en önde gelen ilk temsilcisiydi ve bu konumuna Amerikalılarm onaylayabilecekleri tek bir yoldan, yani zekâsmı bir bilgin gibi değil de, yalnızca sezgilerinin gücünden yararlanarak, düşündüklerini roket ve atom bombalan gibi gündelik yaşamı kolaylaştıracak şeylere uygulayarak ulaştı. ınsteın'ın, ozellıkle de Amerıka'da, çağdaş bir tannya donuşebılmesı ıçın kahraman tanımının baştan sona yenıden gozden geçmlmesı gerektı Anü en telektualızm de tıpkı evrensel eğıtıme gosterüen ügı gıbı Amerıkan kulturunun bolunmez bır parçası olmuştur Her üasının de aynı zamanda var olması bu ulkede oğretmenlerın toplumda neden ustun bır konuma sahıp olamadıklannı bır olçude açıklayabılır Amenka'da yalnızca akıllı olmak yetmez, ınsanın aklını kovboy ıle oncunun gerçek gucunu ve becerısını de ortaya koyarak dengelemesı gereklıdır lşte Einstein bunu yaptı 0 çağdaş aydmlann en onde gelen ılk temsilcisiydi ve bu konumuna Amerikalılarm onaylayabilecekleri tek bır yoldan, yanı zekâsmı bır bılgm gıbı degıl de yalnızca sezgılerınm gucunden yararlanarak duşunduklerını roket ve atom bombalan gıbı gundelık yaşamı kolaylaşüracak şeylere uygulayarak ulaştı E Goruşlennın gunluk yaşamda kullanılır bır guce sahıp olduğunun anlaşüması boylesı bır guce en çok gereksınım duyulan bır doneme denk geldı Eınstem 1933 te Hitler ve Mussolini rejımmden kaçarak Amenka ya sığınan ve bu ulkeye ayak basar basmaz gerek egıtım gerek se devlet duzenmde koklu değışımler yapan Avrupalı bır grup aydmdan en unlusuydu Franklin Roosevelt m sıyasal ve ekonomık alanda duzelümler vaat eden 'New Deal" (Yenı Duzen) uygulamasına dek ulkede duşunsel yaşamla devlet ışlerı arasmda daha once bır baglann kurulmamıştı Şımdı ıse bır "Beyin Tröıtü" soz konusuydu 'entel' ovguye deger dahası cınsel albenısı olan nıtelıklı ınsanlar duşmandan daha ustun duşunebılmenın ve onu tongaya duşurmenın olası olduğunu gorebılıyorlardı Eınstem Başkan Roosevelt'e bır mektup yazarak onu bır uranyum bombası yapmaya kışkırttı Ardmdan bır ış bıürıcı aydınlar takımı Los Alamos ta bır araya gelerek savaş çarkını donduren yenı kovboylar grubunu oluşturdu Başkanlar oldum olası entellere bel bağladılar Eınstem Kisıinger a, Rubin e Reich ve Greenspan e ışık tuttu ve onlann varhk gostermelenne yaıdımcı oldu Eınstem sankı bu gezegenm dışmdaydı toplumun genellıkle hayran oldugu bır bı çımde her şeyden elını eteğını çekmış duşler âlemınde gezmen sevımlı bırı gıbıydı Insanlar uzermde yaratügı ızlenım oylesme guçluydu kı gerek kultur gerekse polıtıkayı kımı zaman kendı goruş ve mançlanna tumden ters duşen bıçımde etkıledı Eınstem'm gorehlık kuramının uzermde pek duşunulmeden duşunsel alandakı gorehlık bıçımmde yanlış yorumlanması Eınstem'dan çok dunyanın gıdışatı konusunda bır fıkır venyor Eınstem'mfizığeyaptıgı bu katkı büıme ya da kışısel egüımlenyle hıçbır ügısı olmayan goruşlere destek verdı Dışavurumculuk Kubızm Fovızm ya da duşlem bıçımmde olsun çagdaş sanatın ortaya çıkışı gozlenebılır gerçeklık bıçımlermm tıpkı Eınstem'm büıme getırdıgı ozgurlukçu ve deneyımcı ruhla yenıden karman çorman edılmesı yonunde bılmçlı bır çabaydı Gelgelelım gorehlık bır başka deyışle torel ve etık gerçeklerın yalnızca bıreym kalkış açısma gore varhk gosterdığı goruşu tam tersını savunan Eınstem' a devrımcıgo ruşe genel bır katkıda bulunmasınm dışmda hıçbır şey borçlu degıldı Sanatm fizıksel dunyayla olan benzerlıklerı kendı dışmda tutması ve Eınstem'm zaman ve uzama bakışı arasmda bellı belırsız bır koşutluk vardı Ancak bu durum gerçekte Eınstem ıle ıçıçe olan Freud, Manc, Picasso, Bergıon, Wittgenıtein, Joyce, Kafka, Duchamp, Kandinsky ve tıpkı onlar gıbı ozgun ve yıkıcı goruşlere sahıp olan ve tutkuyla yenının peşmde koşan herhangı bırınm ıçınde bulundugu bır değışım ortamından kaynaklanmaktaydı Gorehlık kuramınm bulucusu ışte boylesı ınce bır bag sayesmde dunyayı kendılerme gore yorumlayan bıreylerden oluşan bır dunyanın onde gelen sımalanndan bırı oldu Eınstem benzer bıçımde çagdaş muzıgın çogulculugu ve çağdaş mımarlığın seçmecıhğıyle (eklektızmıyle) de bağlantılıydı Yazm alanında her şey kendıhğmden un ufak olmaya hazırdı bu yuzden boylesı bır altust etme gırışımını, hele de evrenm kuramsal yenıden yapılanması adıyla sunulduğunda, hemen herkes bağrma basıyordu 1919 yılında gorecehk kuramı bıhm dunyasmda bır bomba gıbı patladı 1922'de TS Ehot un' The Waste Land=Çorak Ulke" yapıti yazm dunyasm Sezgisel düşgücü Sezgisel duşgucunun çekıcılıgme gebnce bunda Eınstem m başlangıçta ad yapmış bır yuksekogrenım kurumuyla hıçbır bağlantısı olma ması ve konumunun boylesı bır kurumdan aldıgı dıplomadan kaynaklanmamasının payı buyuktu Her ıkısı de Amerıkalüann ük anda ısrarla uzermde durduklan ve de pek guvenmedıklerı bır şeydı Tam tersme Einstein matematıgm o ıçınden çıküması guç dılını kullanmasına karşın kendını beğenmış tavırlardan uzak gorundugu ıçm sıradan halk tarafmdan buyuk bır tutkuyla benımsendı Gerçekten de 669/18 da aynı etkıyı yarattı Ne var kı Elıot'un kaleme aldığı "kendı yıkmUlanma dayanak yaptığım bu parçalar' dızesınde m sanlar parçalar uzermde duruyor dayanak yapmayı goz ardı edıyorlardı Ancak Ehot ve otekı 20 yuzyıl ozan ve romancılannm küıt noktası "ben" adılınm can alıcı nıtelığmde bır başka deyışle duşunsel gorecılığm merkezmde yatıyordu Nıtekım 6O'lı yıllarm gunah çıkartan şıırı 80 ve 90'lann anı yazılan ve tum çağdaş kurmacada yazann onemı on plana çı kıyordu Kısa bır sure sonra kurmacaya ozelhğıru verecek sıradan bır ıkılem çağdaş burokrasüer ve duzeneklerle kuşatılan ve gucu elmden alınan onursuz anhkahramanm alçaldıkça aynı zamanda da goklere çıkartılmasıydı Duşunsel gorelıhk yeraltmdakı ınsanı Avrupa'da Dostoyevski, Kafka, Beckett, Aichinger, Sartre, Mann ve Pİrandfello üe Amenka da Fitzgerald, Hezningway, Ellison, Capote ve Salinger ıle hak ettıgı yere getırdı Antıkahraman da butunleyıcı bır anlam arayışı ıçme gırdı ama onu ebnde tutan yazüar hep bolunmeler sırt çevırmeler ve kendını yoklama uzenneydı O tıpkı bır tann gıbı yalnız olmanm arayışı ıçındeydı Robert MuBİl'm "The Man Wıthout Oualıtıes=Nıtelıksız Adam" ve Rıchard VVnght'm "The Outsıder^Yabana" yapıtlannda kahramanlar salt yalnız olma arzusuyla bır dızı cmayet ışlerler Tum bunlar gorelılıkle ılmtılı olmasa da, Eınstem'm gorelıhk anlayışıyla yakmdan bağlantılıydı Eınstem yalnızca gerçeğın oğrenılmesınm sımgesı olmakla kalmayıp aynı zamanda gerçeğı oğrenme yetısınm de bır sımgesı durumuna geldı 1993'te kaleme aldığı "Eınstem'm Duşlen" yapıtmda Alan Lightman 'Bu dunyada zaman gozle gorulen bır boyut ınsan gozlennı uzaklara çevırdığmde nasü kı uzama (mekân) damgasını vuran evlerı ağaçlan, dağlan goruyorsa, bır başka yone baktığmda zamanm ışaret dıreklen olan doğumlann evlılıklenn ve olumlenn uzak bır geleceğe doğru donuk bır bıçımde akışını ızleyebüır" dıyor Bu Eınstem'm goruşlenyle pek bağdaşmasa da boylesı bır goruşe tannsal yada"ılâhı' bır boyut yakıştırmak ışten değüdır