Katalog

KANSER Bl Y O L O J İ S İ Kanser hücrelerinin özellikleri Kanser hücrelerlni normal hücrelerden ayıran üç önemli fonksiyonel özelliğin biyokimyasal mekanizmaları çözülmeye çalışılıyor. Zeynep Tümer K anser biyolojisi bugün en geniş ve etkin araştırma dallarından birini oluşturuyor. Bu konuda bugüne dek büyük mesafeler katedilmiş olmasına rağmen kanserin temel biyolojisini ortaya çıkarmak, araştırmacıları ciaha çok uzun yıllar uğraştıracağa benzer Bunun en önemli nedenlerinden biri kanserin çe» şltlerl, nedenleri, oluşumu, yayılımı, temel patolojlsi vs. açısından çok büyük blr çesitllllk göstermesi. oplastik büyümede etkili olduğu düşünülüyordu. Nitekim ilk kez 1984 yılında bulunan bir kanser geninin (onkogen) kodladığı proteinin reseptöre bağlanarak hücre büyümesini uyardığı saptandı. Bunu bugüne dek pek çok benzeri örnek izledi. özetle kanser genlerinin büyük bir bölümünün, belki de hepsinin büyüme faktörterinin sinyal zincirini bozarak hücre bölünmesinin kontrolsüz sürmesine neden olduğu düşünülmeye başlandı. Proteolltlk anzimler (tahrip edici enzimler): Malign tümörlerin en önemli özelliklerinden biri de çevre dokuları istilaları sırasında bu dokuları tahrip etmeleridir. Aslında doku tahribi pek çok normal biyolojık süreçte de yer alır, ama kanser söz konusu olduğunda bu, dokunun bütünlüğünü tehlikeye sokan bir nitelik alır. şuluk yoluyla olabilir. Metastaz karmaşık bir süreci kapsar. örneğin kan yoluyla yayılmada kanser hücrelerinin istilacı bir şekilde büyümeleri, < damar duvannı delerek kana karışmaları, taşınmaları, tümör embolosi oluşturmaları (tıkanma), tekrar büyümeleri, damar duvannı geçerek başka bir dokuya ulaşmaları ve o dokuyu etkilemeleri gerekir. Genetik olarak değişken mi? Bu sürecin aşamalarının nasıl gerçekleştiği konusundaki bilgilerimiz bugün çok sınırlı. Ancak şu anda açık olan her aşamada, kanser hücresinin farklı bir özelliğinin işin içine karıştığı. O zaman kanser hücrelerinin bu yolculuk sırasında değişen oriamları bu özellikleri ortaya çıkarıyor olabilir. Akla yakın bir başka açıklama da kanser hücrelerinin genetik olarak değişken olmaları. Böylece her aşamada o aşamayı gerçekleştirecek özelliklere sahip olan hücreler süreci devam ettirebilirler. Kanserin biyolojisi üzerine yapılan en son çalışmalar bu doğrultuda. Dünyanın her yerine dağılmış yüzlerce araştırma laboratuvarı her gün bu bilmeceye yeni ipuçları ekliyor. Amaç kanserin temelini ortaya çıkarıp tanı ve tedavi konusunda daha etkili olmak. Kaynakça 1. Franks LM, Teich NM (eds). Introduction to the cellular and molecular biology of cancer. Oxford, New York, Tokyo: Oxford University Press, 1986. 2. Dano K, Andreasen PA, GrendahlHansen J, Kristensen P, Nielsen LS, Skriver L Plasmınogen activators, tissue degradation and cancer. Adv Cancer Res 1985; 44:139266. Ortak özelllk var mı? Kanser araştırmalarının temel amaçlarından biri kanser hücrelerinin normal hücrelerden farkını tespit etmektir. Bugüne kadar yapılan araştırmaların büyük çoğunluğu da kanser hücrelerlndeki ortak özellikleri bulmaya yönelmiştir. Kansere özgü olduğu sanılan pek çok enzim, hücre duvarı proteini, antijenin vb.nin aslında bazı normal hücrelerde de bulunduğunun saptanması, kanser hücrelerinin kansere özgü özelliklere sahip olmadığını göstermekte. Bu sonuç üzerine yeni bir teori ortaya atıldı. Kanser hücrelerinin tipik özellikleri yoktur ve bu hücrelerde var olan özellikler normal hücrelerde de bulunabilir. Ancak bu özelliklerin hepsinin aynı anda bir hücrede bulunması ile bu hücre kanser hücresine dönüşür. Yapılan son arastırmalar da büyük Ölçüde bu teoriyi destekler görünümdedir. Tahribin temelinde yatan... Dokuların tahribinin temelini hücre dışı yapıların proteolitik enzimlerle bozulması oluşturur. Proteolitik enzimler tek başlarına etki göstermeyip bir sistem halinde etkilidirler. Bu sistemler karmaşık bir yapı oluşturur ve çeşitli hormonlar, büyüme faktörleri vs. ile düzenlenir. Ayrıca çeşitli hücre tiplerinde farklı proteolitik enzim sistemleri iş görür. Bu nedenle doku tahribinin oluşması için pek çok faktörün bir arada etkili olması gerekmektedir. Bugün kanser hücrelerinin tahrip gücünün temelinde bu ststemin düzenlenmesindeki bozukluğun yattığı düşünülüyor. Metastaz (Kanserin yakın ve uzak dokulara yayılması): Kanserin üçüncü önemli özelliği de uzak ve yakın dokulara yayılmasıdır. Bu yayılma kan, lenf ya da kom Sonsuz çoğalma yeteneğlne sahip bir tümer hücresi (büyük olan) lenfositle kaynaşırken Tek tip değil Bundan başka araştırmalar bir tümördeki kanser hücrelerinin tek tlp olmadığını da ortaya çıkardı. Kanser hücreleri arasındaki farklılık yalnızca hücrelerin yapısında (morfoloji) değil, karyotiplerinde (kromozomal yapı), DNA içeriklerinde, ilaçlara olan duyarlılıklarında, metastaz (başka dokulara yayılma) özelliklerinde hücre duvarı proteinlerinde enzimlerinde de kendisini gostermektedir. Sonuç olarak bir tümörde birbirinin aynısı olan iki tümör hücresi yoktur. Bu durum klinik açıdan büyük bir önem taşımaktadır. Örneğin kemoterapiye karşı hücrelerin önceden kestirilemeyen bir şekilde direnç geliştirmesi, bu çeşitliliğe bağlıdır. Bu sonuçlar, yani kanser hücrelerini belirleyen tipik özelliklerin olmaması ve aynı tümörde yer alan kanser hücrelerinin çeşitliliği, kanser araştırmalarının yönünü değlştlrdl. Araştırmacılar son yıllarda kanserin biyokimyasını ıncelemeye ycneldiler. Kanser hücrelerini normal hücrelerden ayıran özaUtktenr» ne olduğu sorusunun yerını yeni bir soru aJdı: Kanaar hüef«t«ftntn fuıHıatymal (Jşteyissal) özet liklerinin arkasında hangl biyokimyasal mekanizmalar yatıyor. Kanser hücrelerinin fonksiyonel özellikleri: Kanser hücrelerini normal hücrelerden ayıran üç önemli fonksiyonel özellik, kontrolsüz çogalmaları, normal çevre dokularını harap etmelerl ve Istllacı özelllk taşımalandır. işte araştırmacılar son yıllarda bu fonksiyonel özelliklerin arkasında yatan biyokimyasal mekanizmaları araştırmaya başladılar. Bu konuda elde edilen sonuçlarsa hiç de azımsanacak gibi değil. 3 önemli özelllk Büyüme taktörlerl: Kanser hücrelerinin kontrolsüz olarak çogalmalarının altında yatan nedenin ortaya çıkarılması için büyüme faktörleri araştırılmaya başlandı. Büyüme faktörierl hücre çogalmasını uyaran protelnlerdir. Hücre kültürlerinin incelenmesi ile pek çok büyüme faktörü bulundu. örneğin sinir hücresi büyüme faktörü, fibroblast büyüme faktörü vb. Bu faktörlerin en büyük özellikleri farklı hücrelerin farklı faktörler tarafından uyarılmaları. Büyüme faktörlerinin'birçoğu bugün tanımlanmış durumda. Büyüme faktörleri hücre yüzeyindeki alıcılara (reseptör) bağlanarak bazı ikincil haber verid (massenger) sistemler aracılığıyla hücre çekirdeğine sinyal yolluyorlar. Bu yolla gen ekspresyonunu (genin ıfade ediltşi) etkileyerek sonuçta hücre bölünmasin* neden oluyor. Kesirt bir kartıt elde edilmiş olmasa da uzun yıllafdır bu büyüme faktorterinin ne