Katalog

Sidmlerden oluşan bir dünya flziksel gerçekliği belkl de bütünüyle açıklayabilir. Madde atom lardan olıiftır SKIMLER (TELLER): Ailında iicimlcrin (tellerin) hepsi oz deftir. Ancak tıpkı farklı akort edilen bir keman teli nin farklı notalar çıkarması gibi iicimlerin de elektron ya da kuark gibi davranman nasıl titreftiklerine baglıdır. BOYUUAR: Geleneksel tiıikte zaman boyutıı da dahil dort boytıt vardır Ancak M kuramı 1 ] tane boyut oldugunu soylu yor Bu ekstra hoyııtlar yalnızca olagantiitu kuçuk atomaltı ol , çeklerde ortaya çıkar. Atomlar proton lardan notronlar dan ve elektron lardan oluşur. ı Elektronlar dahcı fazla bolunemez, ancak notron ve protonlarm her biri kuark adı verilen uç kuçuk parçacıktan ohışıır. Ancak şimdi oyle gorunuyor ki kuark lur ve elektronlar as lında parçacık bile degil. Bunlar sicim (tel)' halkaları (don guleri) halinde goz lenen zar (brane) adı verilen çok boyııtlıı varhklar. SUPERSIMETRI Onceki kuramlar bilinen her par cacığın henuz tespit edile meyen bir kanıt parcacığı ol dugunu one suruyordu M kuramında da "iimetrik kuark lar iimetrik elektronlar gibi iupcnimetrik tamamlayıcılar yer alıyor Kuantum kuramı llegöretlllk llkeleri blrblrlerlyle uyumlu değlldlr. Ancak "dclm" fiiarlni benlmseyen M kuramı, bu Ikl kuramı günün blrlnde blrieftlreblllr. Doğa karşüıgında bir bedel odetmeden bılım adamlanru neredeyse hıç bir zaman odullendırmez Bu odul ıçın odenecek bedel ıse olaganustu karmaşık olan bir problemın ustesmden gelmek Sıcım kuramı bıldıgımız dort boyuta (yukseklık, genışlık uzunluk ve zaman) yedı boyut daha eklemeyı zorunlu hlıyor Ayrıca tamamen yenı bir atomalü parçacık sınıfına supersımetrık parçaaklaıaıhtıyacımız var Ustelık bir değıl tam beş tane farklı sıcım kuramı var Bılım adamları bu kuramlann hıç bırınden vazgeçemeseler de, hepsının aynı anda dogru olması olanaksız gorunuyordu Ancak ışın gerçekten de boyle oldugu ortaya çıktı 1995 yüında yaşayan belkı de en buyuk fızıkçı olan Witten tum bu supersımetrık sıcım kuramlarının çok daha genel bir kuramın farklı ongorulerıne karşılık geldıgını acıkladı Yenı, daha kapsamh olan kurama M Kuramı adını ver dı Bu farklı bakış açısı meslektaşlarma guç verdı ve bir suru araşürmaya esın kaynagı oldu, araştırmalar sayesınde bugun bırçok bılım adamı sıcım kuramının dogru ız uzerınde olduguna ınanıyor Kara delık ve qenel gorehkk kon\uannda uzman olan Caltech'ten Kip Thorne ' Dogrulugun kokusunu alıyorum ve bunu hıssedıyorum" dıyor ve eklıyor "Bir kuramı gelıştırmenın ılk aşamasında sezgüerınızı ve hıslerınızı kullanmak zorundasmız' ulaştıgınızda yepyenı bir manzarayla karşüaşıyorsunuz Manzannın tadını çıkartıyorsunuz ancak çok geçmeden acı gerçek ortaya çıkıyor Henuz asıl varmak ıstedıgınız noktadan çok uzaktasmız" karşılık gelıyor Daha fazla boyutlu "zarlar" bulunsa da henuz VVıtten bıle bunlarla nasıl başa çıkacağını bılemıyor Bu "zarlar" bukulup katlanarak uzennde çalışanlan çıleden çıkaran bir suru garıp bıçıme burunuyor 11 boyutlu bir dünya Gelecek umut dolu Oyleyse bu garıp şekıllerden hangüerı Evren'ın te mel yapılannı oluşturuyor' Sıcım kuramıyla ugraşan teorısyenlennbukonuda henuz hıç bir ıpuçlanyok M kuramının ' dunyası oylesıne alışılmadık kı bılım adamları aynı anda hem fızık hem de matematık cephesınde savaşmak zorunda kalıyor Belkı de Isaac Nevrton m hareket yasalarını oluşturabılmek ıçın dıferansıyel ve mtegral hesabını gelıştırdıgı gıbı onlar da yenı hesap yontemlerı gelışürmek zorunda kalacak Ustelık sıcım kuramının kuantum mekanıgındekı gıbı deneysel kanıtlan da yok Onumuzdekı on yıl ıçmde bu durum degışebılu: ABD ve Avrupa'dakı dev parçacık çarpıştıncüannda yapüacak deneyler sonucunda supersımetrıye üışkın dogrudan kanıtlar ortaya çıkabılır Bu deneyler belkı de farklı boyutla nn varlıgını da kanıtlayacak Acaba Eınsteın boyle çılgm füarlerın oldugu bir çagda yaşasaydı ne duşunurdu9 Columbıa Unıversıtesı nden Greene 'Eınstem buna bayüırdı' dıyor Greene e gore eger genç Eınsteın profesyonel karıyerıne 1900 lu yülarda degü de bugun başlasaydı, kuantum mekanıgıne duydugu guvensızlıgı yenerdı Ayrıca zarları supersımetrık par. çacıklan ve supersıcımlerı benunserdı Hatta geleneksel duşunme tarzını aşmak ve dunyayı hıç alışılmadık yonlenyle algüamak konulannda boyle ınsanustu bir yetenegı olduktan sonra buyuk birleşik kuramı yaratan kışı de o olabılırdı Eınsteın'ın "bıtmemış entelektuel senfonısını" tamamlamak ıçın beîla de bir 'Eınstem' daha gerekecek M kuramı: Büylik Birleşik kuram mı ? VVıtten M kuıamınddkı M hdrfinın çok şeyı ıfade ettı gını soyluyor Matnx ("kalıp" bir cısme şekıl veren şey), mystery (gızem) ve magıc (sıhır) Ancak şımdı lıstesıne murkyı de(bulanık anlaşılması guç) ekledı Neden mı' Çunku Wıtten bıle M kuramının tam anlamıyla ne oldugunu ıfade eden tum matematksel denklemlen oluşturamıyor VVıtten, M kuramının ongoru yetenegme sahıp tam bir ku ram halıne gelebılmesı ıçın onlarca yıl geçebüecegını du şunuyor "Bu üpkı daglarda yuruyuş yapmak gıbı bir şey" dıyor VVıtten duşuncelere dalarak, "Bir geçıdın zırvesıne Eınstem bir dahıydı elbet ancak çok şanslıydı da Genel gorelılık kuramını gelıştınrken, yalnızca uç uzaysal boyutu ve bir de zaman boyutu olan bir dunyada çalışıyordu Sonuçta kendı denklemlerını uretmek ve çozmek ıçın aşın karmaşık bir matemaük kullanmak zorunda degüdı M kuramı ıle ugraşanlar ıse "zar {brane)" adı venlen tuhaf parçacıkiarla dolu 11boyutlu bir dunyada çakşmak zorunda Bu termınolojıde sıcım, tek boyutlu "zarlara (brane)", membranlar (membrane) ıse üa boyutlu zarlara (brane) Kısaltılmış metın: Turgut Gurer Kaynak Tıme(31 Aralık 1999) 669/11