Katalog

P S I K O LOJ i 'Kızım, yeter telefonda konuştuğun!' Acaba yeter mi? Niçin genç yaşta telefonda bu fazla konuşma merakı? Isaac Asimov I Dişlere teflon manşet ^T yaşındakı kızınızın odasından devamlı ^^k "Clddi mlsln", "Aman tanrım, \ J "Korkunç blr şey" turu sesler gelıyor Kızınız odasında yalnızdır, tabiı kı ıkı saattır telefonla konuşuyordur Kızınızın butun gun beraber olduğu okul arkadaşıyla telefonda nıye saatlerce konuştuğuna bır turlu anlam veremezsınız Ama araştırmacılar anlamaya başlıyorlar Her anne babanın bıldığı gıbı ergenlık devrınde telefonda harcanılan sure artar Kuçukken kız ve erkek çocuklar gunde 2030 dakıka konuşurken bu sure ergenlıkte gunde 23 saate çıkıyor Gençler, telefonu duygusal konuları, bazen tabuları, bellı bır mesafeden durustçe tartışmanın kolay bır yolu olarak goruyorlar Her turlu etkenden soyutlanmış, özerk bır dunyada, buyuk bır gızlılık ıçınde fısıldanan sözler, basıt bır dedıkodudan daha önemlı gözukuyor Aslında kendı fıkırlerını ve duygularını haklı çıkarmak ıcın devamlı başkalarının görüşlerını alırlar Bundan dolayı çocuğunuz aynı olayları evırıp çevırıp tekrarlamaktan bıkmaz Telefonda konuşurken kendılerını buyumuş hıssederler, ayrıca bu onlara gızlılık, özellık, guven duygusu verır Telefona aşırı bağlı çocuklarından kendilerine sıra gelmeyen anne babalar ıçın tek çare, sabırla beklemek, anlayış göstermek ya da odalarına özel hat çektırmek (e.k.) Dinozorların kocaman bedenlerinin sırrı ne? Dev cüsseleri onları sıcak mı tutuyordu? Dev cüsselerinin kurbanı mı? Acaba dinozorların koca cussesının sırrı bu mu' Dınozorlar, kendılerını sıcak ve hareketlı tutmanın bır yolu olarak mı evrım sonucu böyle devasa ırılığe ulaştılar? Ne yazık kı bugun dinozorların beden sıcaklığını ölçemıyoruz, ama gunumuzun ırı soğukkanlı hayvanlarına bakabılırız Bugün yaşayan en kocaman soğukkanlı surüngenler estuarlne tlmsahları ve yumuşak kabuklu ırı denız kaplumbağalarıdır. Her ikısırın ağırlığı da b<r tonu bulur, yaşa\ an en buyuk omurgasız olan dev ahtapot ıse Ikı tona yaklaşır (Gerçı bu, dinozorların ağırlığı yanında devede kulak kalıyor, ama ölçebıleceğımız başka hayvan yok ) Butun bu adı geçen yaratıklar arasında yumuşak kabuklu irı denızkaplumbağaları, ıncelemesı en kolay olanıdır Yumuşak kabuklu ırı denızkaplumbağaları, soğuk denızlerde yuzerken beden sıcaklıklarını suyun sıcaklığından 30 derece kadar daha yuksek tutabılıyorlar Acaba bu kaplumbağalar kısmen sıcak kanlı mıdır? Eğer öyle ıseler oksıjen tuketme hızları, kuçuk surungenlennkınden daha yuksek olmalıdır, çünku bır hayvanı sıcak tutan kımyasal reaksıyonları meydana getırmek ıçın haylı fazla mıktarda oksıjene gerek vardır Spotila ıle Paladlno, bu buyuk kaplumbağaları Kosta Rica'da yumurtlama mevsımı sırasında karaya çıktıklarında ınceledıler Kaplumbağanın soluğundakı oksıjenı ve karbondıoksıdı olçtuler ve sahıden de ötekı buyuk surungenlerden daha hızlı oksıjen tukettığını buldular öte yandan kaplumbağanın oksıjen tuketım hızı, aynı boydakı sıcakkanlı bır hayvanınkıne oranla yandan da daha azdı D S ımdıye kadar lyıleştırılemeyen bır dış hastalığı olan parodontozun tedavısınde vucudun reddetmedığı yapay polıtetrafloretılen (teflon) zarflarla başarılı sonuçlar alındı Cerrahlar tarafından bırkaç yıldır kullanılan bu sağlam malzemeden, yapay kan damarları uretılıyor ınozorlar nıye o kadar buyüktu? Gelmış geçmış butun kara hayvanlarının arasında en buyuğu dınozorlardır Bazılarının ağırlığı bır fılınkından tam on kat fazlaydı ikı bıyolog, Drexel'den James Spotfla ve Purdue'dan Frank Paladlno, kaplumbağaları ınceleyerek ışte bu soruya cevap arıyorlar Dınozorlar ve kaplumbağalar gıbı surüngenler "soğuk kanlı"dır Soğukkanlı demek her dokunduğumuzda elımıze soğuk gelırler demek değıldır Guneş altında kalırlarsa, ısınırlar Ama ısı duştüğünde, kendılerını sıcak tutacak herhangı bır bıyolojık mekanızmaya sahıp olmadıkları ıçın soğurlar Kuşlarla memelılerın ıse böyle bır mekanızması vardır, bunun ıçın onlar "8icakkanh"dır Hava soğukken bıle dokunsanız elınıze sıcacık gelırler Bır şey ne kadar sıcaksa ıçındekı kımyasal değışıklıkler o kadar hızlı olur Bır hayvan sıcakken kıvrak ve hareketlı, soğukken mıskın ve uyuşuk olur Kuşlarla memelıler en soğuk havada bıle capcanlıdırlar, oysa surüngenler ve ötekı soğuk kanlı kara hayvanlan, ısı duştukçe gıtgıde daha yavaş hareket ederler Eğer ısı donma noktasının altına duşerse, bu hayvanlar ölur Gelgelelım dinozorların haylı hareketlı bır hayatları olduğuna, soğuk ıklımlerde de yaşadıklarına daır bulgular vardır Acaba dinozorların ya da en azından ıçlerınden bazısının sıcakkanlı olmuş olması mumkun mu? Böyle duşunen bılım adamları yok değıl öte yandan soğukkanlı hayvanların, eğer yeterınce buyuklerse soğuk havada da sıcak kalmaları mumkundur Hayvan sıcaklığının kaynağı, canlı dokularda cereyan eden kımyasal reaksıyonlardır Hayvan ne kadar buyuk ve ağırsa, gundelık hayatı sırasında o kadar çok sıcaklık uretır Uretılen sıcaklık, hayvanın yuzey alanı vasıtasıyla dış dunyaya kaçar, bır hayvan ne kadar buyukse, dunyaya sunduğu yuzey de o kadar buyuktür Ne kı, "buyuklük"un ıkı özellığı olan ağırlık ve yuzey alanı, hayvanın cussesının buyumesı ile aynı oranda artmaz Bır hayvanın ağırlığı, cussesının kupu olarak, yuzeyı ıse sadece karesı olarak artar Başka bır deyışle, belırlı bır hayvanın butun boyutlarını anıden ıkı katına çıkaracak olursanız, yuzey alanı 2 çarpı 2 defa (Yanı dört defa), ağırlığı ıse 2 çarpı 2 çarpı 2 defa (yanı sekiz defa) artar Hayvanın boyutlarını uç katına çıkarırsanız, yuzeyı 3 çarpı 3 defa (dokuz defa), ağırlığı ıse 3 çarpı 3 çarpı 3 defa (27 defa) artacaktır Büyüklüğün dezavantajı Bundan çıkan sonuç, yumuşak kabuklu ırı denızkaplumbağasının beklenenden daha fazla sıcaklık urettığı ama bu sıcaklığın onu sıcakkanlı saymamızd yeterlı olmadığıdır Bu kaplumbağa, sıcaklığını tamamıyla cussesı sayesınde korur ve bu suretle dinozorların da aynı ışı yapmış olabıleceğım akla getırır Elbette, buyük olmanın da kendıne göre dezavantajları vardır Büyuk hayvanlar daha yavaş urerler, hayatta kalmak ıçın daha fazla besıne ıhtıyaç duyarlar, bu da onların kuçuk hayvanlara gore çok daha az sayıda kalmalarına yol açar Bunun anlamı ıse çevrede herhangı bır anı değışıklık olması, yıyecek oranının anıden duşmesı halınde buyuk hayvanların açlıktan ölmesinın, hatta nesıllerının tukenmesının kuçuk hayvanlara kıyasla çok daha muhtemel olmasıdır Dolayısıyla 65 mılyon yıl önce dunya bır kuyrukluyıldızla çarpışıp ardından bınbır felaket geldığınde, bundan en çok zarar gorenler, buyuk hayvanlar olmuştur Butun dınozorlar ve o gunku butun ötekı dev yaratıklar dunya sahnesınden sılınmış, ılkel kuşlarla memelıler ıse kuçuk oldukları halde sıcakkanlı, dolayısıyla da hareketlı oldukları ıçın hayatta kalmışlardır Q Teflondan Parodontoz Dışboynu hastalığındadiş manşetı etlerınınerımesı nedenıyle sıcaklık ve ağrıya karşı duyarlı olan dış boynu açıkta kalır, çene kemığı dokusuyıkılır, dış sallanmayabaşlarve duşer Munıh'te teflon folyo ureten GoreTex f ırması dışboynunu koruyucu teflon manşetler gelıştırmış Dış boynuna sarılan manşet zamanla dışetı tarafından örtulur Teflon manto ıle dışboynu arasındakı boşlukta ıse zamanla kemık dokusu buyumekte Yaklaşık6 Parodontozlu dışe gıydırılen teflon haftalıkbırsurede manto Ile dış arasında kalan bölumde manşet sökulebılıyor zamanla koruyucu bır doku gelışıyor Koca cüsselerinin sırrı mı? Dolayısıyla buyuk bır hayvan, küçuk bır hayvana oranla, belırlı bır zaman ıçınde, beden sıcaklığının daha kuçuk bır bölumunu yıtırır Eğer soğukkanlı bır hayvan yeterınce buyükse, urettığı beden sıcaklığı ve gün esnasında topladığı guneş ışığı, gece soğuğunda onu ıdare eder, boylece daha küçuk soğukkanlı hayvanların kış uykusuna yatıp kımıltısız kaldıkları zamanlarda da hareketlılığını surdurmesını sağlar