Katalog

Otoyolu ortalama şıddetın VIIIIX olarak kabul edilebüecegi bolgede yer almaktadır. Hasar istatistikleri bu bolgedekı vıyaduk, alt ve ust geçitlerde %5%20 oranlannda hasann mumkun oldugunu gostermektedir. Bu hasar oranlan E5 Otoyolunun buyuk bır ihtımalle senaryo depremi akabinde ulaşıma kapanacagının bır ışaretı olarak alınabilir. TEM Otoyolu ortalama şiddehn VIIVIII olacagı bölgelerden geçmektedir ve viyaduk, alt ve ust geçitlerde %2%10 oranlannda hasar oluşması beklenebilir. Bu hasar duzeyleri TEM Otoyolu'nu geçici olarak devre dışı bırakabilecek mahiyettedir. Aynca TEM Otoyolu istanbul'un dogusunda Izmit Korfezi kuzeyınden ve deprem açısından çok tehlıkeli bölgelerden geçmektedir. Bu açıdan otoyol şebekesi ıçin kapsamlı bir deprem performans ıncelemesinın yapılması gerekir. Hali hazırdakı bulgular senaryo depremi akabinde her iki otoyolda da ulaşımın kesilecegini gostermektedir. rasıyla %16, %26, %42 ve %70 hasar değerleri ongorülmektedir. Dagıtım alt sıstemleri ıçin aynı şiddet degerlerine karşı gelen hasar oranlan sırasıyla %8, %13, %25 ve %52 olarak verilmiştir. Ulkemizde 1967 Adapazan depremınde elektrik dagıtım şebekesirun yogun hasar gordugu ve bır kapasitor merkezinin devre dışı kaldıgı bilinmektedir. Ortalama MSKVIII şiddetindeki 1992 Erzıncan Depreminde, ana transformatör mesnetlerınde oynamalar meydana gelmış, çelık dırekler uzennde yer alan birçok ikıncıl transformatör devre dışi kalmış ve 32 km'lik yer altı kablosunun 1.8 km'sinde (%5'i) ve 50 km'lik yer ustu kablosunun ise 4 km'sinde (%8'i) hasar meydana gelmistir. Istanbul'un guneyinde yer alan ve ortalama senaryo deprem şiddeti IX olarak beklenen bolgelerdeki elektrik dagıtım ve trafo merkezlerinde %30 mertebelerinde bır hasar oranı gozlenmesı beklenmektedir. Yapılan çalışmalar deprem açısından çok tehükeli bir bolgede kurulmuş bulunan Ambarlı Termik Santrah'nın senaryo depremi sonrasında hasar görecegini ve devre dışı kalacağını gostermektedir. Senaryo depremi sonrasında Istanbul'da uzun bır süre elektrik enerjısı kesıntisinin olacagı kabul edılmelıdır. ne kadar deprem netıcesinde dogan gelir kayıplan, sigortacüık faaliyetı yaygm ulkelerde reasurans yolu ile risk dagıtımı nispetinde bir miktar azaltılabilmiş ise de, son yülardaki afetlerin boyutları reasurans faalıyetlennı iyıce sınırlamış durumdadır Nitekım ulkemizde de reasurörler verilmiş deprem temınatlarma tazmınat sınırı getirmiştir. Sigorta şirketlerımizce Istanbul ve Kocaeli bolgesinde 1994 yılı başı itibariyle yangın ve mühendislik branşlarında verilmiş sigorta bedellerı toplamı 20 milyar ABD Dolan civannda ıken aktifleri toplamının sadece 1 milyar ABD Dolan seviyesinde kalması sigortacüık sektörünün buyük afetleri karşüamada çaresizliginı gostermektedir. Istanbul'da meydana gelmesi muhtemel buyuk bir depremin zararlanrun azaltüabümesi için onceden alınmasını gerekli gördugümüz en onemli ve kısa vadeli üd tedbir aşagıda sunulmuştur Doğalgaz, içme suyu ve atık su şebekeleri Şekil 6, 2 ve 8'de sırasıyla Istanbul'da kurulu doğal gaz, içme suyu ve auk su şebekelerinin ana boru hatlan ve istasyonları, senaryo depremi şıddet dagüımı harıtasının üzerinde gösterilmıştır Yeraltında bulunan doğalgaz, içme suyu ve atık su boru hatlannm deprem davranışı hakkmda dünya çapında elde edilen veriler, zemin ve boru durumuna bagh olarak, VIII şiddetindeki depremlerde, her bır küometre boru hattı başma 0.51 boru kırılmasının meydana geldigine işaret etmektedir. Bu oranlar IX şiddeti için %50 artmaktadır Kalifornıya'dakı (ABD) içme suyu borulan için VII, Vffl, IX ve X şiddetindeki depremlerde sırasıyla kilomerre başına 0.5, 1, 4 ve 12 kınlma ongorülmektedir. Bu hasar oranlarının yarüan doğalgaz boru hatlan ve üd katlan ise atık su ve kanalizasyon boru hatlan için uygulanabilir. Ortalama şiddeti MSK Vffl olan 1992 Erzıncan depreminden elde edilen boru hatlan hasar istatistikleri kilometre başma ortalama bir kmlmaya tekabul etmektedir, Istanbul'da kurulu her uç şebekenin de onemli bir kısmı ortalama şiddet degerlerinin IX olarak alınabilecegı güney bolgesinde bulunmaktadır. Bu durumda dogal gaz şebekesinde her bir kilomerre boru hattı başına 2 hasar noktası (kırılma) beklenebilir. İçme suyu ve atık su şebekeleri için bu degerler sırasıyla 4 ve 8 olarak alınabilir. Ortalama şiddet degerinin VIIVIII olarak alınabüecegi kuzey bolgelerde bu kırılma oranlan yaklaşık yan yanya azalacaktır. Istanbul'un güney kıyılarında yer alan içme suyu pompa ve depolama tesıslerı ıle atık su on antma tesıslerının senaryo depremi netıcesinde hasar gorecegi ve devre dışı kalacagı beklenebilir. İçme suyu şebekesirun onemli bir elemaru olan Alibeykoy Barajı'nın deprem performonsına yonelik spesıfık çahşmaların yapümasında, deprem akabinde Halıç bolgesinde meydana gelebüecek anı su baskınlarının onlenmesı açısmdan, buyuk bır fayda mulahaza edılmektedir: Doğalgaz şebekesinde meydana gelecek hasarlarm, bır "Erken Uyan" sistemi ile basınç düsurulmedigi takdırde buyuk patlama ve yangınlara yol açabüecegi hususu goz onunde tutulmalıdır Senaryo depremi netıcesinde Istanbul'da dogal gaz, içme suyu ve atık su şebekelerinin buyuk olçude faaliyet dışı kalması beklenmektedir. Ulaşım Ana arterlerde deprem hasannın ulaşıma etkisi bakımından en önemlı yapüar; kopruler, vıyadukler ve altgeçitlerdir. Dunya genelinde meydana gelen buyuk kentsel depremler (1989 Loma Prieta, 1994 Nortridge ve 1995 Hanshin gibi) ulaşım şebekelerinde meydana gelebüecek hasarlann, acü yardım ve kurtarma çalış Dolaylı kayıplar Yer sarsıntısından ve ıkmcil etkilerden kaynaklanan dogrudan fıziksel hasar ve can kaybına ilave olarak toplam deprem kaybının büyük bır kısmı dolaylı ekonomik kayıplardan oluşur. Dolaylı ekonomik kayıplar, depremde hasar goren endustriyel ve ticari tesislerin kullanılamamasından kaynaklanrr ve şu hususlan içerir: Hasarlı tesisteki imalat ve/veya satış kaybı; Diger hasar gormuş işyerlerinden malzeme temin edememekten dolayı fırmalann imalat ve/veya satış kaybı; Altyapıda oluşan hasardan dolayı imalat ve/veya satış kaybı; Vergi odemelerinden ve artan işsizlik tazmınatlannın sebep oldugu kayıplar. Bu rür dolaylı kayıpların tutarının direkt fıziki kayıplann birkaç katına dur. Nüfus Yoğunluğu • 2500050000 I 1500025000 • 500015000 km2 ye düsen Insan *•* j km*'ye düsen Insan km*'ye düsen Insan I 5000'den az km2'ye düsen Insan ulaşması mumkunmalanndaki ve kent sosyoekonomik yaşamının rehabilitasyonundaki onemıni ortaya koymuştur. IstanbultiakıE5, 1. Çevreyolu ve TEM Otoyolu guzergâhlaıındaki kopru, viyaduk ve altgeçitlerin deprem performaslannın tayini ve, gerekli durumlarda, senaryo depremi sonrasında gorev yapabüeçek olçude tahkım.ve takvıye edilmeleri gereküdir. Istanbul'da senaryo depremi neticesinde oluşacak fizüd ve sosyoekonomik kayıplann ve normal yaşama donulebilmesi ıçin gerekli rehabılıtasyonun Turkıye'nın kalkınma çızgısıni ve ekonomısını tehdıt eden boyutlarda olabüecegı göz onunde tutulmalıdır. . Deprem zararlarının azaltılması Istanbul'da meydana gelebüecek deprem zarar lannı azaltmanın ıki temel şartı, yeni yapüacak yapılann mevcut deprem rıskıni arttırmamasmı saglamak ve mevcut deprem nskinın azaltılması yonunde tedbırler almaktır. Bu şartlardan bınncısının uygulanması ıçın deprem etkilennı goz onune alacak şekılde duzenlenmiş arazi kullanım planlarının yapılması ve tum yapı ve şebekelerin depreme dayanıklı bir şeküde projelendınlerek ınşası gerekmektedir. Ikınci şartın saglanması ıçın ise deprem direnci zayıf yapı ve şebekelerin takviyesı ve acıl hal plan ve programlarınm hazırlanarak uygularnaya konması gerekir. Mevcut yapı ve şebekelerin tahkım ve takviyesi hususunda oncelik sosyoekonomik yaşamın devamı için deprem akabinde ayakta kalması gerekli haberleşme, ulaşım, asayiş ve saghk gibı fonksiyonlara verılmelıdir. Deprem zararlarının azaltümasında esas unsurlan deprem öncesi almacak tedbırler teşkil etmektedir. Her Erken uyan sistemi Deprem kaynak bolgesı civanna yerleştırüecek cihazlar vasıtasıyla deprem oluşumurıun anında hıssedilerek şebeke elektrıginin kesümesi ve doğalgaz basıncınm duşunümesi bir çok gelişmiş ülkede deprem sonrası yangın ve paüamalann onlenmesi amacı üe kullanüan bır yöntemdir. Istanbul ıçın Yassıada ve dıger adalann guneyine yerleştırüecek boyle bir sıstemle deprem başlangıcı bügısınm yaklaşüc 6 sanıye once ternini ve kritüc şebeke faalıyeüerinin durdurulması mumkundür. Bu sistemın en kısa zamanda faaliyete geçirümesi Istanbul'da deprem sonrasında meydana gelebüecek elektrik ve doğalgaz kaçagı kokenlı yangınlan en aza ındırecektir. (*) Prof. Dr, Bogazıçi Universıtesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Eastıtusu, Bu rapor 1995 yılmda hazırlanmış, degışik hacımlerde tstanbul Valılıgme ve Devletın ust organlanna sunulmuştur. Elektrik şebekesi Buyuk depremlerden sonra kentlerde elektrik şebekeleri hasara ugramakta ve uzun süreli elektrik kesıntilerı ile karşı karşıya kalınmaktadır. Uygun olarak projelendırümiş bır "Erken Uyan" sıstemı vasıtasıyla elektrik şebekesının depremın hemen oncesinde kesilmesinde, elektrik kaçaklanna baglı patlama, yangın, olum ve yaralanmalann onlenmesi açısından gerek duyulmaktadır. Kaliforniya'da (ABD) depreme karşı özel olarak takviye edilmemiş elektrik dağıtım istasyonlan ıçın VII, VIII, IX ve X şiddetindeki depremlere tekabul etmek uzere sı649/14 Bu yazıdakı hantalann hazırlanmasında Prof. Dr. Aykut Barka'run çahşmalarmdan yararlanüdı.