Katalog

TARTIŞMA Bilim adamı yetistirelim ama nasıl? Bir temel bilimler araştırma enstütüsünün özellikleri ne olmalı? Doktora için dışarıya öğrenci göndermeli mi? Zeki Aslan* . ır populer Amerıkan dergısınln Hazlran M991 sayısında şu soru soruluyordu '"2001 yılının baş astronomı haberı ne olacaktır? Verılen yanıt ıse şu ıdı "Kımse bılmıyor fakat kesın olan brrşey var 2001 yılının baş haberı şımdı bılmedığımız şeyleri ıçerecektır" ABD, Avrupa, Japonya ve bırçok ulke bu bı lınmeyenlerı bulmak ıçın buyuk yarış ve hazırlık ıçındedırler Turkıye neden bu hızlı gellşmenın dışında ve gerısındedır? Heplmizın kafasında oluşmuş ınandırıcı nedenlerımız olabılır Fakat ortada yalın bır gerçek vardır Gellşmış ulkeler ıle aramızdakı fark kım ne derse desın hızla artmaktadır Bu konu uzun suredır Turkıye nın gundemındedır Eğıtım ve araştırma duzeyı, yenı hukumetle bırlıkte, YÖK'un kaldırılması konuşmaları ıle bırlıkte yenıden tartışılır oldu (1) (2) Bır ulkede bllım adamı olmak ısteyenlerın sayısı ve nıtelığı, bılımsel araştırmalarda heyecan ve ıstek, ust yonetımın ve giderek toplumun buna verdığı onem ve ağırlığa, bunun olçusu olarak da ayırdığı lona paralel gelışmektedır Toplumun, ozellıkle 1970 lerden sonra değışen değer yargıları, eğıtımın her duzeyınde yapılan yanlışlar, temel bılımlerın çekı cllığını azalttı yeteneklı gençlerın unıversıtelere katılıp araştırıcı olmalarını onledi Kurulan (en lıselerı amacına ulaşamadı, 1yı bır "unıversıteye hazırlık dersanesı" olmaktan oteye gıdemedı, şımdı bu ozellığını de yıtırmek uzeredır YÛK ıse, ulkemızın ıhtıyacı olan bılım polıtıkasının oluşturulmasında kendısınden beklenenı yapamadı, yapmadı Daha lısans duzeyınde yeterlı eğıtım verecek şekılde kuruluşunu tamamlamayan unıversıtelerde bıle açılan Fen, Sosyal ve Sağlık Bılımlerı Enstıtulerı araştırıcı yetıştırılmesınde kalıteyı değıl sayıyı artırdı Kımı ana bılım dallarında yalnız bır ogretim uyesı ıle yuksek lısans ve doktora yaptıran enstıtulerımız vardır Ek ders ucretının çekıcılığı kalıtenın yukselmesıne değıl, duşmesıne katkıda bulundu Turkıye, hızlı ılerleyen çağın eteğınden yakalamak ıstıyorsa bırşeyler yapmak zorundadır Devlet Bakanlığı'nın TUBİTAK aracılığı ıle hazırlattığı "Turk Bılım Polıtıkası 1983 2003" adlı raporda TUBİTAK a bağlı bır "Temel Bilimler Araştırma enstitusu" kurulması tavslye edılmıştı Turkıye nın boyle bır enstıtuye ıhtıyacı devam etmektedır 278 sayılı TUBİTAK Yasası ıle TUBlTAK'a verılen görevler arasında "musbet bıllmlerde temel ve uygulamalı araştırmalar yapmak, yaptırmak, teşvık etmek ve bu alanlarda çalışmak maksadı ıle enstiluler kurmak'da bulunmaktadır Unlversltelere de destek verebılecek böyle bır Temel Bilimler Araştırma Enstitusu nu TUBİTAK ustlenebılır Kuruluş bıçımı ve ıdarı bağlantısı ne olursa olsun, ışleyışı ve gorevlerı şoyle olmalıdır 1 Enstıtu rnalı bağımsızlığa sahıp olmalı, uluslararası duzeyde tanınmış, yonetıcı yeteneğı olan bır bıllm adamımız tarafından yönetılmelıdır 2 Enstıtunun yeterlı sayıda uluslararası duzeyde maaşlı araştırıcı kadrosu olmalıdır Bu kadrolar geçıcı surelerle yabancı araştırıcılara da açık olmalıdır 3 Yurt ıçınde ve yurt dışındakı araştırma kurumları ıle kısa surelı araştırıcı değışımı olmalıdır 4 Uluslararası bilimsel toplantılar duzenlemelı, sonuçlar yayın yoluyla duyurulmalıdır 5 Enstıtu, aslı gorevlerınden bırı olarak, yuksek lısans ve doktora programları yurutmelı, dınamık bır öğretım kadrosuna sahıp olmalıdır Enstıtudekı araştırıcılar yanında, eğıtım donemlerınde yurt ıçı ve yurt dışı araştırma kurumlarından davetlı bılım adamları ders vermelı, tez yonetmelıdırler 6 Lısansustu programa bılımsel yeteneğı olan gençler alınmalı, ıhtıyacı olanlara yabancı dıl, bir hazırlık okulunda oğretılmelıdır 7 Lısansustu oğrencılerıne araştırma gorevlısı maaşı ya da eşdeğerı burs verılmelidır 8 Bugunku Fen Bılımlerı Enstltulerı, belkı bırkaçı dışında, kapatılmalıdır 9 Doktora sonrası araştırma yapma olanakları sağlanmalıdır Kısa surelerle yurt dışına doktora sonrası araştırıcı gönderilmelıdır 10 Araştırıcıların yurt dışındakı bılımsel toplantılara katılımları desteklenmelıdır 11 Enstıtunun çalışmaları bır denetım kurulu taratından uluslararası standartlarda denetlenmelıdır Yuksek maaşlı kadrolar ve yurt dışı olanakları sahte araştırıcıların ıştahını kabartabılır ve kurumun "on yıllık yarı omur' hastalığına yakalanması kaçınılmaz olur Bunu önleyıcı kurallar tıtızlıkle ışletılmelıdır Turkıye'de eğıtım duzeyının duşukluğu, araştırma ve deney laboratuvarlarının eksikliğı. doktora egitiminin yeterslzlığının bır nedenıdır Bunun çözumu, yurt dışında doktora yap tırmakta görulmuştur llahlyattan ekonomıye, bıyolojıden astrofızığe kadar her dalda yurt dışına, çoğunlukla ulke gereksınımı duşunulmeden ve plan program yapılmadan doktora eğıtım yapmaku zere öğrenci gönderılmektedır Yuksekoğretlm Kurulu Başkanlığı nın 'Turk Yuksek oğretımınde on yıl, 1981 1991, 1981 Reformu ve Sonuçlan" adlı kitapçığında 19871991 yılları arasında yurt dışına doktora yapmak uzere yalnız temel bılımlerde 615 oğrencı gonderıldığı belırtılmektedır Hemen şu soru akla gelmektedır Yurt dışında yapılan bır doktoranın ulkeye mahyetı nedır? Doktora suresını ortalama 4 yıl alırsak, bır yurt dışı doktoranın malıyet fazlalığı yaklaşık olarak 352 mılyon TL kadardır Buna yol parası, kıtap kırtaslj'e, dil okulu ucretlerı vb dahıl değlldır Bir başka ılade ıle, yanlız temel bılımlerde yurt dışına, hem de dovız olarak odenen fazla, para 88 mılyon TL / (kışı yıl) x (615/4) kışı 13 5 mllyar TL / yıl kadardır Basıt bır hesap, yenı kurlar ve yenı maaş katsayıları ıle, bu sayının Ocak 1992 ıtıbarı ıle en az 16 mılyar TL / yıl olacağını gostermektedır Bu para ıle 10 yılda, lyl bir planlama ıle yukarıda ongorduğumuz Temel Bilimler Araştırma Enstitusu kurulabllır ve yaşaması ıçın gereklı yıllık butçe karşılanabılir, uluslararası duzeyde doktora eğıtımının yapılması ve yukarıda maddeler halınde sıraladığımız görevlerın yerıne gelmesı sağlanabllır Kaldıkı yurt dışında, ozellıkle bazı ulkelerde yapılan doktoranın da ıstenılen duzeyde olup olmadığı tartışılabılır Ayrıca bırkaç unıversıte dışında, yurt dışındakı oğrencılerın çalışmaları ızlenmemektedır Birkaç yıl once Londra Buyukelçımız kımı oğrencılerın, eğıtımlerı ıle ılgısı olmayan ışlerle uğraştıklarını gormuş ve durumu Dışışlerı Bakanlığımız kanalıyla unıversıtesıleremıze duyurmuştur Maaş transferlerının yapılmadığı zamanlar olmuş, hem oğrencılerımız hem de ulkemız guç durumda kalmıştır Sonuç olarak, bu para ıle bır Temel Bilimler Enstitusu kurulursa Turkıye, uluslararası une sahıp bır kuruma kavuşmuş olacaktır Astrofızık de bundan gereken payını alabılır ve kımbılır belkı de 2001 yılının "baş astronomı haberi'nde Turkıye nın adı bıle geçebılır 1 Turklye ve Ounyada Astronomı Eğıtımı ve öflretı mı Istanbul Unlversıtesı Fen Fak Yayını, 1991 2 Uluslararası Malematıksel Fı/ık Konleransı 15 İ2 Aralık 1991 Trakya Unıversıtesı Edırne * Prof. Dr... Inönü Ünlv. Flzlk B6I. Fen eğitintinde astnonomi Cafer İbanoğlu* unumuzde fen alanında bılınenler her 57 yılda ıkıye katlanmaktadır Bu nedenle var olan bılgı ve teknolojı hızla eskımekte, yenı buluşların zamanında verılmesı ve oğretılmesı zorunlu olmaktadır Fen ve teknolojıdekı hızlı değışım fen derslerının oğretımını gunun koşullarına göre gelıştırme çabalarını hem arttırmakta hem de hızlandırmaktadır Fen programlarındakı en onemlı değışıklık uzay uçuşlarından hemen sonra olmuştur O zamana değın teknolo]ik ağırlıklı olan fen programları nda bılımsel ıçerık ağırlık kazanmaya başladı (Soylu1984) Evrensel fen eğıtımının amaçlarını K Çılente (1983) şoyle sıralamaktadır a) Temel fen ılkelerını kavratmak b) Gunluk sorunların çözumunde fen duşunce ve yontemlerini kullandırmak c) Toplumun teknık ve endustrıyel gellşımı yanında sağlık ve refahı ıle fen arasındakı ılışkılerı kavratmak d) Doğal kaynakların bulunması ışletılmesı ve korunmasında fenın onemını kavratmak e) Bılımsel olayları ve ılkelerı kavratmak 0 Yaratıcılığı gelıştırmek g) Bılımsel bılgıyı elde etmek ve anlamak ıçln bılımsel yontem ve duşuncelerı kullandır25820 K mak h) Insanlık tarlhı boyunca elde edılen bılımsel bılgı ve yontemlerın bılımsel ve teknolojık uygulamdlanndan haberlı kılmak Istanbul Unıversıtesı Gozlemevı tarafından 16 Temmuz 1991 gunu du/enlenen Turklye ve sempozyumda C. bano£lu va Z. Tunca tarafından sunulan bır bıldırıde, orta oğretım ders programları ıncelenen 32 ulkeden 19'unda astronomının bağımsız bır ders olarak okutulduğu vurgulanmıştır Gerıye kalan 13 ulkede Ise astronomı konjları fızık, coğrafya, genel fen ve yerbılımlerı gıbı dersler ıçersınde okutulmaktadır Lıse son sınıfla fen projesı olarak oğrencılerın çoğunun astronomı dalını seçtıklerı gorulmektedır Sozu edılen ulkelerın hemen hemen tamamında gezegenevlerı (Planetaryum) astronomı oğretımınde etkın bır araç olarak kullanılmaktadır Çağımızın teknolojı devlerınden ABD, Japon ya ve Almanya'da 198O'lı ylllarda ortaoğretim oğrencılennın fen derslerıne karşı llgılerlnın azaldığı görulmuştur Bu uç ulkede oğrencılerı fen alanına çekebılmek ıçın yoğun araştırmalar yapılmış ve uygulamaya koyma aşamasına gelmıştır ABDde oğrencılerın fen alanına ılgılerını çekmek, fen ve matematık kavramlarının anlaDunyada Attronoml EgrMm ögretlml konulu mına gelen STÂR proıesı gelıştırılerek 1985 yılında yururluğe konulmuştur Proıenın başlangıcında ortaoğretımde bır ders ıçersınde fen ve matematığın ılkelerını oğretmek ıçın temel olarak dersın ılk uç bolumu astronomıye ayrılmıştır Projenın uygulanması ıçın Harvard Astronomı Bolumu oğretım uyelerı ve lise oğretmenlerınden oluşan bır eklp basit öğrenci deneylerı ve öğretmen kılavuz kıtabı, bılgısayar programları, vıdeoteyp ve fılmler hazırlamıştır Bılgısayar uygulamaları olarak mıkrobılgısayarlı tayfçeker (spektrograf), parlak yıldızların verılerıyle Samanyolu nda yıldızların dağılımı, bılgısayar ıle kolay yayın ve paket bılgısayar programları hazırlandı öğrencıler yaptıkları çalışmaları STARnews dergısınde yayımlayabılıyor, boylece oğrencılerın deney yapma, buldukları sonuçlan yorumlama ve arkadaşlarına da yayma eğılımı arttırılıyordu Projenın 5 yıllık uygulanmasından sonra elde edılen sonuçlan şoyle sıralayabılırız a) STAR proıesı lıse 2 ve 3 uncu sınıflarındakı öğrencıler ıçın ıstenılenı vermektedlr b) Deneysel olarak sunulan konular ders kıtaplarından daha etkın olmuştur Mıllı Eğıtım Bakanlığı na bağlı ortaoğretim kurumlarında ders geçme ve kredı yonetmelığı yenıden duzenlenerek ortaoğretim kurumlarımızın 1991 1992 oğretım yılında uygulanmaya başlanmıştır Bu yönetmelığe göre Fen Bılımlerı alanı ıle Turkçe Matematık alanında Astro Aatronomik Temele Oayanan Fen Eğrttml anla şılmasındakı guçluklerı ortadan kaldırmak ıçın nomı ve Uzay Bılımlerı adlı bır yarıyıl suren altı kredılık bır dersın seçmelı ders olarak konulduğu gorulmektedır Bu dersın hangı yarıyılda okutulacağı, içeriğı ve hangı ders kıtabının ızleneceğı konusunda henuz bılgı yoktur uğrenciler lıse ıkıncı sınıfta asıl dallarını seçeceğıne gore, Artronoml ve Uzay Blllmleıi dersının bırıncı sınıfın ıkıncı yarıyılında haftada uç saat zorunlu ders olarak okutulması oğrencllerin fen alanına ılgısını çekecektır. ute yandan, lıselerımızın hemen çoğunda bılgısayar derslerı verıldığıne gore, astronomıden seçılen çeşıtlı konular bılgısayarla çok daha kolay ışlenebılır Fen bılımlerı ıle Turkçe Matematık alanlarında Ikı yarıyıl usrecek uçer Kredılık ıkı astronomı dersı, oğrencılerın fızık ve matematık bılgılennı astronomıde kullanma olanağını sağlayacak, fen derslerıne ılgı giderek artacaktır Kaynaklar ÇllarrH, K 1963, Structure and Contant 01 Currıculı um ın Post Compulsory Edııcation UNESCO • Codiessee Meetıng Nov 1618 19B3 p 36 banoOhı, C va Tunca, Z . 1991 Turkıye ve Ounyada Astronomı Eğıtım Oğretlmı Prof Dr Kamuran Avcıoğlu Sempozyumu, 16 Temmuz 1991, Istanbul Nasuhoğlu, R 1984 Fen Öğretım Kurumlannda Fen öğretımı ve Sorunları Turk Eğıtım Derneğı BılımsBl Toplantısı Sadler, P M va Luzadar, W M 1990, The Teachıng ol Astronomı, Ed J M Pasachofi. J R Percy, Cambrıdge Unıv Press p 257 Soyhl, H 1964, Fen Öğretım Kurumla rında Fon Öğretlmı ve Sorunları Turk Eğıtım Derneö' Bılımsel Toplantısı •Prof Dr ,E 0 ftn Fak AtUonoml v Uıay B///mtorlBOI.