Katalog

İçimizdeki önsezi Enine boyuna düşünmeden, içimizden geldiği gibi davranmamız çılgın ve sıradışı biriymişsiniz izlenimi verebiliyor. Oysa böyle davranırken sizi önsEzileriniz yönetiyor olabilir. ıttsburghda yapıs yapış bır yaz ak şam uzerı Frank bır evın mutfagında çıkan ydngıru sondurrneye çalışan ıt faıye ekıbıne onderlık edıyor Ansızın garıp bır duyguya kapüarak adamlarına dışan çıkmalarmı buyuruyor Bır ıkı sanıye sonra mutfagın tabanı çokuyor ve Frank ın varlıgınddn bıle habersız oldugu bodrum katı alev düyor Bırkaç metre otedekı Eyalet Hastane sı nde Nancy kuvo?un başında derın derın duşunuyor Deneyırnlı bır hemşıre olan Nancy kuvozde yatan bebek ıçın kaygılanıyor Kaygısınrn nedenını tdm olarak bılemese de bebege derhaJ antıbıyotık verılmesı nı onerıyor Bırkaç gun sonra yapılan testler bebekte olumcul bır ıdrar yollan ıltıhabı ol dugunu ortaya koyuyor Antıbıyotıkler tam zamanında bebegın ımdadına yetışıyor P sonucunda elde ettıgı bulgular ışıgında ar tık sezgıyı saglam bılımsel bır temele oturt muş durumda Çogu ruhbılımcı sezgı sozcugunu kullanma konusunda sakıngan bır tavır takınmayı surduruyor Bunda çogu kışının bu sozcugu tam olarak kavramadan gelışıguzel kullanması pek bır onem taşımıyor İki farklı düşünce biçimi Ne vaı kı son gunlerde konuya kuş kuyla yaklaşanlar bıle beynın bırı sozel mantıga dayalı ve bılınçlı otekı ıse sozel ol mayan ve bılınçdışı olmak uzere ıkı farklı duşunme bıçımı oldugu goruşune gıderek daha sıcak bakıyorlar Boylesı bır ayırım ılk bakışta 70 lerm sag beym sol beyın gorusu nu çagnştırıyor olsa da gerçekte oyle degıl 901ı yıllarda gerçekleştırılen araştırmalar konuya çok farklı bu boyut getırıyor Ruhbılımcıler sezgı ya da sozel olmayan bılınçdışı duşunceyı kavıama bır başkd deyışle beynın algısal yeteneklerıne og renme ve anımsama sıstemlerıne bır açıklık kazandırma gıışımlerınde ılk kez çok farklı araştırma verılerınden yola çıkıyorlaı Bu goruş sezgıyı ne beynın sag yarıkuresıyle üıntılı kadınlara ozgu bır şey ne de bır ola ym ardından hıç duşunmeden gelışıguzel bır bıçımde yapılan kestırımlerı haklı kılma ya yarayan bır yanılsama olarak ele alıyor Tam tersme soz konusu goruşun te melmde beynın bılgıyı ıyıce ozumseyıp onu ınceden mceye duşunmesıne olanak taru yan sozcuklerın yardımı olmaksızın çogu zaman da olup bıtenlerden sızın haberınız olmadan bellı baglantılar kurmaya çalışan duzenekler yatıyor Bu duzeneklerın sonu cunda edındıgınızın bılırıcınde olmadıgmız ve sozcuklerle belırtemedıgınu deneyıme dayalı gunluk yaşamınızda sızı yonlendır meye yardımcı olan bır bılgı bırıkımı ortaya çıkıyor Tum bunlar sozcuklerle ıfade edıle meyenın bılınemeyecegı ve uzennde duşu nulemeyecegını' savunan bılışsel ruhbılımın geleneksel goruşunu yerlebır edıyor Ancak Schooler gıbı araştırmacılar ıçın so zel olmama durumu can alıcı bır onem taşı yabılır Gerçektende Schooler kımı sorunların çozurnu ıçın en ıyı yol olarak ınsanın kendısını çok fazla zorlamaması ve sozcuk lerden kaçınmasını onerıyor Gary Klein ın elınde bu tur yuzlerce oyku var Ohıo lu danışman ruhbılımcı Kleın son 13 yıldır alevler ıçındekı yapılar askerı egıtım alıştırmaları ve hastane bekleme odaları arasında mekık dokuyor ve olum çekıncesının yuksek zamanın kısıtlı, bılgının ıse yetersız oldugu durumlarda konulannda uzman kışıleıın nasıl bır tavır takındıklanru kavramaya çalışıyor gıparçalannı, sozgelımı yuzdekı ıfadeyı ya da bır rengı sozcuklere dokmeye kalkışma yın Çunku boylesı bır davranış sozel olmayan sezgısel duşunce akışmı engellemekten başka bır ışe yaramayacaktır Bır cınayet olayında tanıklardan kanıt lara ulaşümasını duşunun Bırkaç yıl once Schooler ve eşı Toıtya Engstlerbery bır gruba bır banka soygımunurı vıdeo kaydını ızlettı Grubun kımı uyelerınden soyguncu nun yuzunu olabüdıgmce ayrıntılı bır bıçım de betımlemelerı ıstenırken kımılerı de ABD nın eyaletlerını saymakla meşgulduler Ardından uygulanan tanıma testınde soy guncunun yuzunu beümleyenlerın.bırbırlerıne benzeyen yedı fotograf arasında hedefi bulmakta eyaletler arasında gezınenlere kıyasla % 26 daha başarısız olduklan goruldu Schooler bunda sozelleşürmenın çok belııgm bır etkısı olduguna sezgılere daya lı kararları guçsuzleştırdıgıne dıkkat çekıyor beynın sorun çozme yetenegını engell Bunun nasıl oldugu henuz gızeı koruyor ama Schooler beynın bellı dı neklerırun bunda bır payı olabılecegıne nıyor Soz gelımı madenı para sorununc çozum getırmek beynın gorme ve geor rık bılgıden sorumlu bolgelerındekı el rıksel etkınlığe bır ıvme kazandirabüıı etkınlıkler ufak ufak ve odaklanmış olc başlayıp zamanla dalga dalga beyne ya1 rak olası çozumler agını geraşletıyor ol lır Schooler a gore, ozel uslamlama o bolgelerdekı elektrıksel etkınhgı devre çıkartan beynın alın bolgesıyle üıntılı o gu ıçın so? konusu yayüan etkınlıgı ern leyebılır Dogrudan gorsel algüama üe nın çozme arasındakı en buyuk farklılık dan bırı ılkırun anlık oluşmasına kaı ıkıncısının bellı bır zamanı gerektırebıle gıdır Ingüız matematıkçı ve duşun ad George Spencer Brownun 1969 da lırttıgı gıbı en basıt gerçege ulaşmak r yıllar suren bır duşunmenın urunu olah Eylem degıl Uslamlama degıl Herhc bır şeyle meşgul olmak degıl Daha gun lık bır tavırla bır dostuna ıstü"iareye ' onerısınde bulunmayan var mı9 Derinlemesine kavrama Schooler gorsel dızgelerın tanınmasıyla sezgıye dayalı duşuncelerde guçlu olma arasında yakın bır bag olduguna manı yor Fotograflardakı odak dışı nesnelerm ta nınmasmda bellı bır yetenege sahıp olanların ozunde algısal karmaşık ve sozel olmayan sorunlann Schooler ın deyımıyle sezgısel sorunların çozumunde de başarüı olduklan goruluyor Buna ornek sayılacak bır durum uçgen bıçımınde dızılmış on maderu parayı ıçenyor Bunlardan yalnızca uçu nun yerını oynatarak uçgenı ters yone çevırebılırsınız Bunu yerıne getıren bırıne aklın dan neler geçtıgını soracak olursaruz, yanıtı buyuk bır olasılıkla hıç yada açıklaması guç olacaktır Burada verılmek ıstenen ıletı yme sozcukJer ve mantıklı duşuncemn Önsezi Kleın ın ulaştıgı bulgular mantık yanh larmın canını sıksa da çogu kışının yıllardır kuşkulandjgı bır şeyı dogruluyor Şırket ve kuruluşlar ekıplerını mantıga dayalı, yon temsel sureçlerı ızlemelerı yonunde egıte dursunlar deneyımlı karar alıcılar çogu za man bu sureçlenn dışına çıkmayı yeglıyoı lar Onlara kararlarını neye dayanarak al dıklarmı sordugunuzda omuz sılkıp dudak bukerek sızleıe onsezı ve ıçten gelen ses gıbı bır şeyler gevelıyorlar Kleın a gore tum bunlar oldukça sınıı bozucu Neresınden bakarsanız bakın ınsanlara sezgüerıne bel baglamalarını onermek bılımsel olmaktan çok, gızemcılıge yaraşır gıbı gorunuyor Pıttsburgh Unıversıtesı Ogrenme ve Araştırmd Gelıştırme Merkezı nden Jonathan Schooler tdm da bunu savunuyor Bırkaç yıl once Schooler ve ekıbı deneklerme bır saat yapıtını seçmekten tutun da en sev dıklerı çılek reçeh markasını belırlemek ya da unıvprsıtede hangı dersı alacaklarına ka laı vetrnek gıbı ışlemlerden oluşan bır dızı deney uyguladı Bu deneklerm bır bolu munden onceden duşunmelerı ıstenırken bır bolumunden anmda karar vermelerı ıs tendı Yapılan heı dencyde duşunup tar tan deneklerın karaılarından gerı donduk lerıne ya da seçımlermden hoşnut kalma dıklarına tanık olundu Son bırkaç yıldır bu nun npdenlprını ardştırdn Schooler çabaları 619/12 'Sahne Arkası' düşünce Teksas A&M Unıversıtesı nden S ven Smith ve arkadaşları uzun bır sure beynın sahne arkasındakı sorunları gerç ten kurcalayıp kurcalamadıgını bulmaya lışıyorlar Yapılan deneylerın bır bolumuı deneklere yalnızca uslamlamayla çozulr yen bellı bır yaratıcılıgı da gerektıren meceler verıldı Smıth sahne arkası duşunce gu nu sınamanırı en ıyı yolunun deneklere oı duzmece ıpuçları verıp onlaıı bır sozel < içgüdüden yararlanmak Schooler bu onerısmı beynın sozel ve sozel olmayan bılgıyı faıklı bıçımlerde ele aldıgını ve bu ıkısını karıştıımaktan heı za man mutlu olmadıgını ortaya koyan araştıı malara dayandırıyor Schooler e gore ıçgu dusel beynımzden en ıyı bıçımde yararlan mak ıstıyorsanız temelde sozel olmdyan bıl