Katalog

HAFTANIN GÜNDEMİ İki bilimin kucaklaşması Biyoteknoloji alanında, gen mühendislerinin yarattığı yeni mikroorganizmaların, atık maddeleri yeniden kullanılabilir maddelere dönüştürmesi, biyoteknologlarla çevrecileri buluşturdu. Beyazıt Çırakoğlu* lyoteknolojı ılk çağlardan bu yana ınsanın tanımlamadan yararlandığı bır teknoloııdır Ekmeğın yoğurdun, şarahın uretımınde temel rol oynayan bu teknoloji yuzyılımızın başından ıtıbaren atık suların arıtılması veya sanayı gazlarının temızlenmesı gıbı amaçlarla çevre sağlığına yönelik olarak kullanılmaya başlanmıştır Ancak çevrecılerın biyoteknologlarla ışbırlığıne gıtmesı yenı bır oiaydır Yakın geçmışe kadar çevre sorunlarına romantık ve nostaljık olarak nıteleyebıleceğımız şekılde salt "do$al yaşamı korumak" açısından yaklaşan çevrecıler gıderek nufusun, uretım ve tuketımın patlama gosterdığı, buna bağlı olarak sanayılesmenın hızla yaygınlaştığı dunyamızda toplumların daha sağlıklı yaşayabılmelerı ıçın somut gerçekçı çozumlere yonelmışlerdır Artık temel yaklaşım doğal yaşamı kprumak uğruna sanayileşmeyı dışlamak değıl, sanayı urunlerının, atıklarının çevreye en az zarar verebıleceğı sıstemlerın yontemlerın gelıştırılmesı ve uygulanması doğrultusundadır Bu yaklaşımın sonucu olarak çevre korumacıların yakın geçmışte bırçok ulkede toplumsal bılıncın oluşmasına buyuk katkı sağladıkları, toplumun desteğını de kullanarak endustrı kuruluşları ve pohtıkacılara baskı yaparak çevre koruyucu onlemlerın uygulanmasını sağladıkları, yasaların çıkmasına önculuk ettıklerı gorulmektedır Bu yaklaşım çevre korumada bıyoteknolojının onemını ve gereklılığını ortaya çıkararak aynı dunyalarda yaşayan çevre bılımcı ve bıyoteknologların ışbırlığıne gıtmelerı çevre sorunlarının çözulmesıne onemlı katkı sağlamıştır Burada çevre sorunlarının tanımı uzerınde de durmak gerekır Son yıllarda çevre sorunları felsefı bır yaklaşımla "blyolo|lk dünyada dağılması" olarak da tanımlanmaktadır Biyolo|ik dunyada yaşam dınamıği ve sanayılesmeyle ıvme alan duzensızleşmenın yavaşlatılmasında biyoteknoloji ekonomık ve etkın rol oynamaktadır . blr entropl «rbşı, yanl düzenin bütunlügünun B Yeni mlkroorganizmalar Gen muhendıslığı yontemlerıyle yenı ozellıkler kazanmış bırçok mıkroorganızma artık atık maddeleri endustrıyel veya besın değerı yuksek olan maddelere donuşturebılmekte, örneğın samandakı selulozdan şeker ve alkol uretılmektedır Böylece ışe yaramaz maddelerın çevreye yayılmasıyla meydana gelen duzensızlıkten yenı, yararlı maddeler gelıştlrılmektedır Bunun yanında bazı mlkroorganizmalar yenı, kullanılabilir maddelerın uretımı yerıne buyuk çevre sorunları yaratan bazı atıkları, orneğın petrol atıklarının karbondıoksite donuşturülerek temızlenmesınde kımyasal metotlara gore çok ekonomik bir yaklaşım sağlamaktadır Ayrıca kımyasal metotlar kullanımları sırasında başka toksık maddelerın açığa çıkmasına neden olabıldıklerı ıçın bıyoteknoloıık yontemler artık neredeyse koşulsuz şekılde benımsenmektedır Ç*vra MyoteknotoJM bu özelliklerı nedenıyle gelışmış ulkelerde verımli bır ış alanı haline gelmıştır Halen 1991 yılı verılerıne göre Avrupa'da bu yenı alanda etkınlık gosteren 6500 fırma bulunmaktadır Bıyoteknoloıının tum uygulama alanlarında oldugu glbı çevre bıyoteknolojisı de birçok bılım dalının ortak çalışmasını gereksınım duymaktadır Bu işbırlığı sadece ekolopst mıkrobıyolog, kımyager, genetık uzmanı ve çeşıtlı dallardakı muhendısler arasında deflıl, sosyologları, hukukçuları ve nıhayet polıtıkacıları ıçıne alacak şekılde olmalıdır Buna neden çevre sorunlarının çok karmaşık olrnasıdır Aynı endustrı kuruluşunun ikı ayrı ıklım kuşağında çok farklı çevre sorunları yaratabıldığl duşunulurse bu ışbırlığının gereklılığı daha kolay anlaşılablllr Her bırı otekılerden farklı ozellıkler taşıyan çevre sorunlarının çozumunde yapılacak ışbırlığı şoyle olmaktadır Tıpık bır sorunun çozumunde gereklı çevre bıyoteknoloji ışbırlığınde ekolo|istler çevresel unsurların doğal ve yapay bıleşıklerın değışıklığe uğrayarak çevreyı kırletır hale gelmelerındekı rolleri uzerınde çalışmalar yaparken, toksıkologlar ortama salınan urun ve atıkların gerçek etkılerını araştırmaktadırlar Molekuler bıyologlar, gen teknologları ve mıkrobıyologların bu butun ıçındekı yukumluluklerı herhangı bır atıktan yarar sağlayabılecek molekuller uretebilen mikroorganızmaları gen muhendıslığl yöntemleriyle gelıştırmek ve bu ışlemler sırasında değışıkliğe uğratılan mıkroorganızmanın topluma zararlı da olabilecek başka ozellıkler edınıp edınmedığını kontrol etmek, laboratuvar koşullarından genış olçek uretıme geçışte olası karakter değışıklığını kontrol altında tutmak ve benzer ışlemlerı çevreyı temızleme gorevı ustlenebılecek mikroorganizmaların gelıştırılmesı ıçın de tekrarlamak olmaktadır Enzımologlar mıkrobıyologla bağlantılı olarak araştırma konusu enzımın laboratuvar ve yasamda en ekonomık etkinlik koşullarını araştırmakta ve bu koşulları geniş 61çektekı uretımlere uygulayabılmesı, kultur koşullannı geliştırebılmesı ıçın kısacası uygun fermentor ve bıyoreaktor tasarımı ıçın muhendıslere ıletmektedırler Polıtıkacılar da bu ışbırlığı zıncırınde daha genış alanda çevre blyoteknolojisıne destek sağlayacak programların hazırlanması ve çevre koruyucu tarım polıtıkalarının gelıştırılmesıyle yer almaktadırlar Hukukçular ıse sorunu hukuksal açıdan Inceleyıp gereklı yasal gırışımlerı yapmaktadırlar Bu işbırlığı ıçınde en onemlı gorevlerden bırı uretici ve sanayıcıye duşmektedır Uretım yontemlerını çevreye en az zarar verecek şekılde değıştırmek ve bunun getıreceğı malıyet artışlarının nedenını ve yeni ürunun erdemını tuketicıye anlatmak bu ışbırlığının son aşamasını oluşturmaktadır •Doç. Dr., Marmara Ünlvenitotl Tıp FakOItetl öğnUmOyl Yeryüzündeki hayatm olmazsa olmaz ne kadar çok önkoşulu, yaptırımı var! Bu etkenlerden birinin eksikliği, gezegenimizde hayatm varlığınm sona ermesi için yeterli olabiliyor. Güneş ışınlarının soluduğumuz oksijenle etkileşmesi sonucu oluşan ozon tabakası da, hayatm olmazsa olmaz koşullarından biri. Güneş tarafından oluşturuluyor ve Güneş ışığı içinde bulunan, azı hayat için zorunlu, fazlası hayatı yokedici UV ışınlarına karşı canlılar dünyasını koruyucu kalkan görevi yapıyor. Ozonun, canlılarm 3 milyar yılgeriye kadar giden varoluş sürecmin son 700 mjlyon yıllık döneminin bjr ürünü olduğu, bu dönem içinde bugünkü atmosfer ile 15 ve 50 km yükseklikler arasında ozon tabakasının oluştuğu belirtiliyor. Bu sayede, 700 milyon vıldan önce ozonsuz atmosjer ve Güneş'in güçlü ışınları altında başlayan ilk hayatm bir üsl düzeyde devam etmesinin ve bugünkü biçimini almasının koşulları doğuyor. Bu açıdan bakınca sevgili ozon tabakamızm delinmesinin, deri kanserlerinde artışa volaçmasının çok ötesinde bir anlamı var. Canlılar dünyası bır varlık yokluk yolayrımında.. Tabii, bugünden yarına ınsanlık yokolacak denilmiyor. Ama ozon yırtılması böyle sürerse, canlılar için ağrılı bir yokoluş süreci başlayacak demektir. Biz yine insanlığın sağduyusuna güvenelim ve ozonu delen yerüstü insani elkinliklerin kısa sürede sona erdirileceğini umudedelim. Kuzey Avrupa üzerindeki ozon delinmesi, bu ticaret dünyasında, Türkiye gibi biraz aşağıda ve şanslı kuşakta bulunan ülkeler içinfelaket tüccarhğı yapmanın da koşullannı doğuruyor. Bugüne kadar varolan hiç bir uzmunımız Kuzey Avrupa üzerinde kopan ozon kıyametinin ülkemizi de etkıleyeceğıni belirtmediğine göre, ülkemiz bol ve sağlıklı güneş ülkelerinden bırı olarak kalacak demektir, en azından felaket bizim üzerimizde de yayılıncaya kadar. Olaya kısa vadeli bakarsak, ülkemiz bugüne kadarki rakamları bir kaç kez katlayan turist akınına uğrayabilir. Artık dünya "sağlıklı" ve "zararlı " Güneş kavramtarıyla ikiye ayrılıyor. Akdenız ve Ege sahillerimizin de her zamankinden dahajazla korunması gerekiyor. CelalŞengör, Miletli Anaksimander'ianlattığı yazısında, onunla aynı toprakların üzerinde yaşamanın ve bilim üretmenin çoşkusunu da dile getırıyor. Anaksimander'de keşfettiği bir dizi nıteliğı bugünkü bilim anlayı)ının süzgeciyle değerlendirmesi, ortaya keyifle okunacak bır yazı çıkartmış. Ayrıca Milet'e Anaksimander'in bir heykelinin dikilmesi önerisini ve belki de sözgelimi bir yer bilimleri toplantısımn Anaksimander'in amsına Milet'teyapılmasını gerçekleştirmek onuru, bakalım kimlere nasıp olacak! Gelecek cumartesi gününe kadar sağlıklı bir hafta dileklermizle.. Ozon, çevre ve biraz dafelaket tüccarhğı! *** *** O K U R D A N BİZE Diş sağlığı konusu Cumhunyet Bılım Teknık Dergimizde gerçekleştırmeyı duşunduğunüz yenılıkler arasındakı; Diş Sağlığı konusunda da bır sutun açma duşuncenızı gönulden desteklıyorum. Bu sutunun her hafta yerını korumasını ve kendısinden beklenilen şekliyle okuyucuyu bu konuda doğru bılgılendirme görevını surdurmesıni dılıyorum Tum toplumlarda en sık rastlantlan hastalık olarak bilınen diş çuruklerının oluşmadan onlenmesı ve oluştuktan sonrakı tedavıleri konusunda çalışan klınısyen bir diş hekimı olarak doğruluğuna inandığım bılgılerı zaman zaman size ıleteceğım Yenı çalışmalarınız sırasında sıze ve arkadalannıza kolay gelsın Dr. Yener Teorrmn/lstanbul DÜZeKme: Geçen sayımızda ömur Akyuz'un "Bllim ne Içln" yazısında gönderme yapılan dip not baskıda çıkmamıştır KEDİ, KREDİ sözcuklerınin dıpnotu "Kuantum Elektrodinamıği, Kuantum Renkdınamıfli" olacaktır Ouzeltırız. CumhuriyetBlÜMTEKNİK«No 258 22Şubat 1992 •Cumhunyet Matbaacılık ve Gazetecılık T A Ş •Kurucusu YunuaNadl • Genel Yayın Yonetmenı Haaan Cemal •Muessese Muduru EmliM Uşaklıgil •Yazı Işlerl Muduru 0kayG4nwwln •Yayın Yonetmenı OrhanBunulı •Grafık Yonetmenı Tülas Haadamir