Katalog

ARKEOLOJ1 Dünyanın en eski ameli Anadolu'da M.Ö. 10 bin yılına tarihlenen kafatası delgi ameliyatı Aşıklı Höyük'te saptandı. Aslı Kayabal D ünyada en eski "kafatası delgi ameliyatı"nın (Trepanation) Anadolu'da Aşıklı Höyük neolitik köy yerleşmesinde yaşamış, 2025 yaşlarında ve belinden sakat bir kadına uygulandığı açıklandı. "12. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu"nun son gününde bu konuda bir bildiri sunan, Hacettepe Üniversitesi Antropoloji bölümünden Prof. Dr. Metln Özbek'le görüştük. Sn. Metin özbek, sempozyumun en ilgl çeken bildlrllerinden blrini sundunuz. Kafatası delgi ameliyatı (Trepanation) nedlr? amellyatım nasıl saptadığımzı anlatır mısınız? Trepanationun ilk örnekleri dünyada Neolitik çağla birlikte başlıyor. Aşıklı Höyük neolitik köy yerleşmesinde yaşamış, 2025 yaşlarında, belinden sakatlanmış genç kadına uygulanan söz konusu ameliyat, günümüzden 10.000 yıl önceslne tarihlenlyor. Bu, şimdilik dünyada bilinen en eski ameliyat örneği. Yaklaşık 11 mm. çapındaki kafatası üzerindeki deliğin kenarları bilinçli olarak yapılan bir operasyonun açık izlerini taşıyor. Oksipital bölgenin iç ve dış yüzünden aldırdığımız röntgenler, güdülen amaç ne olursa olsun, bir beyin delgi ameliyatı ile karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor. Hayati bir tehlike teşkil eden böyle bir müdahale sırasıda kadın ölmemiş, ameliyat sonrasında da uzun süre yaşamış. Kemik dokudaki ilk onarım izi delik çevresinde bir gölge olarak seçilebiliyor. Bu da bizlere prehistorik insanın şaşılacak ölçüde anatomi bilgisine sahip olduğunu, büyüseltedavi amaçlarla yaşayan kişinin beynine zarar vermeden, o dönemin en basit olanakları içerisinde, ucu sivri kemik, doğalcam ve çakmaktaşı gibi ilkel ameliyat aletlerini kullanarak kafatasını deldiğini ve kişiyi sağlığına kavuşturduğunu gösteriyor. Çesltll hastahklann da deliklerin oluşumunda rol oynadığından söz ettlnlz. Bunları kısaca tanıtır mısınız? Bu hastalıkların başlıcaları osteomyelitis (kemik iltihabı), tuberculosis (kemik veremi), hyeloma, sarcoma ve careinoma (kanser türleri), syphilis (frengi). Ancak bu Iznlk tlyatro kazısında Geç Bizans dönemlne tanhlenen trepanationlu kafatasları. Aşıklı Höyük: Kefatası üzerindek! dellk. tür hastalıkların neden olduğu delikler oluşum biçimleri, yapılan ve yayılım alanları bakımından çok farklıdır. Çoğunlukla kafatasında değil, iskeletin diğer kısımlarında iz bırakır. Gerçeklestlrdlğlniz deneysel arastırmadan söz eder mlslnlz ? Çağdaş bir kafatasında yapay olarak Aşıklı Höyük kafatası üzerinde yer alan delikle aynı boyut ve yerde bir delik açtık. Röntgenini aldığımızda çok farklı bir durumla karşılastık. Böylece ameliyat geçirdikten sonra yaşayan kişinin kafatasındaki deliğin, kuru bir kafatasında yapay olarak açılan delikten çok farklı olduğunu kanıtladık. Tıp çevreleri başlangıçta kuşkuyla yaklaşıyordu, ancak sunulan çeşitli örneklerle "trepanation"un gerçekliği kanıtlandı. Türklyede bilinen baska "trepanation" örneklerl var mı? Neolitik çağdan daha geç dönemlere ait olmak üzere şimdilik dört örnek var: 1. Kültepe/Asur ticaret kolonileri devri. 2. Ikiztepe/Bronz çağı. 3. VanDilkaya/Urartu. 4. iznik tiyatro kazısı/Geç Bizans. Höyükte son dönem (1989) kazısında ele geçen diğer iskelet kalıntılan hakkında bllgl verlr mlslnlz? Aşıklı Höyük neolitik köy yerleşmesinde 11 kişinin iskelet kalıntısına rastlandı. Bunlardan 5'i kadın, 4'ü erkek ve 2'si bebekti. Erişkinlerin en genci 1819, en yaşlısı 5657 yaşlarında ölmüştü. Yine erişkinlerde diş çürüğü oranını %9.3 olarak saptadık. Bu da Aşıklı Höyük insanlarının beslenmesinde tahılın önemli bir yer tuttuğunu gösteriyor. Aşıklı Höyük Melendiz Suyu üzerindeki Mamasın Bara] Gölü'nün su aevlyeslnin yükselmesiyle çok yakında kısmen su altında kalacak. Bu durumu nasıl değerlendlrlyorsunuz? Akeramik neolotik çağa tarihlenen ve tıp tarihi açısından önemli bulgular sunan Aşıklı Höyük'ün baraj gölü suları altında kalması bilim dünyası için bir kayıp olacaktır. O "Trepanation", gerekçesi ne olursa olsun, tıp tarihinde bilinen en eski ameliyat türüdür. ilkel kabilelerde kişiyi, başından yaralandığında, başdönmesi, başağrısı, sara, cinnet geçirme ve bayılma nöbetleri gibi ruhsal ya da patolojik rahatsızlıklar karşısında, bu tür hastalıklara etkiyen ve beyinde yaşadığına inanılan kötü ruhlar ve cinlerden arındırmak için, kafatasında delik açılırdı. Amaç kötü ruhlann bu delikten dışarı çıkmasını sağlamaktı. Bu inanış çağdaş llkellerde sürüyor mu? Evet, trepanation, Afrika Berberilerinde ve bazı Avustralya yerlilerinde günümüz için de geçerli. Bu konuda uzmanlaşmış büyücü cerrahlann varlığı biliniyor. Amaç, hastayı içinde bulunduğu ruhsal kökenli sıkıntılardan kurtarmak. Anadolu'ya, Aşıklı Höyük neolitik köy . yerleşmeslne dönellm: Kafatası delgi 6 M.S. 10.yy'da Macarlstan'da Mesöband bölgesinde kullanılan kafatası delgi ameliyatı aletleri. Aşıklı Höyük: İ ç Anadolu Bolgesi'nde Aksaray ilinin Kızılkaya köyü sınırları içinde akeramik neolitik çağa tarihlenen bir höyük. Aşıklı'da ilk kazı çalışmaları 1966 yılında lan Todd tarafından gerçekleştirildi. Yakın gelecekte, Melendiz Suyu üzerinde yer alan Mamasın Baraj Gölü'nün suları altında kalacak höyükte geçen yıl başlanan kurtarma kazılan Prof. Dr. Ufuk Esin'in başkanlığında gerçekleştiriliyor. Akeramik neolitik çağda bir köy yerleşmesi olan Aşıklı Höyük'te geçen yıl yürütülen kazı çalışmalarında genellikle dörtgen planlı, bitişık düzende, az saman katkılı kerpiçin kullanıldığı yapı kalıntılan ortaya çıkarıldı. Yerleşme içi ölü gömme geleneğinin varlığı biliniyor. Dilgi endüstrısinin hâkim olduğu yontmataş alet endüstrisinin doğalcamdan yapıldığı bildirildi. D •