Katalog

İKLİM VE SAĞLIK Hava durumu sağlığı nasıl etkiliyor? Baştarafı: 1. Sayfada Basınç, ısı, nem, ruzgâr, guneş radyasyonu, atmosfer elektnğı, fırtınalar ve mevsım değışımlen organızma ıçındekı dengelerı altust eden çok sayıdakı meteorolojık faktörden yalnızca bırkaçı Bır cephe sıstemı ya da fırtına oncesınde atmosfer basıncı duşer Kışı bu gıbı dönemlerde kendını oldukça yorgun hısseder Astım, sara ya da koroner rahatsızlığından yakınanların şıkâyetlerı artar Dıreksiyon başındakıler sınırlıdır Ontarıo'da, Queen Kıngston Tıp Fakultesı'nde yurutulen bır araştırma olumle sonuçlanan traf'k kazalarımn %81'inln, ısının duştuğu donemlerde olduğunu ortaya koymuştur Atmosfer basıncındakı duşuşler, atar ve toplardamarların genışlemesıne neden oluyor Sonuçta kan dolaşımı yavaşlıyor Sıcaklık, sağlık, davranışlar, duygular, çevre ıle olan ılışkı ve fızyolojık rahatsızlıklar uzerınde doğrudan etkılı bır meteorolojık faktör Herhangı bır sıcaklık değışımı karşısında (bırkaç derecede olabılır) organizma, vucut ısısı ve yaşamsal fonksıyonlan dengede tutabılmek ıçın, sıcaklık duzenleyıcı kompleks bır sıstem gelıştırmeye zorlanıyor Bu sıstem olmasaydı, 40°'nın uzerınde ya da 32°'nın altında kalan sıcaklıklarda beynımız onarılmaz zararlar gorebılırdı "Hipotalamus", ınsan vucudunıın termostatı. Soğuk bır kış sabahı zar zor uyandınız Bu arada hipotalamus, düşen kan basıncı ıle uyarılır Organızma, "Savunmaya geç" emrı alır Yuzey dokularındakı kılcal damarlar bırkaç sanıye ıçınde, vucut ısısındakı kaybı onlemek uzere yakınlaşır Çok soğuk havalarda, hipotalamus, ust dendekı kan akımının kesılmesıne etkıleyecek bıçımde ağır hareket eder, kan, kalp ve beyın gıbı hayatı onemı olan ıç organlara yönlendırılır Titreme nöbetleri ıse termostat sıstemının ıflas ettığıne ışaret eder Cılt bezlerı hıpotalamustan gelen emırle ter salgılar Bu arada sıcaklık fazlası buharla bırlıkte yok olur gıder Eğer bu savunma türünden yoksun olsaydık, vucut sıcaklığımız 42°'yı aşar ve sonuçta ölürduk Bu duyarlıhk ve organızmanın çevreye uyum gosterme yetoneğı, havadakı nem oranıyla da bağlantılı Havadakı nem oranı yuksekse organızma dayanılmaz bır boğucu sıcaklık ıçınde bulur kendını Sıcak ve nemlı bır atmosferın, sıcağa karşı olan duyarlılığı arttırdığı bılınıyor Artan nem oranı, organızmanın sınırlı soğumasına engel oluyor Aynı şekılde soğuk ve nemlı hava da vucudun dengesını altust edıyor Cıltte depolanan su buharlaşıyor ve vucut ısısı duşuyor Bu kez soğuğa karşı duyar lılık ortaya çıkıyor Kuru sıcak ya da kuru soğuk havaya, nemlı ve boğucu sıcak ya da soğuk havaya oranla dayanmak daha daha kolaydır Nemlı sıcak ve soğuk havanın organızmaya daha yoğun bır stres yukledığı gerçektır Atardamar tıkanıklığı, kanamalar, astım krızı, goğus an|inı, kemık zayıflığı gıbı Bu rahatsızlıklar, nemlı sıcaklarda %20 oranında etkın olabılıyor Kuru soğuklarda etkınlıklerı %510 oranında azalıyor Zıhınsel faalıyet ve bır konu uzerınde yoğunlaşma, sıcaklık v6 nemın çevre koşullarından etkılenebılıyor 25° 30° dolayındakı, elverışsız koşullarda, zıhın faalıyet ı 5/6 saat boyunca değışmıyor, daha sonra dıkkat ve bellekte bır duşme gözlenıyor 35° sıcaklıkta, zıhın faalıyetı en çok 1/2 saat ışleyebılıyor Havada nem oranındakı değışım pek çok fızyolojık rahatsızlığa neden olurken, eskı hastalıklart da yenıden akut hale getırıyor Astım, sedef, romatizmal ve kemlk ağrıtan. Romatızma ve eklem ağrısı çekenlerın şıkâyetlerı, meteorolojık değışımler oncesı artar Soğuk hava dalgası getıren cephe sıstemlerı, gelışlerınden 1236 saat once, çok nemlı hava akımları ve atmosfer basıncındakı anı bır düşuşle saptanabılır Bu koşullarda, bırıncıl meteorolojık hastalıkların klasık belırtılerınden farklı olarak, solunum yoluyla ılgılı rahatsızlıklara da sıkça rastlanıyor Çunku pozıtıf lyonlar bronşları felce uğratarak, kan ıçın gereklı oksıjen mıktarını sınırlıyor Ruzgâr hastalıkları, hormonal dengesızlıklere koşut olarak cinsel isteği azaltıyor Kuru ruzgârlardan kaynaklanan elektrık olaylarının en önemlı etkılerınden bırı de psışık kurede ızlenıyor Bu gözlem psıkolojık açıdan hasta olan kışılerde sıkça tekrarlayan saplantı halındekı nevrozlarta kanıtlanmıştır Sıcak ve kuru esen rüzgârların, ınsan ruh sağlığı uzerındekı etkılerı serotonin salgısının anormal duzeydekı uyarısına bağlı olabılır Fırtınalar ıle Guneş'teki manyetik fırtınalardan kaynaklanan atmosferın elektrık alanındakı değışımler de ruzgârın psışık kure uzerınde yaptığı etkılere benzer etkıler yaratır Rüzgârlar, solunum yollarında gözlenen ilk yaz enfeksiyonlannın da başlıca sorumlusu Özellıkle de astımın. Hava akımları çıçek tozlarını taşıyor, çunku ruzgârla döllenen bıtkıler, bundan yararlanıyor Burgaçlar oluşturarak dönen hava, çıçek tozlarını çıçekttn çıçeğe taşıyor Amaç döllenmenın gerçekleşmesı Nemlı ortamlarda polenlerı orten dış kabuğun gözeneklerınden bırtakım kımyasal maddeler dışarı çıkıyor Polenlere karşı alerjısı olanlar bu maddelerle temasa geçtığınde, burun ittihabı, astım ve binlerce alerjlk kökenll hastalık ortaya çıkıyor Bazı fızyolojık rahatsızlıkların arkasında yıne ruzgârı görüyoruz Insan vucudunda soğutucu bır etkı yapan havalandırma, vucut sıcaklığının duşmesı uzerınde belırleyıcı oluyor Organizmanın gerçek ısısı, çevre ısısına oranla daha duşuyor Ruzgârın (hava akımının) neden olduğu vucut ısısındakı anı duşuşler özellıkle boğucu sıcaklarda gelışıyor Ancak rutu Rüzgâr hastalıkları Bırıncıl meteorolo|ik rahatsızlıkların temelınde, atmosferdekı elektrık ozellıklerınde meydana gelen değışım rol oynar Dunyada bellı başlı alanları etkıleyen riizgârlar, elektrık alanındakı değışımler sürecınde ortaya çıkar Örneğtn "Föhn/Alp yamaçlan", "Sharav/Sahra'dan eser", "SantaAna/Güney Calıfornıa" işte çeşıtlı rüzgârların etkısı ıle şekıl bulan hastalıklar da "rüzgâr hastalıklan" adı ıle tanımlanır % 0 $ 10 15 20 25 10 19 20 25 30 35 40 45 20 30 40 50 60 Göreceh nem Fizlki durum ve Insan vucudu Bu sayfalardakı grafıkler bazı fızık durumlarla vucudumuzun bunlara gösterdığı duyarlılıklar arasındakı ılışkılerı resmedıyor Solda ve aşağıda görulen tablolar nemın ısı ve huzurlu olma duyar lılığı uzerınde nasıl etkıdığını gosterıyor Sağdakı grafık hangı ısıya değın huzurlu bır ortamda ne kadar sure ıle çalışılabıleceğını gostenyor bet söz konusu ıse dayanılmaz bır hal alıyor Orneğın 10° sıcaklığındakı bır ortam da 4 5m/s'lık bır ruzgârın vereceğı rahatsızlık, 4° sıcaknğında ve ruzgârsız bır or tama eşıtlenebılır Aynı şekılde, 0°'lık bır ortamda, 9 m/s'lık bır ruzgâr, 14°'lık ve ruzgârsız bır ortamda duyulan hısle eşıttır Meteorolojık koşullardan kaynaklanan ve organızmamız uzerınde etkılı olan en karmaşık rahatsızlıklar mevsım değışım lerıne bağlanıyor Insanda nörobıtkısel ve noroendokrın sıstemlerındekı dengeyı duzenleyen kımyasal sureçler, mevsımsel dönüçumlere bağlı olarak değışıyor Araştırmacıların yargısında, donuşumlu değışımler uzak atalanmızın tıpık davranışlannın anısını temsıl edıyor Onlar da olasılıkla pek çok hayvan turu gıbı kış uykusuna yatıyordu Boylece metabolık sureçlerın tepkı hızt en azmdan kışın yavaşlıyordu llkyazla bırlıkte organızma, hastalıklara karşı bır dayanma gucu gösterırken koroner rahatsızlıklarda artış gozlenıyordu Klınık oykusundekı benzerlık nedenı ıle çok kez eklem ıltıhaplanması ıle karıştırılan fibromialji, kış mevsımının tıpık hastalıklarından bırı Özellıkle 20 ıla 45 yaşları arasındakı kadınlarda goruluyor Fıbromıaljının nedenı kemıklerdekı dejenerasyon değıl Bu hastalık dış etkenlerın abartılı nörolojık genışlemesıne bağlı olarak gelışıyor Yazın özellıkle gebe ya da âdet dönemı oncesındekı kadınların aşık kemıklerınde şışlıkler gorulur Çunku sıcak hava k.lcal damarların genışlemesıne etkır Sonuçta kan ve dığer vucut sıvıları bacaklarda toplanır Mevsım değışımlerının rıtmıne, bulaşıC) hastalıklar da uyar Şubatmayıs ayları arasında en sık görulen hastalık kızamıktır. Menenjlt, çoğunlukla martnısan ayları arasında ortaya çıkar Kabakulak ve dıfteri tıpık kış hastalıklarıdır Çocuk felcı yazın ve sonbaharda gorulur Bu arada kışın en sık görulen hastalık olan grıbın, yaygın bir inanışın tersıne soğuktan kaynaklanmadığı ılerı suruluyor Grıp vırusu duşük sıcaklıklarda yaşayamıyor Bu hastalığa Eskımolarda rastlanmıyor Insanlar kışın kapalı mekânlarda oturmak zorunda kaldıklarından, grıp vırusu de çoğunlukla bu mevsımde yayılıyor Geçıs mevsımlerı, özellıkle de ılkbahar, organızma uzerınde çok etkılı Meteorolojık rahatsızııklardan yakınanların bu donemlerde şıddetlı bır ıç sarsıntı geçırdığı bılınıyor Kanda asıt, kolesterol ve şeker oranı artıyor KımıleTı daha enerpk olmaları gerektığıne kafayı takarken, gençler aşık oluyor, delıkanlıların saç ve sakalları ıkı kat daha fazla bır hızla uzarken, hastanelerın pslklyatrl servlslerinln yolunu tutanlara ve intlhar edentere sık rastlanıyor llkyaz, ıklıme uyum gucune koşut olarak, vargucumuzle hareketlendığımız bır mevsım Ancak çok enerjık olduğumuz bır anda hava sıcaklığındakı anı bır duşuş ve kışı anımsatan bır havanın dönuşu organızmayı oldukça zorluyor (Sclenza Vlta) Çev: Aslı Kayubal