Katalog

H A Y V A N L A R D Ü N Y A S I Pirelerin dünyasına bakış Doğanın sıçrama şampiyonları Hiç durmadan 30 bin kez sıçrayabilen pireler, daha çok dişileri tercih eder ve doğamn otostopçuları olarak da tanınır. Erhan Ünlü Cengizhan özbay Dlcle Ünv. FenEd. Fak. Biyolojl Bölümü anlılar âleminin yüksek atlama şampiyonu pireler, kutup bölgeleri de dahil olmak üzere dünyanın her yerinde yaşarlar. Boyları 18 mm. arasında değişen bu muhteşem hayvanların 2400'den fazla türü tanımlanmıştır. Büyük bir çoğunluğu memeliler üzerinde, birkaçı ise kuşlar ve kümes hayvanları üzerinde ektoparazit (dış parazit) olarak yaşar (Reslm 1, 2, 3). ömürleri türlere göre bir kaç hafta ile bırkaç ay arasında değışir. Gelişmeleıi holometaboldur (tam başkalaşım geçirirler). Ergin bir pirenin ilk işi otostopçuluk yaparak konak bulmaktır. Otostopçuluk yetenekleri sayesinde kutuplar da dahıl olmak üzere geniş bir yayılma alanına sahip olmuşlardır. Konak seçiminde ve bulmada üstünlük sağlayıcı hava akımlarına, titreşim ile sıcaklığa duyarlı kıllar ve antenlerle donatılmışlardır. Hatta üstlerinde yaşadıkları konağın çıkartmış oldugu karbondioksiti bile fark ederler. Vücutlarının yanlamasına yassı olması (Resim 1), kıllar arasında rahat hareket etmelerini sağlar. Ağız yapısı deliciemicidir. Delme organları testereli mızrak şeklinde olup, rahat bir şekilde kan emmelerini sağlar. Bazı türleri hızlı beslenip, hemen konağı terk ederler Acıkınca tekrar saldırırlar. Kum piresi Tunga penefrans Dişi' 1 mm I ' Dağ kunauzu piresi Hystrichopsylla schelfer Erkek: 68 mm •Avusturalya Kemıncı piresi' (Macrospsylla hercules Dişi: 5e mm C Güney ve Orta Amerika ve Afrika'da yaşayan Kum piresinin (Tunga penetrans) dişisi (Resim 1), insan ve diğer memeiilerin derisinin epidermisine yerleşerek orada yumurtalarının çoğalmasıyla abdomeni (karın kısmı) büyür. 89 gün içinde toplu iğne başı büyüklüğünden, bezelye büyüklüğüne erişir (Resim 4). Daha sonra yumurtaları gelişir ve dışarı atılır Bu olay esnasında deride çeşitli iltihaplanmalar oluşur. insan piresi (Pulex irritans) ise yumurtalarını insan derisine (Resim 2, 5), tozlu döşeme aralıklarına ve talaş içerisine bırakır. Mığlerlı pım Stephanoclrcua dosyurt Shl Disi 2.53,5 mm •4Ü Resim 1 Resim 2 insan piresi (Pulex İrritans) Erkek 23 mm (üstto). Altta ise kedıpıresi(Ctenocephalides Felis) Dişi 23 mm. Fırlamaya hazır koşucu Pireler sıçramadan önce silah sesini bekleyen fırlamaya hazır koşucuya benzerler. Göğüs ve kaslarında bulunan resilin adı verilen süperelastik protein, kasların kasılmasıyla enerjisıni salıverir ve pire kompleks mekanizmalı bir zemberek gibi yukarıya zıplar. Resilin sayesinde pireler tekrar tekrar zıplayabilir. Fare piresinin (Leptopsylla segnis, reslm 3) hiç durmadan 30.000 kez sıçradığı test edilmiştir. Yarasa piresi (Thaumaypsylla breviceps, resim 1) resilin eksikliği nedeni ile zıplayamaz. Bu nedenle uçan konağına bağlı kalmak zorundadır. Deriye yumurta bırakan pire 3 grup pire Pireler hareket şekillerine göre üç temel gruba ayrılırlar. 1. Gezgın olmayan, hareketsiz pireler. 2. Hareketli pireler. 3. Yapışkan pireler. 1. Hareketslz plreler: Konaklarmdan hiç ayrılmazlar. Acıktıkları zaman kan emerler. Genellikle çiftlik hayvanlannı konak olarak seçerler. Bir defasında yüzlerce yumurta bırakırlar. Abdomenleri (karınları) hemen hemen 6.2 mm. kadardır. 2. Hareketli pireler: Sık sık konak değiştirirler Yaşamlarının çoğunu karanlık yuvalarında geçirirler. Buraya yumurta depolarlar. Yumurta 612 gün sonra larvaya dönüşür. Larvalar 11 gün sonra etrafına ipek gibi bir koza örerek pupalaşır. Genellikle 1120 gün sonra ergin pire çıkar. Fakat bir konak bulamazsa pupa ergine dönüşmez, uyuşuk şekilde kalır. İlkbaharla birlikte çok obur ergin pıreye dönüşür. 3. Yapışkan plreler: Çiftlik hayvanları ve insanlarda yaşar. tutunma bacakları sayesinde uzun süre kendilerini konağa bağlarlar Üremezamanı konağın derisi içıne saklanır Erkekleri, kısa yaşamları boyunca hiç beslenmezler. Tavşanlarda yaşayan pireler, çoğalabilmek için gebe tavşana gereksinim duyarlar Bu pireler gebe tavşan olmaksızın üreyemeyezler Gebe tavşanın kanındaki hornomal değişmeler pirenin gelişımini de etkilemektedir. Gebe tavşanın kılları arasına bırakılan pire yumurtaları gelişimini burada sürdürür. Tavşan, pireler yumurtadan çıkmadan önce doğurursa, emzirme ve yavrularını temizleme sırasında yumurta Resim 3 Kuş piresi (Ceratopphyllus gareı) Dişi 2.53.5 mm üstte. Altta dişi fare piresi (Leptopsylla segnis) 3. mm. dan çıkan yavru pireler, yavru tavşanlara geçer. Böylece yeni pire dölleri yeni tavşan dölleri ile birlikte yaşamını sürdürür. İnsana özgü pire Pireler konak tuttukları hayvan türlerine göre özelleşmış olmalarına rağmen diğer memelı ve kuşlarda da yaşayabılirler. Orneğin Ctenocephalldes felis (kedi piresi, reslm 2), kedilerde yaşadığı gibi diğer memelılerde de yaşayabılmektedir. Insanlar, primatlar (yassı tırnaklılar) ıçınde tek bir pire türüne (l'ulex irritans) sahip olması bakımından emsalsizdir. Bu durum belki de ınsanların evlerde yaşaması veya pirelerin hoşlanmadığı giysilerı giyme nedeniyledir. insanlar ayrıca pirelerden korunmak için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Delikli ağaç, kan ile ıslatılmış elbiseler ve pire uzaklaştırıcı lavanta torbalarının yün yatakların arasına konması bunlardan bir kaç tanesidir. Pirelerin kadınları daha çok tercih ettlkleri görülür. Belkı de insan pirelerınin, tavşan pırelerinde olduğu gibi anne hormonlarına gereksinımleri vardır Doğrusu ilginç bir araştırma konusu... L Yumurtalannı deri üzerine bırakan ptm 24