Katalog

DO4A Karmasık bip doğa olayı: Cığ Bu nedenle çığ tümüyle anlaşılmış değll. Zor olmakla birllkte hava tahmlni glbl çığ tahminini yapmak yararlı ve gerekli. fsviçre'de 45 yıldır çığ öngörüsü yapılıyor. Miktat Kadıoğlu* , elli başlı iki tip çığ vardır. Bunlar I gevşek kar ve tabaka kar çığlarıdır. Gevşek kar çığlan bir noktadan veya küçük bir bölgeden başlar, yamaçtan aşağıya doğru düştükçe büyür ve ağırlaşırlar. Bu çığ belli bir şekli olmayan dağınık kar kümesinin hareketi şeklinde görülür. Tabaka çığlan da büyük bir alan üzerindeki kar tabakasının kaymasıyla başlar. Yüzeydeki sabit kar tabakasının üzerinde hareket eden kar, belirgin bir yerde kırılma hattına sahiptir. Canlı ve cansız clsimlerin, gerilmiş kar tabakaları üzerine blnen ağırlığı, kar tabakasını yamaç üzerinde tutan hassas bağları kırar. Bu çığ, blok kar tabakaları veya köşeli külçeler halinde karın kayması şeklinde görülür. Tabaka çığları, kar kristallerinin birbirine yapışıklığından da tanınabilir. Hemen, hemen bütun ölumcul olaylara tabaka çığları neden olur. Arazl eglml: Çığlar, 30° ile 45° eğimli yamaçlarda sıkça görülür. Büyük çığlar ise 25° ile 55" arasında değışen diklikteki arazıde ortaya çıkar. maçlarda ise çığ olma tehlikesi ilkbaharda ve güneşli günlerde oldukça yüksektir. Rüzgaraltı tarafındaki yamaçlar tehlikelidir, çünkü rüzgârlar bu bolgeye sürekli kar yığarak kar kalınlığını artırarak, kar tabakasını harekete geçirebillrler Rüzgârüstü yamaçlarda genellikle daha az kar birikir. Rüzgâr tarafından sıkıştırılmış olan kar, kolayca kaymayan bir yapıya sahip olur. Arazl örtflsO: Büyük kayalar, ağaç ve sık çalılıkiar karın yüzeyde tutulmasına yardımcı olur. Düzgün, açık ve otla kaplı yüzeyler tehlikelidir Bazen çığlar, ağaçların arasında da görülebilir. tutulan k«r sünün ısınmasına neden olur. Sonuçta ıslak kar çığları oluşabilir ve bu tür çığlar genellikle dağların güney yamaçlarında görülürler. Üstteki kar örtüsünün oluşturduğu tüm çığlar, yüzeydeki eski kar tabakasına yapışık yeni ve kuru kar tabakasının kayması veya alttaki eski zayıf kar tabakasının kırılmasıyla başlar. Benzer şekilde kar tabakasının tümüyle kayması olayına da, kar tabakasının zayıf bir yerden kırılması neden olur Kann yapısı Genel gözlemler Rüzgâr Saatte enazZ.Mmm ruzgârın, gevşek kar bölgesinden karı taşıyacağından kar yağışı görülmeyen günlerde bile çığ tehlikesi artar. Karın sırtlardan ve tepelerden saçılması yamacın rüzgaraltı tarafına karın taşındığını gösterir. Bu durum tehlikeli şartları ortaya çı karı r. Fırbnalar Çığlar büyük oranda (%80) fırtına sırasında veya fırtına sonrasında görülmektedir. Bu zaman dilimlerinde çok dikkatli olunmalıdır. Gevşek, taze kar kolayca kayarken, ıslak ve sık kar yüzeye çökme eğilimindedir. Rüzgârlı havada ıslak kar da tehlikeli olabilir. Eski çtğ yollan: Çığlar genellikle aynı yerlerde oluşur Eski çığ yollan bu nedenle tespit edilmelidir. Eğik veya kırık ağaçlar çığın takip ettiği yollan gösterebilir. Çok dik açık ve karlı arazilerde yerleşim sakıncalıdır. Küçük kar kaymalarının görüldüğü yerlerden dahi hemen uzaklaşılmalıdır. Sesler ve kınklar: Eğer kar göçme sesleri duyuluyorsa şartlar tehlikelidir. Eğer kar örtüsü de kırılıyor ve kınklar 12 metreye ulaşıyorsa, çığ tehlikesi oldukça yüksektir. Hava ve çığ raporlan: Hava ve (varsal) çığ tahmin raporlarını sürekli takip etmeniz sizin için hayati önem taşır. Yüksekllk: Çığ tehlikesi yükseklikle artar. Büyük çığların çoğu orman sınırının yukarısından başlar Fakat ağaçlıklar arasındaki boşluklarda da tetikte bulunmak gerekir. önlemler ve öneriler Çığlar ile arazl eğimi arasındakl llişkl kolayca lcpabılecefc kar Hava şartları Arazl proflll: Tehlikeli tabaka çığları, tümsekli yüzeylerde yaygın olarak görülür. Bununla birlikte iç bükey yamaçlarda da oluşabilirler. Kısa yamaçlar derin vadiller kadar tehlikeli olabilirler. Eğlk arazinin yönü: Dağların kuzeye bakan yamaçlarında kar, daha çok kış ortasında kayarak çığı oluşturur. Bununla beraber, kuzeye hakan ve gölgedeki yamaçlar tüm kış aylarında tehlikelidir. Hava şartlarındaki hızlı değişimler (rüzgâr, sıcaklık, kar yağışı vs.) yüzeydeki kar tabakasını sürekli etkileyerek çığa neden olurlar. Bu nedenle değişen hava şartlarının takip edilmesi gerekir. Eaki kar: Eski kar tabakası karın kaymasını engelleyici kaya, çalı, çırpıyı örtecek kadar kalınca, ilave olarak üzerine yağan kar çok kolay kayacaktır. Eski kar yüzeyinin özelliği de çığın oluşumunda önemlidir Pürüzlü yüzeyler yenı yağan karı kolay tutar. Kısa bir guneşlenme ile cilalanan kar yüzeyleri ise tehlikeli bir hal alır. Gevşek eski kar tabakası yüzeydeki sıkı kardan daha kolay kayarak çığı oluşturur. Yüzeyin hemen üzerinde birikmiş eski kar tabakasını, kayak çubuğu, baston, veya kürek gibi gereçlerle kontroletmek gerekir. Kırılma nofctası Kann yagış hızı: Eski karın üzerine saatte 2 cm veya daha fazla (rüzgârla birlikte saatte 1 cm) kar birikmesi çığ tehlikesini hızla arttırır. 12 cm veya daha fazla yeni bir kar tabakası oluşması durumunda çığ tehlikesine hazır olunmalıdır. . özellikle, kar yağışı ve rüzgârlı bir havadan sonra hâkim olan soğuk hava şartları tehlikeyi arttırır. G0n*y« bakan ya 25B10 Kar krittal tlplerl: Siyah bez üzerine düşen kar krıstallerini inceleyin. Küçük kar krıstalleri (iğneli veya küçük topak şeklinde) klasik yıldız şeklindeki kar kristallerine nazaran çığ oluşumuna daha yatkındır Kar yere değdikten sonra kristal yapısında değişiklikler olur. Böylece kar örtüsünde zayıf tabakalar ortaya çıkar ve kar kütlesinın sabıtliği değişebilir. Sıcaklık: Düşük sıcaklıklarda kar dağınık halde kalır Sıcaklıklar donma noktasında (O°C) veya civarında olunca kar tabakaları sabit kalır Düşük sıcaklıklarda başlayan fırtınalar ve onların getirdiği kuru kardan sonra hava sıcaklığı artarsa çığ'oluşumu büyük olasılıktır. Fırtınanın başında eski kar tabakası üzerine yağan yeni ve kuru kar ile eski kar arasındaki bağlantı çok zayıftır Zamanla eski kar fırtınanın üzerinde birlktirdlği karı taşıyamaz hale gelir. Islak kar Yağmur, sıcak rüzgârlı ilkbahar havası veya bulutlu geceler kar örtü Karla kaplı dağlarda çığa yakalanma tehlikesi her zaman mevcuttur. Hava şartları ve karın yapısı ne olursa olsun; •Otla, düz kaya tabakası veya ince taşlar ile kaplı eğik yüzlerin üzerinde 30 cm. •Ormanın bittiği yerden daha yukarılarda hafif engebeli dağ yüzeyinde 50 cm. •Çok engebeli veya büyük kaya parçaları ile kaplı eğik yüzeylerde 120 cm. kar oluştuğunda çığ tehlikesi potansiyeli ortaya çıkacaktır •Çığa yakalanıldığında yerde durabilmek mümkün değildir. Bu yüzden kar tabakalarına karşı koymadan akan karla birlikte en düzgün bir şekilde, karın üzerinde kaymaya çalışmak faydalı olabilir. •Çığ tehlikesine maruz olan, açık, çok yüksek ve dik arazilere konut ve benzerı yerleşim birimleri kurulmamalı • Kar yığınlarını harekete geçirebilecek her çeşit patlayıcılar ve mekanik araç ve gereçler, çığ potansiyeli esnasında kullanılmamalı •Çığ tehlikesinin bulunduğu zamanlarda, dağ yollarının (en azından ağır taşıtlar için) trafiğe kapalı tutulması gerekir. • Dağlarda kar tabakası üzerinde dolaşmayı gerektiren kayak, avcılık gibi faaliyetlerden uzak durulmalıdır. Çok sayıda kayak yapan insanın kendisinin neden olduğu çtğda can verdiğine ait örnekler vardır. •Çıplak dağ yamaçları yeniden ağaçlandırılırken ağaçlar arasında dağın doruğundan vadilere kadar uzanacak koridorlar oluşmayacak şekilde fidanlar satranc tahtasının kareleri gibi duzenlenmelidir •Yeni yerleşime açılacak bölgeler ve mevcut yerleşim alanları için, o bolgelerde daha onceki yıllarda görülen çığların takip ettiği yollar, çığların görülme sıklığı ve büyüklükleri mutlaka tespit edllip çığ haritaları çıkartılmalıdır. 'Yrd.Doç. fru Uçmkn Uzay BU, Fmk. tyMOh