Katalog

KAF gene hapşırdı! Kuzey Anadolu Fayı'nm hareketi, insanlarm doğaya karşı tutumlarmı ve KAF'ın keşfi üzerine... A M C Şengor* e^le olan hapşırır Hapşırık, burun ıçensınde nezle nederuyle artmış olan sıvmın burundakı sınır uçlannı rahatsız ederek neden olduğu reaksıyondur Nezle olanın hapşıracagını, bır seferden daha çok hapşıracagını, hapşıngm burundan gelecegını, vucudun ust kısmındd hızlı nefes verme sonucu sarsıntı olacagını çocuklar büe büır Nezle olanın hıç hapşırmayacagını farzederek elıne krıstal bardaklardan oluşan bır çay servısı tutuştuıup bunu mısaürlere ıkrarn etmesını ıstemok, hem krıstal çay serasının tarumar olmasını, hem do bır mısafınn haşlanmdsını goze almak demekür Boy 1 le bır telâketın ardından "varı vah ne talıhsızlıktı " dıye dovunmek de dangalaklığın danıskasıdır Neyse kı bu dangalaklıgı pek az kışı yapar Evm nezle olan kızının yerme o seferlık servısı annesı yapar, yanı hem krıstal takımları 1 hem de mısafırı korumak ıçın onlem alır N hapşırıp onbınlerce ınsanı bır gecede katlederek ulke ekonomısını kuşa çevırmesını de "üâhı ışaret" addederek zavallı bır yaşam surerler Bu zavallı toplumlar somurulurler, horlanırlar, ıtüıp kakılırlar ve vakıtlerının en buyuk kısmını da "bız nıye boyleyız?" sorusuna en salakça ce vapları vermekle geçırırler Başında "Allahın Golgesı" sanılan bır sultan olan koca bır ımparatorluk da boyleydı Alüyuz yüı nezlelı kızın doktugu çayı ugur sayarak geçırdı Sonunda 250 000 gencın kanını da benzer bır aptallık sonucu zıyan etmek uzereyken bır adam yetışerek "arük dklını kullan ey hal Müstakbel fay hattı lu'nun dogusundan batısına kuzey sahüıne yakuı olarak uzanan yanal aumlı bır fayın marıfetlerıdır" deyıverdı 1948'de Anadolu'nun bu fayın guneyınde kalan kısımlan kuzeyıne nazaran batıya hareket edıyorlardı Koskoca 1 kara parçası yavaş yavaş batıya goçuyordu Dısan Ketın "Kız nezle" teşhısını koymuştu "Elıne krıstal takımlan ver1 meyın " Bu yorum yalnız Turkıye'de degıl tum dunyada yeruydı Dan McKenzie'nın dedıgı gıbı kıt'asdl deformasyonun anahtarlanndan bırını bulmuştu Ketın Rahmetiı hocam tum meslek yaşamı boyunca bu fayı, devleünı, şehırlerını yonetenlerme tdnıtmaya çalıştı Bu fayla ıyı geçınıldıgı takdırde ondan korkulmaması geıektıgını, Kuzey Anadolu Fayınm sozunu tutan, pek surprız yapmayan bır yapı oldugunu anlatmaga çalıştı Kayserüı ummî mustahdem Alı Aga'nın oglu lhsan Ketın, uygar, ehıl, kulturlu bır adamdı Aklın her şeye, ama herşeye kadır olduguna ınanrrdı Insan uygarlıgına ve onun temelı olan doga bılımlerıne guvenı tamdı Ku zey Anadolu Fayını ulkesınde tanıtmak ıçın konuştugu ınsanlarda, çok yakın çevresındekı can yoldaşı Sırrı Erınç gıbı bırıkı kafa dengı, bır ıkı yeteneklı ogrencısı dışında uygar, ehıl ve kulturlu ınsanları bulamadı Ataturk'un yaratmak ıçın omrunun yetmedıgı oyle seçkın bır kutleyı değü, kırsal kulturun uygarlık, ehlıyet ve kulturden çok, ama çok uzak olan zavallılarını buldu Gene de denedı, muhtelıf makamlara mektup uzerıne mektup yazdı, bır jeolojı servısı kuralım dedı, MTA'yı ıslah edelım dedı 1 Olmadı lhsan Ketın kendı kuçuk çevresıne dondu Yavaş da olsa ehıl adam yetıştırelım dedı Gole maya çalmak ? gıbı ama Ataturk de oyle degıl mıydı Kımbüır? Yer kırılması Faylar, yanı yer kabugunda, uzerlennde kendılerı ne paralel hareket olan kırıklar boyunca taşkure parçala n hareket eder Hele uzunlukları kılometrelerle olçulen buyuk faylar boyunca fay duzlemı ayna gıbı dumduz degıldır Bu duzlem uzerınde çok çeşıtlı nedenlerle hareketi guçleştıren manıler vardır Fay duzlemındekı bır bukul me, fay duzlemını oluşruran kayaçların yamulmaya gos terdıklerı değışık dırenç vb nedenler bu tur manılerı oluştururlar Bu mdnıleı yuzunden fay duzlemı uzerınde bırbırıne nazaran kayarak gıden taşkure parçalan bazan takılırlar Fayı oluşturan hareket genellıkle sureklı oldugundan bu takılmalar taşkure parçalannı çelık bır yay gıbı gererler Gerüme artar, artar, nıhayet manıyı oluşturan kayaç malzemesının dırencmı aşar ve onu anıden kırar Bu kırılma sonucu gerılen taşkure parçaları hızla olmala n gereken yerlere donerler (Şekil) Bu hareket anı sadmeler esnasında elastık bır malzeme olarak davranan kayaçları, yanı, uzerındekı baskı kalkınca ük şekhnı tekrar alabılen bır nesne olan taşkureyı etküedıgınden, taş kure parçalan yerlerıne tıtreşerek donerler (bır ucu sa bıt çelık bır cetvelın ucunu çekıp bıraktıgımızda meyda na gelen tıtreşımler gıbı) Işte bu tıtreşme bızlerın deprem, eskılerın zelzele veya hareket ı arz dedıgı olaydır Nezle olanın hapşırması gıbı, faal, buyuk faylar da deprem yaparlar, yanı hapşırvrlar Nezle olan ınsan nasü bellı olursa, bu buyuk faylar da kendılerını arazıde bellı ederler Nasıl hayatında hıç nezle olmuş bır ınsan gor memış bır çocuk nezlenın ve tezahuratının ne oldugunu bılemezse, buyuk bır fayı hıç gormemış bır ınsan da onu tanıyamaz Ancak bugun uygar ulkelerde bu tur faylar daha ortaokullarda çocuklara anlatılır, resımlerı gosterılır, etkılerı açıklanır hele ulkede bır ornegı varsa goturulup gosterılır Çocuk fayı ve etkılerını ogrenır Buyudugu zaman, fayın hapşırıklan esnasında ınsan hayatının zarar gormemesı, ulke ekonomısının yara almaması ıçın ne tedbırler ahndıgını merak eder, beledıyesıne, mılletvekıbne ona gore oy verır Nezle olan kızı krıstal takımld çay servısıne gondermege kalkan gerı zekâlılarm ulke yaşamında soz sahıbı olmamalarma çalışır İhsan, bıktım beklemekten!" Deprtm dalgaUruıı ürrten Hlıcf imleı Kınlmış taşkure parçası kım1" dıye haykırdı Halk gerçı gene aManamadı ama arasından çıkan bırıkı aJallı adam bu teşvıkle çok şeyler yaptüar Işte bu akıllı adamlardan bırı berum rahmetiı ho cam thsan Ketin'dı Mustafa Kemal'ın O'na sagladıgı tahsılmı Almanya'da bıürıp dondugunde, Kuzey Anadolu Fayı gene bır hapşırdıhem thsan Ketrn'e "hoşgeldın" dedı, hem de bır gecede 45 000 kışının canını aldı goturdu Erzıncan'da Erzıncan depremı zamanın buyuk âlımlerınce ıncelendı Her depremde oldugu gıbı orada da bır fay oldugu kesındı Ama deprem neden olduydu9 Cıddı bır şey soylenemedı Ardından Erbaa geldı 1942'de, sonra Lâdık 1943'de, AdapazanHendek, 1943'de, sonra BoluGerede 1944'te Bunların hepsı yerlı yabancı jeologlarca ve cografyacüarca zıyaret edüdı ıyı kotu hantdları yapıldı Ama depremler neden olu yordu9 Cıddı bır şey soylenemedı Buyuk yabancı bügın ler Kober'ın, Novvack'ın SalomonCalvı'nın teonlen uygulanmaga çalışıldı Nafile Doga konuşuyor jeologlar soylenılenı sokemıyorlardı Ama kabahatlen yoktu Doganın benzer dılle Kuzey Amerıka'da soyledıklerı de anlaşüamıyordu o zamanlar Sonunda Doçent Ihsan Ketın "Bu depremler Anado 16 Aralık 1995te lhsan Hoca Topagacı'ndakı kuçuk apartman daıresınde huzur ıçınde oldu O'nu Karacaahmet'e gomduk 17 Aralık 1999'da Kuzey Anadolu Fayı O'nu bır daha, bu sefer topragın bagrında yatarken salladı "lhsan1 Bıktım artık beklemekten" dıyordu belkı "Rafinen hâlâ tepemde, senın 'kurmayın' dıye bu sersemlen ıkaz ettığın rafinen, o garıp ve çırkm tatü kovukları, o ınsanlar ıçm yapılmış ıgrenç dosya dolapları, yan yana, sıra srra, hepsını defedecegım1" Ve ettı de 7,3 buyukluk hepsıne yettı, bu arada onbınlerce ınsanın canına da Deprem gunu Istanbul dısındaydım Maden Fakultesı Dekanı Nacı Gorur'e veya Avrasya Enstıtusu Muduru Aral Okay'a ulaşamadımtelefonlar kılıtlenmıstı uygar (') Turkıye'de Ertesı gun Nacı'yı buldum, Aykut Bar ka'nın asıstan ve yardımcı doçentlerle arazıye koştuğunu ogrendım "Hocanm mezarına gıt Nacı" dedım "açık ve boş bulabüırsın1 Huylu huyundan vaz geçmez Aykut'un peşınden arazıye koşmuş olabılır" Nacı acı acı guldu telefonda "Hıç kuşkum yok, Hocanm ruhu şımdı oralarda otelenmelerı olçuyor, ısoseıst harıtalan çıkarıyordur Bırılen gunun bırınde okur da faydalanır umıdıyle1" Iyı kı olduydu lhsan Ketın Iyı kı sozunu tutan Kuzey Anadolu Fayı'nın gene onbınlerın canına kıymayı becerdıgını gormedı Iyı kı televızyonlardan yerbüımlerı adına soylenen o bılgısız, o duşuncesız, o fecı sozlerı duymadı Unıversıtelenn medreseleştıgını gormuştu, en azından bu sonuçlannı gormedı Gazetelerde yapılan o akılsız spekulasyonlan okumadı Eger yaşasaydı, belkı o mutedıl, o olçulu, o efendı, kıbar, centılmen adam bu sefer Ankara'ya koşar AratKabır'de mozoleye kapanarak hungur hungur aglardı Egıtım seferberlıgının, uygarlaşmanın, ıriBanlasmanın Turkıye'de ıflâs ettıgmı kendısını kurtarmış, okutmuş olan Ata'sına anlatırdı * İTU Maden Fakultesı, Jeolojı Bolumu ve Avrasya Yerbüımlerı Enstıtusu Ayazağa 80626 Istanbul Masala inanmak Hkel uygar olmayan toplumlar dogayı değü, kendı kafalannm ıçınde urettıklen masallan tanırlar Nezlelı kı zın elındekı servısle mısafırı haşlamasını "uğur", fayın 649/15