Katalog

Bİ L İ M KÜ LTÜR Mars'ta su var: Katı ve buhar şeklinde. Bu nasıl oluyor? Vehbi Belgil Bol 'sulu' Mars nasıl kurudu? eçen ekim ayında Paris'te toplanan Uluslararası Mars Sempozyumu'da ortaya çıkan ilk bilgilere göre, kızıl gezegende dünyamızdaki kadar su bulunduğu sonucuna varıldı. Ancak, bu suyun buz biçiminde, toprakla, kayalarla karışık halde ve daha çok kurubuz (CO) şeklinde olabileceği de saptandı: Evet, erirken sıvılaşmayıp, doğrudan doğruya karbon dioksit gazı haline dönüşen kurubuz şeklinde. G Mars'la ilgili bilgllerln kısa geçmişi italyan gökbilimci Schiaparelli (Skiyaparelli), kızıl gezegen üzerinde, kilometrelerce uzanan ve birbirleriyle kesişen kanallar gördüğünü ileri sürmüştü 1881 de, yani 109 yıl önce. Büyük gürültü kopardı bu açıklama. Kimi gökbilimciler, böyle şeyler gÖrmediklerini söylüyordu. Bir kısmına göre, bu uzunlukta kanallar, dünyadakinden de üstün bir uygarlığın (veya uygarlıkların) belirtisi olabilir, tarla sulamada kullanılabilirdi. öyleyse Mars'ta zekâlı varlıklar vardı. Bunlarla ilişki kurmanın yolu aranmalı idi. Markonı, telsizı bulduktan sonra ilk aşamada gezegenlerle, bu arada Mars'la, temas kurmaya çalıştı. Oerken bilimkurgu yazarları konuya el attı. O andan sonra da iş çığrından çıktı. Marslıların ne biçim canlı oldukları hakkında her yazar fantezist görüşlerle ortaya çıktı. Bu dönemde yayımlanan Mars'la ilgili romanların çokluğu akıl almaz dereceye ulaştı. VVells, 1898'de Dünyalar Savaşı'nı yazdı. Marslılarla dünyalılar arasında savaşlardı bunlar. Edgar Rlca Burroughs, Mars adı ile biten 12 roman yazdı. Orson VVelles'in, bir radyo konuşmasında, Marslıların dünyayı istilaya başladıklarını şaka yollu bildirmesi (1938) büyük panikle sonuçlandı Burada önemli olan, insanların, Mars'ta insan olduğuna inandırılmış olmasıydı. Bu yutturmacalar, Amerikan uzay gemisi Mariner4'ün 1965'te Mars'tan gön derdiği resimlerle son buldu. Kızıl gezegende ne su vardı ne kanal. Kızıllık demir pasından, kanallar ise kuru sel veya nehir yataklanndan başka bir şey değildi. Hele Marıner679'un resimleri ile her şey apaçık ortaya çıktı. Yeni durum Şimdi yeni bir durumla karşılaşılmıştı: 1880'lerde var sanılan çok suya karşılık, şimdi bu suların geçmişte (1 milyar yıl önce) mevcut olmuş olabileceği kabul ediliyordu. Sel, dere, nehir yataklarının kuruluğu bunu gösteriyordu. Ne olmuştu bunları oyan sular? Bir görüşe göre, evren, 20 milyar yıl önceki oluşması sırasında hidrojen ve helyum gibi basit (az elektronlu) ve çok kclaylıkla uçan gazlardan oluşmuştu. Oaha ağır elementler ise sonradan çıkmıştı. Oksijen bunlardan biri idi ve hidrojenle hemen birleşerek, su molekülü meydana getirmişti dünyamızda. Merkür, çekimi çok az olduğundan, hem hafif elementlerini, hem oksijenini kaçırmış, kupkuru kalmıştı. Yüz sıcaklığı 500 dereceye varan Venüs'te su ya kaynar halde veya subuharı biçiminde bulunabilirdi. Peki, Mars'ın sularına ne olmuştu? Yine kurama göre, Mars üzerinde, oluş ması sırasında, şimdikinden 50 kat çok atmosfer basıncı vardı. Basınç, suyun sıvı kalmasını sağlıyordu. Bu durumda, kızıl gezegenın yüzünde 100 metre derinlikte denizler bulunduğu kabul edilebilir. Peki, sonra ne olmuş? Su, dünyada, gaz (buhar), sıvı (su) ve katı (buz) biçimlerde bulunuyor. Amadaha çok "su ve buhar" biçiminde: Dünya iklimi, suyun bu üç halde bulunmasını mümkün kılacak farklılıklar gösteriyor. Mars'ta ise su "katı ve buhar" şeklinde. Mars iklimi, suyun, sıvılaşmadan katı şekle veya katı ise yine sıvılaşmadan, buhar sekline geçmesini kolaylaştırıyor. Süblimleşme deniyor buna kimyada. Bu nedenle de biz bugün Mars'ta sıvı suya rastlayamıyoruz. Ancak Mars toprağı, zaman zaman 1 mllimetre kalınlığında buz tabakası ile örtülüp 7 ay öyle kalabılıyor. Bundan başka, gezegenin kuzey kutbu bütün yıl buzla kaplı kaldığı halde güney kutbu, yazın süblimleşiyor, normale dönüyor Şunu da eklemeliyim: Mars atmosferi %95 karbon dioksit. Bunun sadece % 0.03 kadarı su. Mars atmosferi bazı canlılara yaşama ımkânı vermişti. Bu yüzden, 1975 ağustos ve eylülünde gönderilen Viking1 ve Viking2 araçları, her türl i canlıdan iyice arındırılarak yola çıkarılnuştı. Fakat canlı izine rastlanmadı. Ama canlı bulma umudundan yine de vaz geçilmedi. Şundan: Dünya ile Mars, oluşma sırasında, birbirine çok benziyordu. Yani ikisinde de su vardı. Bu su, Dünya'nın jeolojik dönemlerinde birçok canlının ortaya çıkmasına olanak sağlamıştı: Trilobit gibi, Prekambriyen dönemde yaşamış olup, bugünkü kırkayaklara benzeyen nereit'ler, gastropodlar, eğrelti otları gibi. Kısaca, Mars'ın jeolojik tarihinde bunlara benzeyen bitki ve hayvanlar yaşamış olabilir. Ancak, bu konuda henüz kesin bilgi yok. Rusların 1988 temmuzunda Mars'ın uydularından Phobos'a fırlattıkları iki araçtan birisi 88 eylülde bozuldu; öteki, 1989 martında birdenbire sustu. Oysa bunların göndereceği bilgilerden çok şey bekleniyordu. Ruslar, Mars'a daha önce gönderdıkleri Mars1 (1962), Zond1 (1964), Mars2 (1971), Mars3 ve Mars4 (1971)... gibi araçlarla da fazla bir sonuç alamamışlardı. Özetle, Mars'ta su sorunu üç aşamadan geçti: 1) Bol su, 2) Hiç su, 3) Katı su. Sonuç Rusların "Intercosmos" kuruluşu ile Fransızların "Uzay Etütleri Mılli Merkezi'nce 2327 ekim arasında Paris'te toplanan uluslararası sempozyum, iki Rus Phobos aracının gönderdıkleri bilgileri değerlendirme amacını güdüyordu. Ama dediğimiz gibi iki aracın da çalışmaması beklenenleri pek vermedi. "Kızıl gezegen, kızıllıktan vazgeçtikleri için belki Ruslara kızdı" denecek. Ama değil. Rusların gerek bu seferki, gerekse öncekı başarısızlıkları, bu konulardaki eksiklerini açıkça gösteriyor. iyi ki Yıldız Savaşları'nı göze almadılar. Yoksa halleri duman olurdu: Biliyorsunuz. Söz konusu savaş elektroniğe, lasere, anında haberleşme ve davranmaya dayanıyor: Yani Sibernetiğe. Kuzey komşumuzun en yaya kaldığı alanların bunlar olduğu bugün apaçık anlaşılıyor. G Ya canlılar? Mars'ta, bugünkü bilgimize göre, canlı yok. Geçmişte de olmamış mı? Tam bilinmiyor. Fakat, laboratuvarda yaratılan KURS DERSANE EĞİTİM ÇANAJANS İSI 00 44 FAXt 151 41 55 İNGİÜZCE DİL KURSU . ENGLISH LANGUAGE CENTRE CESD TEK DİLLE YAŞANIR MI? İNGUZCEyi YaAMERİKA'da YaİNGİLTERE'd» Ya da İSTANBUL BESrdeÖĞRENİN b zden Alın 4 taksitte ödeyin Kadıköy: 336 02 336 02 Erenköy: 359 30 . Maltepa: 352 24 SÜRÜCÜ KURSU Fhliyetinizi LİSKUR AMERIKAT)A (TİCARİ İNGİÜZCE) VVestbrook College Portiand. Malne 3 5 veya 7 hafta Baflama torihleri: 2 Temmuz 26 Temmuz BUSINESS ENGLISH 1727 yaşlan aratındakl ll«* mezunu BAYANLAR..I AU PAIR İNGİLTERE'DE AMERIKAve İNGİLTEREDE İNGİLİZCE Florida/ New York/ Calltomkj/ Ma\ne/ Vefmont ve Manchester'da Haftada 26 saat e0«im. Konfortu Ikljef kijlllk. ünlvenlte kompüs odatannda tam panslyon kalıj ELIN BIRLIKTE KARAR V E R S U M BUYUK SURMELl OTEU KARŞISIGAYRETTEPE 174 28 9 0 1 7 4 28 91 Bilgi ve Müracaat (Randevu ile) 79 EXPERIMENT 06 Nlsbetlyo Cd. No. 15 K.2 ETİLER, İSTANBUL 68 21 , , Tel: 163 51 80 157 09 0 5 ^ • Çocuk bakıcılığı yapmak • Seçkın bir aılede "ABLA" olarak en az 6 ay yajamak. • Ingüızcay yaşayarak jjrenmekv».^ • Haftada 2530 S U r l l n g luunnıık lıtlyorsanu». REHBERİNİZ OLABİÜRİZ..I ÜSANOKUlMIACENrESI U II HI3İI1M e GtBBrF«lıAjluul^«U. y Bilgi ve Müracaat (Randevu ile) EXPERIMENT Ntebetlye Cd. No. 15 K.2 ETİLER. İSTANBUL • Hattada 2530 dersllk yoflun kurs • Kttaplar + kırtaslye • Alle yanında yarım panslyon konaklama INGILTERE'DE İNGİLİZCE sadece 129 Pound ıTofc 16351 80157 0905 J TT| YURTDKIÜSAN U İ O K U I L A R I TEMSİLCtlĞİ AbkteI Hüntyvt Cd Vonca Ap«. No: 282K.4D. 12 80270 Şlfl^ST. T«t 147 44 M 148 43 57 17