Katalog

Batı uygarlığının beşiği Anadolu Türkiye Cumhuriyetinin75. yıldönümünde, Anadolu'nun özgür düşünce, insan hakları, demokrasi ve fen bilimlerine öncülük ettiğini bir kez daha anımsıyoruz. Ekrem Akurgal A • p na Batı uygarlıklannın ana ılke nadolu lerını oluşturan ınsan hakları ozgur luşunce demokrasi ve muspet bılımlerın ortaya çıktıgı ve gelıştırıldıgı ulke dır Anadolu'nun bu çok onemlı onculugunu Turkıye Cumhurıyetı'nın 75 yıldonumunu kutladıgımız gunlerde ele almakta buyuk yarar vardır Konuya, dunyada ılk kez ve behrgın bır bıçımde ınsan haklarına saygınlık gosteren Hıtıtlerle başlıyoruz nndan pıramıtler oluşturulması turunden ddvranıslar Hıtıt ulkesınde soz konusu olamazdı Nıtekım bunun gıbı ışkencelerın yapılmış oldugunu gosteren tasvırlere Hıtıt sanatında rastlanmamaktadır yuzunde kralın, obur yuzunde de Kralıçe Puduhepa'ran resmı yer ahyordu Insan haklan konusunu Hititler'de ınceledıkten sonra şımdı ozgur duşunce, de mokrasının ve musbet bılımlerın doguşu ıçın Anadolu'dakı Dogu Hellen Uygarlıgı'na goz atalım Hititler'de kadın Hıtıt Uygarlıgı'nın en ılgınç ozellıklermden bırı de Mezopotamya'da erkeklerın baskısı altmda yaşayan kadına Hıtıt ulkesın de gosterılen saygınlıkta gorulmektedir Hititler'de erkek ve kadın eş degerde ıdı Harem yalnız kral sarayında vardı halk ara sında ıse çok kadınla evlılık (polıgamı) gelenegı yoktu ANADOLU'DA DOGU HFT.T.FV UYGARLIĞI (İ.Ö. 105030) 1 0 1050 tarıhlerınden ıtıbaren Anadolu'nun Batı kıyılarında yerleşen lonlar ve Aıoller, 400 yü boyunca, geçımlerını balıkçüık, şarapçılık ve genellıkle tarımdan saglıyorlardı Kent ıdaresı soyluların elındeydı Işler Orta sınıf halkla ırgatlar (ergates) tarafından goruluyordu Ancak Frıglerın ve onların ardından Lydıalıların etkısıyle yerlı Anadolu halkları Hellenler'ın emrınde çalış maktan vazgeçtüer Bunun uzerme Fenıkelı tuccarlardan esınlenerek Dogu Hellenler de tıcaret yapmaya başkdılar Ve kısa surede başarıya ulaştılar Gerçekten Anadolu'dakı Dogu Hellen ışadamlan I O 650 tarıhlerınden başlayarak Kdradenız'ın butun kıyı çevresınde ve Akdenız'ın kuzey kıyılarında sılah gu cuyle degıl tıcarette rekabet yoluyla her bırı bugune degın yaşayan kırkı aşkm kent kurdular HÎTtT UYGARLIĞI (İ.Ö. 17001100/1050) Orta Anadolu'da guçlu bır federe devlet lcuran Hıtıtler Mezopotamya nın Akad, Babıl ve Assur uygarlıklarından tıcaret dın, mıtolojı, bılım, sanat ve kultur alanlarında buyuk olçude esınlenmışler, buna karşın tamamıyla farklı bır dunya goruşu ortaya koymuşlardır. Hitit Kraliçeleri (Tavanannalar) İnsancıl davranışlı devlet Hıtıtler dunya goruşu bakımından Dogu'nun tersıne çok degışık bır kımlık sergüemektedırler Mezopotamya'da (10 2300650) kral, bır tanrı ya da tanrırun veküı kımlıgını taşır lcraatından dolayı kımseye karşı so rumlu degüdır, o bır despottur Hıtıüerde ıse (IO 1700 1100) kral kendısını tanrı sayan bır dıktator degıl bır prımus ınter pares'dır (eşıtler arasında bı rıncı) Hattuşüı'nın (I O 1660J630) polıtık vasıyetnamesınde gordugumuz uzere ulke sor unları soylulardan oluşan pankus kuru lu"nda ele alırur ve karaıa baglanırdı Telı pınu (IO 1535 1510) donemınde saglanan "tahta çıkma yasasfnda pankus uyelerının hakları yuksek tutulmuştur Bu belgede kral kesın deyımlerle uyarılmakta ve soylulardan Inçbırım oldıuemeyecegı belırtıle rek taht taı tışmalarında kaıarın pankus ta raundan alınacagı kotu ışlere kalkışan kra lın bunu başıyla odeyecegı büdırılmektedır Demokrasinin dopuşunu saglayan ilk adımİar Üstte, Çatalhöyük'te bulunan Ana Tannça heykelclğl. M.ö. 6 blnyıl Ilk yantı. Altta blr Osmanlı seferinl gösterir mlnyatür çalifma... Hıtıt sosyal yaşamımn bır başka be lırgın ozellıgını kral eşlerının sahıp oldukla rı saygınlıkta buluyoruz Kral eşlen Tava nanna sanı ıle yanı "Anne Kralıçe" saygüanmasıyla anılıyorlardı Bu saygın "san"ı, kocaları oldukten sonra, yanı kralın eşı done mınde de surdurerek olene degın taşıyor lardı Boylece yenı kralın eşı T^vananna sa nını ancak bır oncekı kral eşının olumun den sonra elde edebılıyorlardı Dunyada başka bır eşı olmayan bu yasa ılgınç oldugu olçude kazanılmış bır hakkın koruyucusu olmak bakımından ovguye degerdır Bırıkımı ve deneyımı buyuk olan eskı kralıçenın yenı krala ve kralıçeye ornek olması, onları boylece kısmen de olsa dengeleyebılmesı elbette kı yaraılı oluyordu Kralıçeler şolenlerde ve lıbaüonlarda, yanı tanrüara ıçkı ya da kurban kanı sunma sırasmda krallara eşlık edıyor hatta kral muhurlerınde onların da adları bulunuyordu Ornegın I Arnuvranda ıle eşı Aşmunıkal, I Şuppılulıuma ıle bırıncı eşı Hıttı, III Murşılı ÜP Danuhepa, III Hattuşılı ıle Puduhepa adları aynı muhurde yer alıyordu III Hattuşılı'nın II Ramses ıle yaptıgı barış antlaşmasını belgeleyen gumuş tabletın bır Kuçuk beylıklerden oluşan Dogu Hellen kentlerınde despotluk soz konusu olamayacagı ıçın her alanda rekabet ve yarış ma rahatlıkla saglanmaktaydı Bu yarışma sonunda tıcaretten elde edılen maddı ve manevı guçle demokrasi ve ozgur duşunceye uygun bır ortam oluştu Gerçek demokrasi Atına'da, I O 594'te Solon ıle başlayan hareketten sonra 1 0 508 tarıhınde ılk demokratık devlet Kleisthenes tarafından kuruldu Hellenler çagındakı demokrasinin bugunkunden farkı çogulcu olmayışı ve ondan sadece ozgur Hellen yurttaşlannın yararlanmasıdır insan hakları Hıtıt Uygarhgı'nı Yakın Dogu'dakı komşularından ayıran en onemlı ozellıgı, ınsan haklarına duyulan saygıda belırgm leşmektedır Hıtıtler ınsan yasamına ve kışı lık haklarına buyuk onem verıyorlardı Onur kırıcı cezalar, Assur kanunlarmda gorulen acımasız yargüar Hıtıt hukukuna yabancı ıdı Assurluların uyguladıgı duşman vucutkrımn parçalanması ateşte yakılma sı, esırlerın kazıklara oturtulması ya da derüerının yuzulmesı, kesılmış ınsan kafala Özgür düşüncenin doğuşu 615/18