Katalog

SAÖLIK HABERLERİ Alzheimer bulmacası çözülüyor mu? Beyinde en sık rastlanan "yaşlılık dönemi bunaması "nın nedenleri ve oluşumu üzerine yeni gelişmeler var. Dr. Can Kayabal nsan beynının en sık görulen ve en önemlı dejeneratıf hastalığı olan Alzheimer hastalığının nedenleri ve oluşum mekanızması konusundakı yenı gelişmeler bulmacanın çözumune yönelık bılımsel gırışımlerı soluk kesıcı bır detektıf öykusune donuşturdg AIDS ve cinsel ilişki Âdet dönentlnde, virüs eşe bulaşabilir. taşıyan bır kadının âdet dönemınde bır erkekle korunmasız cinsel ılışkıye gırmesı durumunda vırüsü eşıne bulaştırma olasılığı artıyor Aynı şekılde AIDS dışında cinsel ılışkıyle bulaşan herhangı bir hastalık taşıyan erkek bu dönemde vırüsu kolayca kadına verebıliyor Bunlar, heteroseksüeller arasında HIV bulaşma rıskı etkenleriyle ılgill yenı bir araştırmanın sonuçları Araştırmacılar Hollanda, Fransa, Ispanya, Italya, Belçıka, Almanya ve Yunanıstan'dan 332 heteroseksuel çıftı ınceledıler ve eşlerın her bırıyle ayrı ayrı cinsel deneyımlerı hakkında görüştuler Bu çıftlerden 257'sinde erkeğın taşıyıcı olduğu gözlemlendı Bu erkeklerın çcğu damardan uyuşturucu kullandıkları ve iğnelerı temız olmadığı ıçın hastalık vırüsunu kapmışlardı Bunlar daha sonra vırüsü eşlerıne de bulaştırmışlardı Dığer 75 çıftte ıse kadınlar taşıyıcı durumundaydılar, bunlar da uyuşturucu kullanmaları ya da pek çok kışıyle cinsel ılışkıye gırmelerı sonucu hastalanmışlardı Bu kadınlardan yaklaşık %12'sı vırusu eşlerıne de bulaştırmıştı Verılere göre taşıyıcı kışı bır defada vırusu eşıne aktarabılıyordu Bilim adamları cinsel ılışkıyle beraber HlV'yı bulaştıran dığer etkenlerı de saptamaya ve böylece vırusün yayılımını önlemeye çalışıyor Âdet dönemlerınde cinsel ılışkının tehlıkelı olması, HIV taşıyan kan hucrelerının vajınada bırıkmesıne bağlanıyor Bazı araştırmacılar erkeğın hastalık bulaştırma rıskinın cinsel organlarındakı kuçuk yaralardan kaynaklanabıleceğını belırtıyorlar (a.h.N.S.) HIV I Alzheimer ya da yaşlılık ve'erkenyaşlılık dönemi bunaması, bütun bunama nedenlerının yarısından çoğunu temsıl eden ve beyinde yaygın nöron sınır hucresı yıkımıyla seyreden, tedavısı şımdıkı bılgılerle olanaksız bır hastalık Insanı ınsan yapan butun beyın ışlevlerının derece derece yıtırrtı ıle bırlıkte hem hasta hem de aılesı ve toplumsal çevresı içın trajık sonuçlara yol açabılen bu hastalığa tutulanlar, bır araştırmaya göre, psıkıyatrı klınıklerınde yatan hastaların % 20'sı Son zamanlarda, bu hastalık konusunda yapılan araştırmalar yoğunlaştıkça ele geçen ıpuçları da çoğaldı 1520 temmuz 1990 tarıhlerınde, Kanada'nın Toronto kentınde ynpılan Ikıncı Uluslararası Alzheimer Hastalığı Konferansı'nda sunulan bıldırılerın ve posterlerın sayısı 400 bıldırı ve poster, 12 sempozyum ve 2 çalışma grubunda değerlendırıldı bıle, Alzheimer hastalığı ve ötekı bunama durumları ıle ılgılı araştırmalardakı "patlama" hakkında fıkır verıyor Konferansla hastalığın butün yonlerı tartışıldı, ama en çok dlkkat çeken konular, beyındekı amıloıd bınkımı, alumınyumun hastalığın oluşmasındakı tartışmalı rolü ve hastalığın kalıtsal temellerı ıdı Alzheimer hastalığının moleküler duzeyındekı önemlı bulgularından bırı, Bamıloıd maddesının beyın dokusunda bırıkımıdır Bu proteın nıtelığındekı maddenin başlıca bıleşenlerınden bırı olan A4 peptıdı'nın amıno asıt zınc.rının daha büyük bır amıloıd öncul proteını ıçınde yer aldığının ve bu öncul molekulun de 21 numaralı kromozomdan yönetılen bır sentezle yapıldığının keşfi buyuk heyecan yaratmıştı 21 numaralı krozomda bır bozukluğun neden olduğu Down Sendromu olgularında, beyinde gözlenerf Alzheimer hastalığı bulguları, bu keşıfle açıklanabıldı Genetıkçıler, buradan yola çıkarak, hızla ılerleme yolunun açıldığı lyimserlığıne kapıldı Ancak konferans, yenı elde edılen bılgılerle, yenı sorular da ortaya çıktığını vt şımdı de bunlara cevap aramak gerektığini ortaya koydu Bır kere, 21 kromozomla ılgılı keşıfler, Alzheimer hastalığının klınık olarak kalıtsal dıye değerlendmlen ve kımı aılelerde gözlenen altgrubuna ışık tutarken, belırlı bır aıle zıncırıne bağlı gozukmeyen olgularda bu kalıtsal etkenin rolu tartışmalı Ikıncısı, bu aıleselkalıtsal olgularda btle, genetık çeşıtlılık bulunduğuna ılışkın yenı ıpuçları ortaya çıkmakta Ayrıca hastalığın erken başlayan ve geç yaşta başlayan turlerı arasında da genetık ayrım söz konusu olabılır Kısacası hastalığın oluşumuyla ılgılı kalıtımgen hıpotezlerı, ılk anda düşünulduğu denlı sabıt ve tek boyutlu değıl 21 kromozomdan sentezı yönetılen amıloidöncülu proteın molekuluyle ılgılı öykü de karmaşıklaştı Bır defa bu molekulun en az dört bıçımı olduğu anlaşıldı, ustüne ustluk, merkezı sınır sıstemının ıçındekı ve dışındakı pek çok hucre türünun de bu maddoyı yaptığı ortaya çıktı Sağlıklı hucrelerde bu proteının ışlevı bılınmıyor Alzheimer hastalığında A4 peptıdını hangı hucrelerın urettığı amıloıd bırıkımının öncul proteıne uyan gen etkınlı ğındekı bır artışa mı yoksa öncul proteın sentezlendıkten sonrakı bır bozukluğa mı bağlı olduğu, Bamıloıd proetın maddenın ne şekılde sınır hucrelerının ışlevlerını bozduğu soruları, henuz karşılıksız Hastalığın oluşumuyla ılgılı olarak, konferansta dıkkatler alumınyum uzerınde toplandı Alumınyum sanayıı temsılcılerının de dıkkatle ızledığı oturumlarda, alumlnyum Ile Alzheimer hastalığı arasında ılışkı kuran kımı çalışma raporları tartışıldı Alzheimer hastalarının beyınlerınde yapılan ıncelemede, hastalık bel'irlılerı gösteren sınır hucrelerınde, alumınyum mıktarının arttığı, daha önceden bılınıyordu, ama bunun bır açıklaması yapılamamıştı Kanada'da, maden ışçılerınde yapılan bır araştırmada, muzmın akcığer fıbrosıs hastalığına karşı koruyucu olarak çok ınce alumınyum tozu solutulan odalarda, her vardıya öncesı 1020 dakıka tutulan ışçılerde, zıhın ve algı ışlevlerını ölçen testlerdekı başarı oranı ıle alumınyum tozuna maruz kalma sürelerı arasında ters orantı bulunduğu bıldırıldı Fransa'nın Aquitaıne bölgesındekı yaşlı nüfusta yapılan bır araştırmada ıse, ıçme sularında yuksek duzeylerde alumınyum bulunan yörelerde, Alzheimer hastalığının görulme oranlarının da yuksek bulunduğu gözlendı Muzmın böbrek yetmezlığı nedeniyle uzun sure tedavı gördükten sonra ölen hastaların beyınlerınde yapılan otopsıde, sınır hucrelerınde alumınyum ve amıloıd önculü proteın bınkımı saptandığına ılışkın bıldirı de dıkkat çektı Alzheimer hastalığının oluşumunda Alumınyumun oynayabıleceği rol konusunda halâ kuşku besleyenler bır yana, alumınyum şelasyonu yapan, yanı bu maddeye bağırsaklarda bağlanıp emılımını önleyen kimı ılaçlarla hastalığın tedavisıne yönelik bir klınık deneyın başladığı belırtılıyor Tedavıye yönelık başka denemeler de var, ama şımdılık sonuçsuz Tetrahıdroamıoakrıdın THA adlı bır ılacın ılk deneylerı olumlu olarak rapor edıldıyse de, sonuçları henüz tartışmalı kabul edılıyor Beyın dokusu kan damarlarını genışleterek kan akımını arttıran ılaçlar, LOopa, çok yuksek dozlarda B, C ve E vitamınlerı, lesıtın, kolım ve fızoztıgmın gıbı ılaçlardan da şimdılık hayır yok ikıncı Uluslararası Alzheimer Hastalığı Konferansı anlaşmadan çok göruş ayrılıklarına tanık oldu Bu, hıç de fena bır şey değıl Tartışma ve göruş ayrılıklan, hıç kuşkusuz bılımsel ılerlemeyı daha kuvvetle teşvık edecek bır guç 1992'de Padoa'da yapılacak 3 Konferansa dek, ortaya çıkan yenı sorulara yanıtlar aranacak KAYNAKLAR 1 VVANG H S Dementia ın old age ın Smıyh, LW Kınsbourne, M /eds/ Aglng and Oementla, NY Spectrum, 1977 2 TERRY RD KATZMAN R Senile Demen tıa of the Alzheimer type AnnNeurol14 497 1983 3 MARTYN CN Alzhoimer1» Dısase LanC»t 8712 430, 1990 Hastalığın oluşumu Polonya'da çevre felaketi P olonya'da uzerınde ulke nüfusunun yuzde 35'ının yaşadığı 27 bölge "ekolo|ik tehllke bölgelerl" olarak ılan edılmış durumda Bunlardan Danzlg ve Krakov gıbı önemlı kentlerın bulunduğu 5 bölge ıse "ekolojlk felaket bölgelerl" şeklınde adlandırılıyor Yukarı Sılezya, ulkenın çevre kırlılığin den en çok etkılenen bölgelerı arasında Burada nufusun yarısının sağlığı çevre kırlılığı tarafından doğrudan tehdıt edılıyor Su ve hava kırlılığımn yanı sıra kent yakınlarındakı bahçe tarımı ürunlerını tüketen 700 bin klşl, tehlıkeli mıktarda ağır metallerı bunyesıne alıyor Hükümetın açıklamasına göre Polon ya'da çevreye salınan kükürt dıoksıt mıktarı kılometre kare başına yılda 7 9 ton Bu rakam dığer Avrupa ulkelerının ortalamasından uç kat daha yuksek Polonya'nın yarısından fazlasında havadakı kükurt dıoksıt yoğunluğu metrekupte 20 mıkrogramın uzerınde Bu değer, uzun vadede belırgın orman ölumune yol açıyor Yoğun endustrı bolgelerınde ıse bu rakam bazen 300 mıkrogramı aşıyor Bu değerın beşte bırı bıle ınsan sağlığını akut olarak tehlıkeye sokmak ıçın yeterlı Polonya Çevre Koruma Bakanlığı çevre kırlenmesınden ılerı gelen kayıplarm ulkenın yıllık ulusal gelırının yüzde 10'una eşıt olduğunu açıklamış (l.m.) 15