Katalog

İHİ oğabilim »imander Bu şekilde yeryüzünü "harltalayarak" Tales'in sandığından daha karmaşık bir dünyada yaşadığımızı belgeleyen Anaksimander, güneş, ay ve gecelerimizi süsleyen yıldızların da dünya gibi anlaşılabilir bir varlıklarının olması gerektiğini düşünmüş, bunları dünyamızı çevreleyen ve ateşten olduklarını farzettiği halkaları birbirinden ayıran sis perdelerinin açıklıklarından görünebilen ateş parçaları olarak yorumlamıştır. Elde Anaksimander'in eksik tek bir alıntı cümlesinden başka doğrudan bir yapıtının kalmamış olması, bize bu büyük doğa bilimcinin uzay hakkındaki düşüncelerini tam olarak bilebilme olanağını vermemektedir. Ancak eserlerine kendirtden sonra gelen bilimcilerin yaptığı atıflardan çıkarabildiğimiz kadarı, Anaksimander'in evrenin yapısı hakkında kendi içinde tutarlı ve etraflı bir varsayım ortaya atmış oldugudur Evrenin, dünyanın ve Canlılann Evriml ayon Attna Okulu adlı meahur traakl. Bu amleriyle Insan uygarlığını yucaltmlf, h*m yaratanlann ve hazırlayanların önamll bazıislmandar'ln tanınamadığı bu tabtoöa örneylunde Mlkelanl, öklid (veya Aralmed) roluntellonun kenditi en sağdan Iklnd kişidlr. ı önemll a*ml olan Tlmaeu» vardır. Effâtun ran klşl /se Slnoplu Dlyolenlmlzdlr. Ok Işaverroea adıyla bilinen Abu'lVâlid Muham>ap tutar olarak nnmedllmlş Pltagor'a bakatğının kraterlni Incelerken buraya düşenk >logu Sicllyalt Empedoklaa'tlr. Empadoklet, (an blllmcl olarak tarlha gaçmlşUr. Ifc varaayım sınama aracı: Dünya harttau (Plnaks) ve beraberinda gatlrdlklerl Yer bilimlerlnin kurucuları arasında en inuflu köşelerden birini işgal .eden Amas/a'lı memleketlimiz Straborv81 Cografya adlı dev eserinde Anakşimander'in gözleYıe dayanan ve Pinaks'9' denilen ilk dünya laritasının hazırlayıcısı olduğunu belirtenerdendirl10» Anaksimander'in haritasının dairesel slup, ortada Akdeniz'in kabaca eşit iki paryaya ayırdığı dünyayı güney Avrupa, kuzey Afrika ve güneybatı Asya'dan ibaretmiş gibi gösterdiği sanılmaktadır. Anaksimander, bu "dairesel" alanın, davul şekilli dürv yanın sadece bir yüzünü kapladtğını tahmin ediyordu. Anaksimander'in verimli zekâsı bu şekilde dünyanın ve evrenin güncel yapısı hakkında bazı sonuçlara vardıktan sonra, bu sistemin bir de tarihlnln olması gerektiğini, yani evrenin bugünkü şeklini bellı bir evrlm geçirdikten sonra almış olduğunu düşünmüştür. Stromateis'in yaptığı bir atıttan Anaksimander'n evrendeki mevcut bir şeyln önce bölünerek soğuk ve sıcağı yarattığını, soğuktan dünya ve havanın, sıcaktan da gökcisimlerini oluşturan ateşin oluştuğunu düşündüğü anlaşılmaktadır. Anaksimander'in Tales'in ilkel kaynağın su olduğu tezine karşı geliştirdiği ve gene gözleme dayanmayan bir kavram olan apeyron, yani "sonsuz, sınırsız" diye vasıflandırdığı bu ilksel şeyin doğası hakkında felsefe ve bilim tarihçileri ve eski dil uzmanları bir hayli kafa yordukları halde, elde Anaksimander'in eserlerinden doğrudan kalan malzeme hemen hemen yok gibi olduğundan, bu konuda doyurucu bir anlaşmaya varmak sanırım pek zor olacaktır. Gene de benlm Anaksimander'in fikirlerine yapılan tüm atıflardan edindiğim intiba, apeyronun evrende bugün çeşitli özelliklere sahip olarak karşımıza çıkan nesnelerin, içinden çıktığı ve bu özelliklere kendisi sahip olmayan, şekilsiz ve âdeta "özelliksiz," evrenin yerini kaplayan sonsuz ve sınırsız bir şey olduğu şeklindedir. Sanki apeyron, güncel bOyük pattama (btg bangl teorisinde evrenin başlangıcı olarak ifâde edilen matematiksel noktanın tüm evreneyayılmış bir "hacimsel" karşılığıdır. Apeyrondan oluşan evren yalnız bizim âlemimizi değil, bizimkine benzeyen sonsuz sayıda âlemi içermektedir Anaksimander'e göre. Bu "sayısız âlemler" fikri de billm ve felsefe tarihçilerini Anaksimander'in sayısız âlemleri mekânda mı yoksa zaman içinde mi düşündi'ğü konusunda fikir ayrılıklarına itmisse de, buyük düşünürün evrenin sonsuzluğunu hem zaman hem de mekanda tasavvur ettiği konusunda kuvvetli dellller olduğu kanısınmibeş yüzyıl önce mütevazı Miletde yaşadayım. mış olan büyük memleketlimizin ortaya atGene Aristo tarafından yapılan başka bir tığı akılcı eleştirel yöntem yardımıyla ve atıfta Anaksimander'in dünyanın giderek onun bizlere aşıladığı, insan zekasının yükuruduğu kanısında olduğu izlenimi edinilceliğine ve insan yeteneğıne duyulan sımektedir. Anaksimander dünyanın çevrenırsız bir güvenle, onun 2500 yıl önce Anasinin rutubetli olduğu kanısındadır Ancak dolu'nun Ege kıyılarında çekinmeden bu rutubetin, günesin ısısı tarafından kurututuşturmuş olduğu ilerleme meşalesini tulan kesimi, rüzgârlara ve güneşin ve yanar tutan kimseler olarak, Anaksimanayın dönüşlerine neden olmakta, geri kader'i yaşatmaktadırlar. lanı da denizleri ve okyanusları oluşturBizi Anaksimander'in "ne" bulduğunmaktadır. Fakat nemliliğin sürekli olarak dançok "nasıl" çalıştığı ilgilendirmektedir. güneş tarafından azaltılması, sonunda Bir Insan nasıl olur da bir ömür içinde bu dünyadaki tüm nem kaynaklannı, bu arakadar çok verimli ve orijinal olabilir, bu kada denizleri ve okyanusları da kurutacak dar çok fikir üretebilir, bu derece kendingibi görünmektedir. den sonra gelenlerin yolunü aydınlatabiOrtamın sürekli kuruduğu fikrinin, Anaklir? Burada sanırım cevap simander'e, dünya üzerinde yaşamın da Anaksimander'in insan aklına duyduğu kendinl bu sürekli değişen ortama uydureşsiz bir güven içinde çekinmeden varsamak zorunda olması, yani bir çeşit biyoloyım üretip, aynı cesaretle bu varsayımları jik evrimin de kaçınılmaz olduğu fikrini IIgözlemin acımasız sınavından geçirmiş ham etmiş olduğu sanılmaktadır. olmasıdır. Anaksimander kuşkusuz eserHippolitos tarafından yapılan bir atıfta lerini, varsayımlarını kendinden sonra geAnaksimander'in modern tonuyla bizleri lecekleri de içeren daha geniş bir çevreşaşırtan şu fikirleri yer almaktadır: "Canlınin sınamasına sunabilmek için kaleme lar güneş tarafından buhariastonlan nem almıştır. Cesur varsayımlar, geniş kuramİçinde otuştular. Insan başlangıçta başka sal düşünce çatıları ve bunları acımasızca bir yarataja, balığa banzlyordu". Anaksieleştirmeğe el veren akılcı, hür bir ortam mander korunmuş olan diğer bazı atıflarolmadan verimli gözlem yapılamayacağıda bu ilkel yaratıkların dikenli kabukları olnı, Anaksimander'in tek başına kendinden duğunu, ancak artan kuraklıkla bu önceki binlerce yıllık insanlık tarihi esnakabukların kaybolduğunu söylüyor. sında alınmış olandan daha çok yol alabilmiş olmasından anfıyoruz Anaksimander Anakslmader'ln mlrası: El^Ural akıka yöntemvedoğabillmlari Anaksiman der'in kendisi nden sonra gelen bilimcilerin tartışma ve sınamasına sunduğu ana görüşleri bunlar. Insanın Milet'li büyük memleketlimizin günümüze kadar korunabilmiş olan fikir kırıntılarını okurken bizi ondan 25 yüzyıllık koca bir zaman diliminin ayırdığına inanası gelmiyor. Fakat bir açıdanbakıldığında Anaksimander hakikaten hâlâ yaşamaktadır. Insanlığın ufuklannı açan büyük keşif gezileri Anaktimander'tn harHainın J. Latawal taraftndan 183$ yılında yapılmış trir ni yapanlar, baştan kurma denemeti. bir Kolomb, bir Vaafco dö Gama, bir Macallan; Ay'a in"haklı olmak" veya "gerçeği bulmuş olsanı gönderen büyük bilimciler; dünyamımak" iddiasında değildir. Onun yöntemi, zın bir evrim tarihlnin olduğunu ortaya çıyanlışı, duyularının kendisine bildirdiklerikartıp, bunun pratik faydaları arasında ni aklın süzgecinden geçirerek ortaya çıolan kömürü, petrolü, nükleer yakıtları inkartmak, amacı da içinde daha az yanlış san emrine verenler; çiçek, verem, kuduz, barındıran bilgi sistemleriyle ileriye gitfalç gibi insanlığı kemirmiş hastalıkların mek, elinde taşıdığı bilım bayrağını bir aşılarını bulanlar; kısacası, modern insanı LOtfen sayfayı çevlrlniz insan yapan bilimi yaratanlar, bundan yir25813