Katalog

Yersarsıntısı ve uyarılar Prof. Dr. Ahmet Ercan* G orsel basmdan ızlendigı uzere, yersarsıntısınm dış oddgındd (Golcuk) çok az yapı ayakta kalmış kopruler yıkümış, yuzeyde buyuk yarık ve çdtlaklar oluşmuş yerkaymalan, akmalar suruklenmeler, toprak yığümaları, yer ıvüaşmaları gorulmuş, raylar eğrümış, B (ıyı ışçüık, harç ve :loıidtılı ancak deprem guçlerıne karşı dayanıksız) C (kotu gereç ve donatılı, yanal yuke ddyanıksız), D (keıpıç yığma, kotu ışçüık ve yanal guçlere karşı dayanıksız) tıpı yapüdnn hemerı hepsı yıkılmıştır Depremın şıddetı o deprerrun, o yerde yaptıgı yıktmın olçusudur Mcrcalh Cancanı (MM) olçpğıne gore şıddet 1 den 12 ye degın derecelendırüır Yapılarda yıkım (şıddet) yapımn ydpüdığı yeıe, muhendıskk koşullarına yapının statığıne ve kul lcfflüan gereçlprın nıtehğıne ve uyguldma bıçımıne bağlı olarak :iegışır Doğada depremın yaptıgı yırtma, kırma, şışme kayırid jkrna gıbı olaylar, şıddetı gostprmekle bırlıkte ınsan ya da ifknolojı denetımınde değıldıı Yukdiıdakı gozlemler 17 Ağustos 1999 Korfez depremınırı şıddetmın Io = X üe XI olarak alınabüeceğını gosterır verdıgı değer 7 8 dır ve uyuşmaktadır Kandıllı'nın cısım dalgalannı kullandrak elde ettıgı değer ıse M 6 7 dır 6 7 buyukluğunde bır yersarsıntısınm yapdcağı yıkım, VIII şıddeündedır Oysa deprem dış odakta X XI şıddetınde bır yıkım yapmıştır Buyukluk (M) ıle şıddet (I) arasındakı deneysel bağıntı goz onunde bulundurulursa Io = X XI şıddetmdekı Korfez depremmı yaratan yersarsıntısı buyuklugu, M = 1 63 + 0 592 Io 7 5 < M < 8 1 olmalıdır Yersarsıntısı ile boşalan erk (enerji) Yersarsıntısı ıle yerde sıkışmış, gerılnn enerjısı ısı ses dalgası ve ışık erkı olarak boşalır Boşalan eık yaklaşık olarak, logıoE = 12 + 1 8 M dır 10?fi erg'lık bır erk 300 mılyon kVVlık bır jeneıatorun yıllık toplam enenısıne karşılık gelır Bır atom bombasının paüdtılmdsıyla (yokldşık 20 000 ton TNT karşıhgı) çıkan erk 1021 erg dolaymda olduğurıa gore Korfez depremmın etkısı sankı 23 km derınde 10 bın ıle 100 bın tdne dtom bombasına eşdeğer bır gerılım boşalmıştır Boşalan bu erk yerı 100 km boyunca yarmış ve kınğın guney kanadını kuzeye dogru 2 5 metre batıya ıtmıştır Yerı bolgesel olaıak ıten bu korkunç buyuk guçtıır Dalgalan yerm çekardeğrnden geçerek (R = 6370 km) yerın obur ucuna çıkmış yeryuzunun her yerınden algüanmıştıı Şiddetin sönümü ŞıddPt dış odaktan uzaklaştıkca azalır, enerjının (buyukluğun) logaııtması ıle degışır Ancak bu azalma, tekduze yeryapüaıında çembersel olurken yanal ve duşek sureksızlık gosteren çoktur yeıyapılaıında basık elıps ya da gelışıguzel bıçımde olabüır h derınlıgmde (23 km) oluşan depremın r = uzaklıkta (tstanbul ıçın 111 km) yarattığı şıddet (yıkım) derecesı I Io+ n log 10 (ı/h) + logıoefc'' (Soğurma Terımı) dır Bu yorede onceh depremlere bakarak n ~ 5 r ll()veh = 23 km, f depremın frekansı, S = sogurma çarpanıdır (bu yorede yaklaşık olarak 0 005 m1) Korfez depremı, Istanbul un kımı semtlerınde yaklaşık şu şıddette duyulnıuştur Beşıktaş, Karakoy, Uskudar, Bebek, Taksım İBeyoglu, Emınorıu V Sanyeı, Maslak, Levent Beykoz IV Şıle plyos, Terkos III, Bagcılar, Esenyurt, Pendık, Tuzla, Avcüar Buyukçekmece VIVII dır Henkıgunlerde yapüacak yıkım dere celendırme çalışmalan sonucu, kesın degerler bellı olacaktır 10'larca yü once başlar, bır üa gun onceden oluşabüecek kumesel artışlara (deprem urtındlan) bakarak Ada bakın bır deprem gelıyor'" demek, deprem yapıoluşum ışlpyışını bümemekten kaynaklanu Yanlış uyan olur Korfez'de M > 4ten buyuk ardçı deprem sayısı ük 4 gunde 60 tanedır Kaldı ta bunların oluşum sayısı zamanla hızla duşmektedır Oluşan bu altmış ardçı depremden çıkan toplam eık, 60 x 1021 erk den dahd kuçuktur Dığer bır deyışle tum bunların toplamı ana boşalmanın salt mılyonda bın kadardır Bu olçude kuçuktur O nedenle ardçı yapdbüır, tstcinbul, N depremler yıkım I" Tekırdağ, Balıkesır Bursa Çandkkale 5 haydı dışan' demek bıraz aşın guvenlık 4 anlamına gelır Kaldı kı M ~ 5 buyuk^ luğunde Koıfezde oluşacak bır •ı depremın çevre ıllerınde yaıatacağı g 2 şıddet duyumu IIIII u geçmez ve yıkım yapmaz, salt azıcık sallar Ancak M = S deprem merkezınde yıkümış ya da hsmen yıkılmış yapüarda oynama, oturma ve goçme oluşturabıkr Ancak, eğeı ana boşalma Dınar ve Adana depremlen gıbı orta boy ıse ve o yorede daha once bundan daha buyuk depremler olup olmadığma bakarak ardçı depremler onemsenebüır ve 2 3 aylık bır guvenlık aralıgı ongorulebüır Oysa Korfez'de durum bunun tersınedır Ardçı depremler Yeı ıçınde yıllardır, (100150 yü) bınken gerılım erta boşalmadan once yeıde kuçuk kuçuk çatlama ve kırıklar yaparak, kuçuk dep remcıklerle kendını bellı edeı Bu olgu o kıngın dırı olduğunun bır gun anı bır boşdlmd ydpdcdğının belırtısı olabılır Gıttıkçe artan bu depremcık (M = 14 arası) noktasına ulaşır ve susar Suskunluk suresının uzunluğu çıkaracak erk ne denlı buyukse o denh uzunduı Sonra anıden, buyuk bır boşalma olur ve yer sılkınır Genelde ana boşalma ıle tam boşalma oluşmaz Kalan erk, yavaş yavaş dncak genelde ddhd kuçuk boşalmalarla, deprem buyuklugune bağlı olarak, 1 ıle 3 ay sureı gıder Istanbul da her yıl olan oncu deprem sayısı (M = 1 4) 2000'ın uzerındedır Oncu depremlerın başlangıcı and vuruştan Büyüklük Yeısdismtıaı ıle çıkan erkın (enerjı) buyukluğunu gosterır Buyukluk ıçm Rıchter olçegı kullanılır En kuçuk değer (1) en buyuk değer (9)'dur Buyukluğu olçmek ıçın cısım dalgaları (P ve S) ve yuzey dalgalan (R ve L) kullanılır Depremın merkezımn 600 ıle 2000 kmdcn daha buyuk oldugu jeofızık algılayıcıldr, kullanıldrdk yuzey dalgdlarmdan ABD'ce bulunan Korfez depremı nuyukluğu Ms = 7 B dır ITU Jeofızık Muhendıslığı bolumunun de Korfez de dış oddktd, deprem 102' erk gucu üe vurmuştur ve Io = X XI şıddetınde yıkım yapmıştır Şıddetten belırlenen vuruş ıvmesı logıoa = (l/3)05 0 45 0 5 cm/sn? dır, ya da 450 üe 500 mGal'dır Yerın ıvmesı g = 980 mGal olduğunddn, c = yer ıvmesıne gore oranı C = 0 459 0 510 Buna bolgelendırme katsdyısı denır Yerıvmesı a'nm 0 1 cm/sn2'den buyuk olması yapüarda çekmce yaratır Istanbu, Yalova ve Korfez dekı yapüar ıçın yülık nsk R % 0 5, beklenen buyukluk M = 7 5 yerıvmesı 0 45 0 55 cm/sn2 alınması onerılır Bu durumda statık heyelanlara yansıtüacak değerler bunlardır * ITU Maden Fak Jeofizık Muh Bol Devimin ölçüsü Afetzedelerin psikolojik sorunları B u ydzıdd doğal afet geçırmış hşılerın karşılaşabüe ceklerı psikolojik sorunlar üe bu sorunların ortaya çıkmd rıskını azaltabılecek onlemler kısaca ozetlenmıştu 1) DOĞAL AFET SONRASI PSİKOLOJİK SORUNLAR İlk gunlerde karşılaşüabılecek stres tepkılen • Duygusal tepkiler: Geçıcı şok, korku, ofke, suçluluk, utanç, çaresızlık ve umutsnzluk hıslen ya dd duygusal donukluk halı (hıçbır duyguyu yaşdyamdma) • Zihinsel tepkiler: Akıl karışıklıgı, ıçınde bulunu lan gunusaatıyerı büememe, kaıaısızhk, kuruntu, dıkkat dzalmdsı, dıkkatı bu konuya vermedo guçluk, hafıza kaybı, ıstenmeyen diıüarın hatırlanması, kendını suçlama • Fiziki tepkiler: Gerüım, yorgunluk, uyuma guçlugu, bedensel ağrı vc acılar, kalp atışlarmda hızlanrrıa, bulantı, ıştah artması ya da azalması, anı ırkümeler, tedırgm lık cınsel ıstek azalmdsı 649/16 • Sosyal tepkiler: lş, okul, arkadaşlık ve evhlık yaşamında ya da anababa olarak yaşanan sorunlar huzursuzluk, guvensızlık, msanlardan uzaklaşma kendını reddedılmış ya da terk odılmış gıbı hıssetme, yakınlık duyamama, aşın yargüayıcı olma, çatışma, her şeyı kontrol altında tutma ıstegı • Aşırı uyanlmıslık hıslen, panık ataklan, ofke patlarnalan, aşırı huzursuzluk, yogun duygu yukselmelen • Asın kaygı, kışıyı adetd hareketsız bırakan endışe halı, aşın çaresızlık hıssetme saplantılı duşuncelere dalma ya da takıntılı ve tekrarlayıcı hareketler • Aşırı depresyon (ruhsdl çokkunluk halı), umutsuz luk, oz saygı, ıstek ve ydşarn amaçlanrun kaybı Dogal afet yaşamış bırçok ınsan yukanda ozetlenen Doğal afet yaşarruş kışılerın bazüannda gorulebüe bu stres tepkılerıyle karşılaşular ve kısa bır sure sonra cek bu belırtılerın yogunlaşmasına yol açabılecek bazı bunlardan buyuk olçude kurtulup daha da guçlenebüırler Ancak bazüarında travma sonrası stres bozukluğu, kaygı bo rısk etmenlerı de şurüardır /Mkîuklan ve deprcsyon belırtılerı ortaya çıkabılır Bu belır• Yaşamı tehdıt eden bır tehlıke veya fızıla zarar tüer de şoylece ozetlenebılır (ozellıkle çocuklarda) • Olumle burun buruna gelme, bedensel yaralanma, • Kendını bır ruyadaynnş, bedenının dışındaymış ve cesetlerı gorme ya gerçek degılmış gıbı hıssetme, bazı anüarı haürlayamamahah • Aşırı yıkıcı ve saldırganlık ıçeren olayUnn ıçmde kalma • Rahatsız edıcı anılardan kaçınmak ıçın alkol kullanı• Evını, deger verdıgı eşyalanru, komşulannı ya da mı gıbı aşırı davranışlar aıt oldugu grubu kaybetme • Aşın duygusal boşluk hıssı, tam bır boşluktaymış • Yakın üışkıde oldugu ınsanlarla haberleşmeyı veya gıbı hıç bır duyguyu hıssetmeme