Katalog

SAĞLI K ENERJİ Sigara menopoz yaşını kısaltıyor Âdetten kesilme önceden belirlenebilir mi? Bu zamanı etkileyen faktörler nelerdir? Dr. Ahmet Türker Chalmers Unıversitesi araştırmacılarından Frederic Wlncrantz, 4.80 rnetre boyunda ve 75 santimetre çapındaki model su çarkıyla, laboratuvann özel dalga üretme havuzuda yapılan başarılı deney öncesinde görülüyor. Su çarkı, dalgalan üretiyoı Çeviri: Daniyal Eriç Yüzen dalga jeneratör deniz dibinde iki borudan oluşuyor. M enopoz... 6u sözcüğün anlamı herkes için değişiktir. Kimine göre aşırı kanamalara veya ağrılara yol açan ıstırap verici âdet kanamalarından kurtuluş; kimine göre, artık doğum kontrolü gerekmeyecek rahat bir cinsel yaşam; kimine göre ise cinsel yaşamlarının da sona erip ermeyeceği konusunda kuşkular taşıdıkları gizemli bir dönem. Ancak herkes, kadının yaşamının bir dönemini bitirip yeni bir döneme başladığı konusunda hemfikir. Tıp sözlüklerinde menopoz, âdet kanamalannın bir daha görülmemek üzere sona ermesi olarak tanımlanıyor. Âdetten kesilme, elbette "her şeyin" bitmesi demek değil. Ama yine de menopoz söz konusu olduğunda çoğu kadının aklına "acaba ne zaman" sorusu gelir. Yeniyetmelere, erişilmeyecek kadar uzak, yolu yarılamış olanlara pek yakın değil, ama yine de yakın, biraz daha büyüklere ise bir adım ötede gibi görünen menopoz acaba ne zaman görülecektir? Bu zaman, önceden belirlenebilir mi? Ve bu zamanı etkileyen faktörler nelerdir? na kadar âdet gördüğünü, bazılarının da 40'ına bile varmadan âdetten kesildiğini de görüyoruz. Görülme yaşı da icerisinde olmak üzere menopozu her yönüyle açıklayan bir teori bugüne kadar geliştirilmemiş. Kesin mekanizma bilinmemekle birlikte, burada başlıca rolün yumurtalıklara ait olduğuna şüphe yok. Yumurta hücrelerinin kaçınılmaz bir şekilde kaybı, sonuç olarak östrojen hormonu salgılanmasının azalmasına ve âdetlerin kesilmesine yol açar. Dişi bebeğin doğum sırasındaki yumurta öncüsü hücrelerinin sayısı 700 bin ila 2 milyon kadardır. Doğumdan sonra yeni yumurta hücreleri yapıldığım gösteren bir kanıt mevcut değil. Bu nedenle kadın, doğduğu sırada değişken, ama sınırlı sayıda yumurta öncüsü hücrelere sahiptir. Her âdet siklusu sırasında bir hücre yumurta yönünde gelişirken, en az 2030 kadar yumurta öncüsü hücre de dejenere olmaktadır. Bu dejenerasyonun anne karnında beşinci ayda başladığı, âdet görülenyaşlar boyunca devam ettiğı ve hatta gebeli(< sırasında bile görüldüğü biliniyor. Menopozu ne etkiler? Menopoz, eskı çağlardan beri tıp araştırmacıları için popüler bir konu olmuştur. Konuyla ilgili olarak günümüze ulaşan ilk bilgiler 6. yüzyıla aittir. 0 zamandan bu yana ergenlik yaşının giderek düşmesine karşılık, ortalama menopoz yaşı görünürde aynı kalmıştır. Gerçi ameliyat veya ışın tedavisi sonucu çok genç yaşlarda da menopoz gelişebilir, ama bunları bir kenara bırakırsak, yapılan araştırmalara göre günümüzde kadınlar, 3.8 yıl daha erken ya da geç olmak üzere ortalama 51.4 yaşında menopoza giriyor. Buna karşılık çevremizdeki bazı kadınların 60 yaşları12 Irk, sosyoekonomik durum, eğitim, fiziksel özellikler, alkol alınması, ilk âdetin görüldüğü yaş ya da en son gebe kalınan zaman, gözüktüğü kadarıyla menopoz yaşını etkilemez. Yalnızca slgaranın menopoz yaşını etklledlği saptanmıstır. isveç'te 50 yaşındaki kadınlar üzerinde yapılan bir çalışma, bu yaşta menopoza girmiş olanların % 50'sinin, menopoza girmemiş olanların da % 26'sının sigara içtiğini ortaya koymuştur. Nikotinin merkezi sinir sistemi veya yumurtalık üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olduğu ve sigara dumanının karaciğer enzimlerinde bazı değişikliklere yol açarak hormon metabolizmasını bozduğu, böylece sigaranın menopoz yaşını aşağı çektiği ileri sürülmekte. Önceden geçirdiği ameliyatta yalnızca rahmi çıkarılmış ve yumurtalıkları bırakılmış olan kadınlarda da, menopoz belirtileri normal kadınlardan daha erken dönemde ortaya çıkar. Bu muhtemelen, ameliyat sonrasında yumurtalığa giden kanın azalmasına bağhdır. Görüldüğü gibi, menopozu geciktirmek için sigara içmeme dışında yapacak fazla bir şey yok. Menopoza girilecek zamanı da önceden tahmin etmek pek mümkün değil. Bunun sonuçta kaçınılmaz bir olay olduğunu ve bir son olmadığını düşünerek menopozu "akla takmamak" herhalde en iyisi. O Yüzen dalga jeneratörü (üstte), binbirine 30 derecelik açıyla uçlanndan bağlanmış ve denizin dibine demir atmış durumdaki iki borudan oluşmakta. Dalga, borunun içındeki rotora doğru girmeye 'başlayınca, oluşacak akmtı nedeniyle rotor dönecek, sular öteki uçtan boşaldıkça yertni hava dolduracaktır (yanda). Dalganın tepesi baştaki su alma ağzından geçtiği sırada, oluşan basıncın etkisiyle borunun öteki ucundan hava boşalamaz. Su çarkının (rotorun) kanatları üzenndeki dengenın bozulması yüzünden rotor, önceden aldığı dönüş yönünde dönmeye devam edecektir. Boruların içındeki rotorlar böylece dönmeyi sürdürdükçe, baştaki şamandıranın üzerine kurulmuş santraldaki hız yükseltici dişli kutusu yardımıyla hareket jeneratöre aktarılarak enerji üretilecektir. Bu elektrık enhrjisi sahile kablolarla iletilir. Sistemın sığ sularda demlrlemiş olmasının nedeni, böylece derin sularda görülen coşkun dalgaların, deniz yatağının etkisiyle, daha kısa, etkili ve çok daha fazla enerji taşıyan niteliğe dönuştürülmesidir. Üstelik, bu sayede açık denizdeki demırieme güçlüklerinden kurtulma ve sahille elektrık ıletımı bakımından kısa yoldan bağlantı kurma gibi konularda kolaylıklar sağlanmış bulunmaktadır.