Katalog

J EOLOJI 7 bin metre derinlikten fotoğraflar Araş.Görv. Hüseyin öztürk Mühendislik Fak. Jeoloji Müh. Böl. Yard. Doç. Dr. Bayram öztürk l.ü. Su ürünieri Yüksek Okuiu Baştarafı 1. Sayfada lelikle denizaltıların pencerelerinden okyanus tabanlarına ait ilk gözlemleri önce Amerikalılar, sonra da diğer ülkeler başlattı. Amerikalıların ALVİN, Fransızların NAUTILE, Japonların SHINKAI 2000 robot sualtı gemileri (submersıl) sayesinde okyanus tabanları ilk defa gözlemlenmeye başlandı. Çok yararlı sonuçların elde edildiği bu yöntemin yanı sıra bir yandan da daha farklı arayışlar başladı. 1955'li yıllardan günümüze, deniz tabanlarını görüntülemek için geliştirilip gemiden idare edilen uzaktan kumandalı yöntem, denizaltılarda yapılan çalışmaların yerıni aldı. Gerçekten de çok çeşitli kaya, sediment, organizma fotograflanıp belgelendi. Araştırmalar özellıkle yerbllimlerlne, biyolojlye ve oşlnografiye önemli katkılar sağladı. Böylece, ınsanın içinde bulunduğu denizaltılara gerek kalmaksızın, iistten kumandalı, derine sarkıtılmış kamera yardımıyla denlz diplerinin doğası bütün çıplaklığıyla ortaya konulmaya başlandı. Derin deniz fotoğrafçılığı Ergerton (1955), Laughton (1957), Cousteau (1958), Hersey (1967), Martens (1970), Heezen ve Holllster (1971) gıbı çeşitli okyanus araştırmacılarının önderliğınde gelişti. Başlangıçta Atlantik ve Doğu Pasiflk'e ait, deniz tabanında pek çok fotoğrafların çekilmesine rağmen diğer bölgeler yeterince araştırılamadı. 1979'lu yıllarda Phlllippes ve ekibi, Atlantik Okyânusu'nun sırt bölgesinde yer alan hidrotermal cevherieşme alanlanndan çok iyi fotoğraf almayı başardılar. Ancak bu ekibın çalışabildıği derinlik 4000 metreyi geçemedı. Aynı yıllarda Japonlar, Pasifik'in batısında 7000 m. glbi çok daha derln alanlarda, örneğin Japon Hendeği'nin fotoğraflamasını yaptılar. Japonlar geliştirdikleri (1983) steoroskoplk fotoğraflama tekniği ile 19831988 yılları arasında Pasifik Okyânusu'nun kuzeybatı bölgesinde çeşitli tektonik ortamlara ait 100 binden fazla fotoğraf çekımi yaptılar. Fotoğraflar gemiden dibe sarkıtılan kamera ile deniz tabanına 12 m. mesafeden çekildi. Kameranın dıp kontrolü, yüzeyde monitör ekranından izlenerek yapılTokyo Üniversitesi Okyanus Araştırma Enstitüsü 1989 şubatında Pasifik Okyânusu'nun merkezi ve kuzeybatısında Hakuko Maru ve Tansei Maru adlı iki araştırma gemisiyle, 1983'ten beri derledikleri fotoğrafları ve sonuçlarını yayımladılar. Fotoğrafları tanıtmadan ve sonuçlarını tartışmadan önce, kamera istasyonlarının jeolojisine ve morfolojisine değinmek yararlı olacaktır. Pasifik Okyanusu civarının Özellikleri, geçmiş ve günümüz jeolojik oluşumlarının aydınlatılmasmda anahtar bir bölge özelhğı taşır. Bu bölgede şekil 1 de tanımlandığı gibi 4 ana tektonik blrllk yer alır. Bunlar: 1 Okyanus tabanından yükselen çizgisel gidişli, bazıları serpili denizaltı dağlarıdır. 2 Hızlı ve dik bir egimle kuzeye dalan Pasifik levhasının yitim sonunda yer alan hendeklerdir ki en önemlileri Yap, Mariana, Ogasavvara. 3 Yitimle ilgili Japon yay kuşağı. 4 Japon yayının gerisinde gelişen Japon Denizi ve Filipin Denizi gibi yay gerisi havzalar. Şimdi her bir tektonik ortama ait sualtı fotoğraflarını ve ortaya koyduğu yeni sonuçları görelim: Havvaii civarında yer alan çizgisel gidişli, yer yer de serpili dağlar, en büyüğü 5000 m. gibi yükseklikte aktif volkanlardan oluşur. Bunlara örnek; Havvaii, Oahu, Loihi, Gonbei, Mc Call gibi bazaltik volkaniklerden oluşmuş dağlardır. Bu bölgeden çekilen fotoğraflardan bazaltik lav yapılarına, Vbr. Lolhl denizaltı dağı civarı Derinlik: 1120 m. KB Oüntydogu Aıya L*vnaaı Yoygtrlâl Hovza (IV) Japon Danlzl Yoy Ku»oOınv) H.ndek B»lg««l(U) Jopan Yoyc lıu Ogo»aworo Dtniıultı Dofll.(I) Ha«al Adaıı erüpsiyon yapılarına, yamaçlardan kayan sediment akıntılarına, hidrotermal alterasyon ve cevherleşmelere ait çok iyi veriler elde edilmiştir. Birinci sayfada verdiğimız büyük fotoğrafta bazaltik lavların suyla teması ve hızlı soğuması sonucu oluşan yastık lavların dışında gelişen camsı çeper (sarımsı renkte). Fotoğrafta merkezden dışa doğru ve yüzey boyunca gelişen soğuma çatlakları görülüyor Kapak fotoğrafı 2940 metre derınlıkte çekilmıştır. na, Japon, Kuril, Aulet ve diğerlerinden oluşur. Bu hendeklerin gerisinde takımadalar olarak gelişmiş ada yayları bulunur. Japon adaları da çeşitli dönemlerde bugünkü gibi yay hendek modeline göre büyümüştür. Vbr Yap Çukunı Derinlik: 7850 m. Yap Çukuru'ndan oldukça derin bir noktadan alınan bu fotoğrafta irı metamorfik kaya bloklarına ve dıpte yaşayan organizma izlerıne rastlanılmıştır. Metamorfik kaya bloklarının Yap Adası'ndan geldiği düşünülmekte. Loihı denizaltı dağında patlanıalı volkanizmayı gösteren pillow lopları. Değişik biçimlerde gözlenen bu lopların (lobe) civarında hidrotermal cevherleşmeler gozlenmistir. £ Yer Palu Çukuru Derinlik: 6300 m. I Denizaltı dağları Palu bölgesinden çekilen fotoğraflardan okyanus tabanlarmda pek çok dip canlısının yaşadığını söyleyebiliriz. Fotoğrafta mavimsi deniz hıyarı (scotoplanes globosa) çamurlu derin dip ortamında görülmekte. 3D Magmatik Erklnlfk Genellikle civardaki pillow lavların altere (bozuşmuş) olarak izlendiği hidrotermal cevherieşme alanlarından alınan bu fotoğrafta, götit ve nontronitten oluşmuş küçük cevherieşme bacaları görülmekte. Mantar şeklinde görülen bu bacalar hidrotermal çözeltilerin çıktığı fıskıyeye benzetilebilinir. Pasifik levhasının kuzeybatı yitimiyle ilgili gelişmiş hendekler, Palu, Yap, Maria II Hendek Bölgesi Şekil 1: Araştınlan bölgenin yapısal konumu (Fujloka 1989'e gOn) Vfer Palu bölgesl Derinlik: 6300 m.