Katalog

PSİKİYATRİ Taksilere binmek ne kadar tehlikeli? Yankı Yazgcın Öfke ve sinirlenme kalbe zararlı mı? Şoförler A tipi sınıfından: "Hırslı ve rekabetçi, hızlı konuşan, ve sık sık söz kesen, öfke ve kızgınlık duygularına kolayca kapılan".. rülebilir Her ne kadar, bu tip testler pek çok profesyoneli bıyık altından güldurse de, hiçbir fikir vermedikleri soylenemez Uzman kişilerin, adamı daha testi ele alışından tanıyacakları iddıa edilır Doğrusu, A tipi ve B tipi şeklinde bir genel ayırımı yaparken, yazıtura ile %50 doğru bilme şansınız var! Ustelik gözle görülür, elle tutulur davranış ve tuJumlara dayanan bir tiplemenin özgül olma olasılığı da düşündürücü. Genış gruplar üzerinde yapılan çalışmalar, damar sertliği ve koroner hastalık ile A tipi davranış örüntüsü arasında çok açık bir bağıntı bulunduğunu ortaya koymuş. Bu bulgu 1960'larınbaşınaait... Yine aynı dönemde başka bir çalışma grubu, MMPI diye bilinen bir kişilik testi ile koroner hastalığa ozgü etkenleri saptamaya çalıştığında ılginç bir sonuca varmış MMPI'ın ötke ölçeğinde yüksek puan tutturmuş olanların yaklaşık 25 yıl sonraki sağlıkdurumları incelendiğinde, koron'er hastalığı olanların sayısının düşük puanlıların 56 katı olduğu görülmuş Bunun uzerine A tipi davrananların üç ana özelliği tek tek ele alınmış Acelecillk ve sabırsızlık, hıre ve rekabet, öfke vt kızgınlık. Damar sertliği ile A tipi davranış örüntüsü arasındakı bağlantının sorumlusunun, öfke ve kızgınlık olduğu bu çalışmalar sırasında ortaya konmuş. "Aceleciler" ile "hıralılar" bu şekilde koroner hastalığı riskini biraz uzaklaştırmış sayılıyorlar. Dığer yandan, onları da, başkalarını da damar sertliğine yaklaştıranın öfke olduğu düşünülüyor "öfke" terimini Ingilizcedeki "hostlllty"nin karşılığı olarak kullanıyorum Yeterince karşılamadığını bıle bile. Ama, sözlüklerden önerılen 'husumet' daha da uzak gözüküyor. Ruh sağlığı alanında çalışan ve konuşanların dilinde ise zaten "hostilite" kelimesi yerleşmış vaziyette Işte o "öfke" ya da "hostilite"nin ölçümunde kullanılan MMPI testınin Ho alt ölçeğine bir göz attığımda ölçülenin öfke olup olmadığından emin olamadım Sorulardan bırkaç örnek vereyim "Insanların çogu belki Işlerlne yarar dlye ar T aksi şoförü yaptığım ışi öğrendiğinde soruyor. "Sinir kalbe zararlı mı?" Böyle bir soruya ne cevap verilebilir ki? Adamın sınirlerini fazla kurcalamaksızın, gideceğim yere kadar idare edecek bir şeyler söylemeye karar verdim. 0 ne düşünüyordu bu hususta acaba? Aslında, şoförün iki meslektaşı geçen ay arka arkaya miyokard enfarktüsu geçirmişti. Ne sigara içiyordu, ne de başka bir kötü alışkanlıkları vardı. Aynı onun gibi Ortakyanları, herkesin pekyakındantanıdığı o sarı otomobillerin içerisinde Istanbul trafiğinde günün 810 saatini geçiriyor olmaları.. Şoförün deyişiyle, "çok stresli bir Işlerl var" Hiç şüphe yok ki, o kalp krizlerinde sinir sisteminin bu kadar zorlanıyor olmasının bir payı var. Arkadaşlarının hastalığını hatırlayıp, hayıflandıkça otomobili sürüşü bozuluyor. Stresine beni de ortak ediyor böylece. 1950'li yıllarda, ABD'nin Framingham bölgesinde geniş kapsamlı ve ileriye dönük bir araştırma başlatıldı. Tıp kitaplarının ve sınavlarının baş köşelerinden birini halâ işgal eden bu çalışma koroner kalb hastalığını hazırlayıcn etkenleri ortaya koymayı amaçlıyordu. Koroner hastalığının sanıkları olarak belirlenenler herkesçe malum: Sigara, yüksek tanstyon ve. kolesterol. Onlara ilişkin söylenenler henüz bitmedi, ama Framingham çalışmasının olayın tüm aynntılarını açıklayabildiği şüpheli. Koroner hastalık nedenlerinin daha doğrusu, hastalık için riski arttıran etkenlerin sadece bu üçünden ibaret olmadığını düşünenlerden birisı Dr. Meyer Frledman.. Bir kardiyolog. Hikâyeye bakılırsa, Dr. Friedman'ır> muayenehanesindeki koltukların oturak yerlerinin fazla aşınması dikkat çekiyor Daha çok koroner hastalığı olanlar ile ilgilenen doktorun hastalarının yerlerinde pek rahat oturmadıkları, sürekli kıpır kıpır oldukları anlaşılıyor... Ve meşhur "tlp A" kavramını ortaya atma şerefi (bir başka kardiyolog olan R Rosenman ile birlikte) Dr Friedman'a nasip oluyor. Tip A, ya da daha Türkçe bir deyişle "A tipi davranış örüntüsü", bir kişilik analizi ya da teorisine dayanan bir tipleme değil. Davranışların gözlemlenmesi ve benzer davranışları gösterenlerin gruplandırılmasına dayanan bir yöntemle oluşturulmuş. Bilenler için tekrar olacak ama "A tipl" kısaca şöyle özetleniyor "* Hırslı ve rokabetçi, * hızlı konuşan, sık sık söz kesen, * ölke ve kızgınlık duygularına kolayca kapılan". Bir başka deyişiyle, "şöyle bir rahatça oturamayan" kışilere "A tipi" etiketi konabihr. "A tipi" (ya da A olmayanlar, yani B tipi) seçilmek ıçın genellikle bir test uygulanmış. Testin içeriğine bakıldığında, gazetelerde ve dergilerde yayımlanan "na«l bir ....sınız?" testlerini andırdığı gö sal ilişki bulununca, araştırmacılar "Tamam, galiba işin özüne vardık" dıyorlar Bu özelliklerın hepsinı kapsayıcı bir ısim olarak da, "cynlcism" bulunuyor Hıç kimselere güvenememe, kimselere sırtını dönememe ya da insanoğlunun aslında ıçinin kötü olduğunu düşünme diye açıklanabilecek olan cynıcism, A tipi diye bilinen davranış örüntüsünün kalbe en zararlı kısmı galiba... Taksi şoförüne, "Pek! sen de kimselere güvenemeyenlerden misin?" diye soramadım. Kımselere guvenememek ile öfke, öfke ile kalp hastalığı arasındakı bağlaııtıları nasıl açıklayacaktım? Kendı kafamda bile net bir ilişki yoktu. Neyse ki, bütün bu konuları açıklamaya çalışmış bir sürü ınsan var. Ustelik bıldıklerinı ve bulduklarını başkalarıyla paylaşmak için yazıyadökmüşler ABD'den bir psikiyatrist, Redford B. VVilllams, bir kitabında A tipi davranış gösterenlerde stresli durumlardaki hormon düzeylerinin biraz fazla olduğuna dikkat çekiyor. Bir başka denemede, surekli uyanıklık ve dikkat gerektiren bir takım testler uygulandığında, A tipindekilerin adrenalın, kortizol ve testosteron gibi hormonları fazlaca salgıladıkları saptanmış. Bu hormonların yağ depolarını boşaltıp, kanı yağ asitlerıyle doldurdukları, kanda serbestçe dolaşan yağ.asitlerinın de gidip, damar duvarlarında biriktikleri biliniyor Kimselere güvenmeyen birisinin her an uyanık, sağdansoldan gelebilecek tehlikelerı koılar bir vaziyette yaşadığını düşünen... Tehlıkeye karşı savunma için enerji sağlamak amacıyla salgılanan hormonlar oldukça yüksek düzeye çıkacaklar Enerji sağlamaya yönelik asitlerin tüketilebilmesi için en uygun yollardan birisi bedensel faaliyet. Kaslar çalışırsa, yağlar yanar. *v.. kadaş edlnirler", "insanların çoğu durumlarını kurtarmak için yalan söyleyebillrler.".. Ho alt ölçeğındeki soruların önemli bir kısmı bunlara benziyor. Bir güvensizlik, inançsızlık, teması... Kimseye sırtını dönememe .. Geri kalan sorular, öfkeyi dışa vurabilme kızgınlık gibi özellikleri saptamaya yönelik. Ho ölçeğinde başkalarına güvensizlik, kötümserlik, karamsarlık gibi özellikleri yansıtan maddelere verilen cevap ile koroner arter hastalığı arasında bir doğru Ama, bu biyolojik bağlantının ilk kez kurulduğu dönemdeki insan ile şimdiki arasında kas kullanım oranı açısından çok fark var. Dolayısıyla sürekli olarak etrafı kolaçan eden bir A tipi insanın damar duvarlarında kolesterol bırikimi olasılığı artar. Istanbul trafiğinde mücadele veren bir şoförün, tipi ister A olsun, isterse B, "kimselere güvenmeyen", "sürekli etrafı kolaçan eden" ve "sağdan soldan gelebilecek tehllkelere karşı uyanıklığını sürdüren" özellikler göstermesi beklenmez mı? Arada bir otomobillerin kapısını açıp dışarı fırlamak ve hasım otomobile doğru koşmak ıse biriken yağ asitlerini enerjiye dönüştürmek ıçın öfkenin dışa vurumul Öyleyse, tutmayın onları! 2579