Katalog

G E N A R A Ş T I R M A L A R I Genetik yoldan suçluyu belirleme Bilim adamları Sherlock Holmes'luğa soyundu. Arş. Gör. Kemal Güven Dicle Ünlv. FenEd.Fak. Moloküler BlyoloJI aşadığımız yüzyıl, insanların sahip oldukları olanak ve yeteneklerdeki büyük gelişmelerle anılacaktır. Bu gelişmelere yol açan en önemli buluşlardan biri 1953 yılında VVatson ve Crick'in, kalıtımı yöneten DNA molekülünün yapısındaki gizemi çözmeleriydi. Bugün Deoksiribo Nükleik Asit (ONA) molekülünün çift sarmal yapısını, yapısal örgütlenişinin yalın olduğunu, bu yapı içindeki kimyasal bileşiklerin (nükleotitler) ise çeşitlenme yeteneğine sahip olduklarını biliyoruz. DNA, bir türün ve o tür blreylerinin belirli karakteristlk özelllklerlnl türeten moleküldür. Bu özellikler içinde, zürafanın uzun boynu gibi belll bir türe özgü değişmeyen nitelikler kadar, insanlarda göz renginin mavi, kahverengi veya siyah olması gibi bireysel farklılıklar da yer alır. Yapılan araştırmalarda, parmak izlerini oluşturan çizgilerde olduğu gibi DNA1nın bazı bölgelerindeki yapısal düzenlenişinde de kişilere özgü işaretler bulunduğu ortaya çıkarılmıştır. DNA'larımızdaki parmak izleri Y Yüzyılımızın en gözde adli tıp atağı ları da bulunmaktadır bilim adamları, düzenli bir şekilde bu amaca yönelik DNA test yöntemlerlni geliştirmeye çalışmaktadırlar. Bunlar arasında en çok kullamlanı RFLP (Restrlction Fragment Length Pplymorphlsm) yöntemidir. İngiltere'de Leicester Üniversitesi Genetik Bölümü'nden Alec J. Jeffreys ve arkadaşları, bu yöntem kapsamında yürüttükleri hlbrldlzasyon (melezleme) ve restrlkslyon harltalama (DNA molekülünü seçici noktalardan bölen restriksiyon enzimleri kullanılarak DNA profilinin çıkartılması) çalışmalan sayesinde insan geno mu içinde dağılım gösteren mlnlsatellit bölgelerin varlığını saptadılar. Daha önceleri, İnsan insülln geni ve &Globln genlerl yakınında bu bölgelere benzer kısımlar keşfedilmiştı. Her durumda bu bölgelerin, tekrarlanan oligonükleotlt (1015 nükleotitten oluşmuş DNA parçası) dizilerinden oluştukları, bu dizilerin az veya çok tekrarlanmalarına ve nükleotit içeriklerine bağlı olank oluşan alelik farklılıkların meydana geldiği ve bunun da söz konusu bölgelerin pollmorf bir yapı sergilemelerine neden olduğu belirlendi. Yüksek oranda değlşeblllr karakter gösteren bu polimorfik bölgeler, kişilere özgü DNA parmak Izlerlnln temellnl oluşturmaktadır. Böylece, sanıklardan alınacak DNA profilleri ile suç yerindeki biyolojik kalıntılardan çıkarılacak DNA profilleri yüzleştirilerek suçluların bulunması olanaklı hale gelmiştir. Babalığın saptanması Ayrıca bu parmak izlerinin Mendel yasalanna göre kalıtıldığı ve anne ve babadan köken alan bir çift alel genle (genetik yapıda yer edinen bir genin seçenekli biçimlerinden biri) temsil edildikleri belirlenince, babalığın saptanmasında bu testten yararlanılabileceği düşünüldü. Diğer taraftan, kimliği belirlenememiş bir cesedin kalıntılarından elde edılecek DNA profilıni, kayıp kişinin anne ve babasının ya da diğer kan akrabalarının DNA profilleriyle karşılaştırarak sonuca varma şansı da doğmuş oldu. Amerika ve ingiltere'de üç yüzü aşkın davada ve birkaç bin kez babalığın saptanmasında yararlanılmasına rağmen gerek bu testin bazı eksik yanlârının bulunması gerekse laboratuvar çalışmalarının güvenirliliğinin sağlanmasındaki zorluklar nedeniyle bu yönteme henüz kuşkuyla bakılmaktadır. Çtft sarmal yapıda DNA modell DNA teknolojisinin birçok alanda (gen çoğaltma işlemleri, mitokondri DNA'sının bu amaçla kullanımı, hibridizasyon için izotopik olmayan işaretleyicilerin bulunması ve DNA nükleotit dizisini doğrudan belirleyen yöntemlerin geliştirilmesı vb.) gelişmesine paraiel olarak şüphesiz bu uygulamadan daha başarılı sonuçlar alınacaktır. Günümüzde DNA teknolojisinin gelişmesi, suçluların bulunmasına yönelik araştırmalara da yansımış, "DNA yüzleştirme" kapsamında ele alabileceğimiz bu uygulamalar belki de gelecekte, yüzyılımızın en gözde adli tıp atağı olarak nitelendirilecektir. Bu teknoloji daha rahat ve yaygın bir şekilde kullanılabilir duruma geldiği zaman, suçluların saptanmasında, dolayısıyla suçsuz insanların aklanmasında, fiziksel kanıtlardan sonuca ulaşamayan yasa uygulayıcılarına yardımcı olabilecek bir güce sahiptir. Suçun işlendiği yerde en sık rastlanan kanıt türleri arasında; kan, saç, menl ve dfğer doku parçatarı gibi biyolojik kalıntılar yer aldığından, adli tıp uzmanları, bu kanıtları inceleme ve yorumlama suretiyle esrarengiz olayları çözme yoluna gittiler. Burada, söz konusu yöntemin yargı amacıyla kullanımı sırasında, uygulayıcının özel bir titizlik göstermesinin önemini vurgulamak gerekir. Bu nedenle, bilim adamları büyük bir sorumluluk yüklenerek ileride birer "Sherlock Holmet" olmaya niyetli görünüyorlar. Birçok laboratuvarda ki bunlar arasında FBI'nın Washington'daki laboratuvar , SANA t>u KADAR FA2^A • OfhAMA D£MıŞTıW . Başta ABD ve Inglltere olmak üzere birçok ülkede, çıkarılan DNA profillerinin saklanması amacıyla DNAdanışma kapsamında verl bankalarının oluşturulması veişlenen suçların sınıfına göre"DNA profll koleksiyonları"nın hazırlanmasına yönelik çalışmalar halen devam etmektedir. Kurulacak veri bankalarının bilgisayar ağına bağlanması ile birlikte bu uygulamanın uluslararası bir boyut kazanacağı sanılıyor. Pek çok mahkeme bu tür tahliller yapan firmaların test sonuçlarına güvenmeyip kendi bünyelerinde moleküler genetik bölümler olustururken ülkemizin bu gelişmeleri ne ölçüde izleyebildiğı sorusu akla gelmektedir. DNAdanışma kapsamında veri bankaları Yararlanılan kaynaklar 1 Bell, G.I., Selby, M.J , The highly polymorphic regıon near the human ınsulın gene. Nature, 295:3135, 1982 2 Gıll, P., Jerfreys, A.J., Werrett, D.J , Forensic applicatıon ot DNA "fingerprınts". Nature, 318:577 9. 1985. 3 Hicks, J.W , DNA fingerprintıng. The scıentist, 3:1213, 1989 4 Jeffreys, A.J. et al, Hypervarıable minısatelllt' regıons ın human DNA. Nature, 314: 6773, 1985. 5 Jerfreys, A.J et al., Indıvıdualspecific 'fingerprints' of human DNA. Nature, 316:7679, 1985. 8 Jeffreys, A.J et al , Posıtıve identificatıon of an ımmıgratıon teslcase usıng human DNA fingerprınts Nature, 317.8189, 1985 7 Maxam, A.M and Gılben, W , Meth Enzym., 65:499560, 1980. 8 Cumhurıyet Bilim Teknık, Sayı, 123:10, 1989. 16