Katalog

TEKNOLOJİ jinin izinde ıçınden geçırılerek takılmış Amaç vıdayı çevırmek 10 cm çapındakı bu sopalardan kuçuğune "çezgel", buyuğunede "manıç" ısmı ayrıca verılırmış Vıdanın yaklaşık 1 30 metrelık kısmını ıçeren bu bolume verılen ad yıne "manıç" Manıç kısmından sonra vıdaya gelınce, burada bağımsız bır unıte olarak bulunan ve aynı zarnanda hem 13 metrelık hezenlerı vıdaya bağlayan hem de ığe bır dışı cıvata bıçımınde karşılık veren kalınca bır kutuk bulunuyor ' 150 cm boyunda yaklaşık 50 cm çaplı olan bu yuvarlağımsı gövde parçasının tam ortası, vıdanın ıçınde rahatça dönebıleceğı şekllde ve dışı bır cıvata olarak yapılmış Bunun yöredekı adı "aşıklık". Aşıklığın altına, ıkı sıra halınde ve ust uste gelecek şekılde dört tane 13 metre boyundakı hezenler uçlanndan bağlanıyor Genel olarak ıkışerden dort hezen bağlamak gelenek olmasına karşın, bu bezırhanede olduğu gıbı uçuncu bır çıft hezen de bağlanabılıyor Bu durumdakı hezenlere de "Imdat" adı verılıyor Hezenlerın görevı tahmın edıleceğı gıbı preslemeyi sağlamak Bırbırlerıne metal şerıtlerle sıkıca bağlanmış olan hezenler butun bezırhane boyunca uzanıp yapının ıçtekı cephe duvarına ıçten bır mette kadar gırıyorlar Bu yer hezenlerın gırebılmesı ıçın özel olarak yapılmış ve adı "cezalık". Cezalık, ozellıkle çok ırı taşlardan örulmuş ve "heybetaşı" denılen 160x40 cm boyutlarındakı bır başka ırı taş da cezalığın ustune, duvarın ıçıne yerleştırılmış Bu bolumun presleme esnasında yaşamsal blr önemı var Cezalığın bır metre kadar onunde de "bezlrllk" denılen ve yağın elde edıldığı yaklaşık 1 40x2 00 metre boyutlarındakı bölum bulunuyor Şunu öncelıkle belırtmelı kı bu olçulerın hıçbırı standart değıl ve dığer bır bezırhanede daha farklı olabılır Fakat ıkıncı bır eksıksız bezırhane de artık yok Bezırlığın ortasında 60x20 cm boyutunda ve "bezlr kuyusu" denılen yuvarlak ayrı bır kısımda da yağ toplanıyor Yıne bezırlıge doğrudan bağlı olarak ve onun ön kenarında "sahan taşı" denılen bolum bulunuyor Sahan taşı kaba bır dıkdortgen bıçımınde ve ortalama 65x95 cm kenarlar ıle 75 cm derınlığe sahıp ve bezır tohumlarının ozel ışlemden geçtıkten sonra yıne ozel sepetlerınde dörder beşer yerleştırılıp preslendığı alan burası Bezırlık ıle ığ arasında uygun bır yere yaklaşık 2 5 metre boyunda ıkı kalın çıta hezenlerın hemen yanlarına dıkılır, çalışmalar sırasında hezenlerın yanlara savrulmalarını onlemek ıçın Buna verılen ısım de "çezgel". Ne yazık kı bu ilginç isimlerin kökenler! konusunda bır araştırma yapamadık Ayrıca köyluler de pek bır şey bılmıyorlardı Dığer bır ılgınç yon de bazı ısımlerın değışık aletlerde tekrarlanıyor olması dan, ozellıkle kara ıklıminın geçerlı olduğu dağlık ıç bölgelerde ınsanlar bezıryağına yonelmışler Bezıryağı elde etmek ıçın bölgede değlsik bitkisel tohumlar kullanılmış Bunların ıçınde en bılınenı keten tohumu ya da yöresel adıyla "zeyrek", dığer tohumlar da yıne yöresel ısımlerıyle, "melemlr" ve "ızgın." "Bunlardan melemir ve ızgın artık okllmiyormuş, fakat zeyrek az mıktarda Konya yoresınde ekılmekteymış Fakat ızgını doğal olarak zeyrek tohumları arasında kuçuk sıyah yuvarlak noktalar şeklınde görmek mumkun Bu tohumların verım bakımından değerlerı oldukça farklı içılebılır kalıtede yağ veren tohum zeyrek ve bunun sıkılmasından gunde 50 kg kadar yağ elde edılebılıyor Dığer tohumların gunluk yağ verımı 25 kg. civarında. Yaklaşık 7 kg zeyrek (keten tohumu) tohumundan 2 kg yağ elde edılebılıyor Bezırhaneye gelen tohumlar once girışın hemen altında bulunan fırında kavruluyor. Fırının kapasıtesı yaklaşık 125 kg tohumu bır defada ve 24 saat sureyle kavuracak duzeyde Tohum un haline geliyor Fırındakı tohumlar, sık sık "eğlş" adı verılen özel bır karıştıncı (yuvarlak uzun bır çıta, 2 m kadar, ucunda çıtaya dlkey duran kuçuk bır metal uçgen var, boyutu değışık, 1215 cm kadar) ıle karıştırılır Kavrulan tohumlar bazen elenır Çoğu kez doğrudan, fırının onundekı sahanlıkta bulunan yuvarlak değırmenın havuzuna 10'ar kıloluk mıktarlarda konur Burada ikl at, değırmen taşını çevırerek 15 dakıkada 10 kg tohumu un haline getırır ve bu ışlem 7 saat surer Bu sırada "dlrekçl" denılen usta da setenın (taşın) dönuşune uygun olarak döner ve hem tohumu karıştırır hem de ışı kontrol eder Un haline gelen tohumlar kesınlıkle "elekçi" tarafından elenır Elenen un, her seferınde 23 teneke olmak uzere, tekrar un haline gelmış olduğu değırmen (döven ya da seten) havuzuna gerı gelır Un yapma ışlemı artık bıtmıştır Burada ustası önce undan bır havuz yapar su karıştırır ve bu kez bır manda bır saat sureyle doner ve yıne ustanın denetımınde tahta bır kurekle un hamur haline getırılır Bu hamurdaha sonra ayakla çığnenerek "ceza" denılen özel sepetlere doldurulur Sepetler boş olduğunda bu adı alıyorlar Boş olmayan dolu sepetlere "zambık" denıliyor Bu zambıklar Kuşçu Köyu'nde ve Kızılırmak'tan çıkan bır tur sazlardan oruluyor örulmesı çok değışık Önce 4 10 metre boyunda, 10 cm enlnde ve 1 5 cm kalınlığında ve saç örgusunde uzun şerıtler halınde oruluyor Sonra bunlar yuvarlak bır bere bıçımınde olacak tarzda bırleştırılıyor ve 55 cm çapında bır daıre meydana geliyor Tam bır bere gıbı ıkı taraflı, fakat ortasında 15 cm çapında bır delık olması gerekıyor, sıkılan hamurdan çıkan yağın akması ıçın Doğal olarak bu sepetler artık yapılmıyor Içlerıne hamur sıkıştırılarak doldurulduktan sonra sepetler bezırlıkdekı yerlerıne özenle yeıieştırılıyorlar Etrafları "yan ağacı" ve "arka ağacı" denılen özel ağaçlarla desteklenıyor Dızılı sepetlerın ustune önce bır "baszambık" konuyor Bu da blr sepet, fakat bır zamanlar ıçındekı hamur sıkıldıktan sonra kalan kuspesı hayvan yemı olarak kullanılmamış, zamanla sertleşmış ve hem de esnek bır yapı almış Başzambığın uzerıne "sığan" denılen ve cevız ağacından yapılma 60 cm çapında 25 cm kalınlığında bır yuvarlak parça daha konuluyor Onun ustune yıne cevız ağacından yapılma 52x25x13 cm boyutlarında dıkdortgen prızma bıçımınde ayrı bır parça daha konuyor Sonunda en uste yay gıbı çalışacak olan "başağacı ve tlmetilllk" denılen ağaç duzenek yerleştırılıyor Tımetıllık 2 20 m uzunluğunda, 1B cm çapında cevız bır sopa Başağacının ortasındakı derınhğı 6 cm , çapı 10 cm olan çukura gırıyor Başağacı da yıne bır dıkdörtgenler pnzması bıçımınde ve cevız ağacından yapılmış Boyutları 1 25x0 20x018 metre Uzun taraftakı yuzlerden bırının tam ortasında sözunu ettığımız Kayserıdekı bu bezırhane turunun tek ve en lyı korunmuş orneğını venyor çukur var Timetillik buraya gırdığınde presleme esnasında bellı bır yay görevı üstlenıyor Tımetıllıkın kalın ucu bezırlığın dışına taşarak bır çeşıt destek sağlıyor Butun bunlardan sonra yağı elde etmek ıçın "presleme" ışlemıne geçılıyor iğın altındakı bölmede "büyük boyunduruk" ya da "manıç" ıle "kuçuk boyunduruk" ya da "Çezgel" denılen çevlrme sopalarına kuvvetli blr manda bağlanıyor Ardından hare ket başlıyor Mandanın donmesıyle bırlıkte ığ (vıda) de yavaş yavaş donuyor Vıdaya bağlı olan aşıklık ve ona bağlı olan hezenler alçalmaya ve bezırlığın uzerıne basınç yapmaya başlıyorlar Bu ışlem ancak bır sevıyeye kadar yapılabllıyor Hezenlerın (dört kardeş de detnılıyor) yaklaşık, bulundukları zemının duzlemıne lyıce yaklaşana kadar Vıdanın bulunduğu taban zemını 1 m kadar daha aşağıda (Ayrıca vıdanın bınaya sığması sorununu da kısmen tabandan çozuyor Bınanın tavanında vıdanın bulunduğu yerde ayrıca 1 m 'lık bır yukseklık var) Bu duruma göre sıkma ışlemı durmuş gıbı gözukuyor Fakat ustası mandayı çevırmeye devam edıyor ve hlç duşunulmeyecek bir sureç oluşuyor ve hezenlerın sabıt kalmasına karşılık bu kez, vıda başlıyor yukarıya doğru çıkmaya Ama altında yaklaşık bır tonluk ve batmanlık denılen kaya parçasıyla bırlıkte Böylece asıl presleme ışlemı de başlamış oluyor Manda gucu yettığınce çevırıyor ve bu ışlem butun gun suruyor Bu sırada buyuk basınç sağlayan hezenlerın vıdaya bağlı olmayan dığer ucu, bezırhanenın cephe duvarı nın ıçındekı "cezalık" denılen yerde ve "heybe taşı"nın altında bulunuyor Vıda sayesınde yapılan basınç, dığer uçtan bu şekılde dengelenıyor ve zambıkların (sepet) uzerınde oluşan buyuk basınç hamurdakı yağın suzulmesını sağlayıp sonuçta beziryağı elde edilmiş oluyor. Son derece karmaşık bır sısteme sahıp olan bezırhanede, bezırın dışında ceviz, fındık, haşhaş ve zeytln de preslenıyormuş Fakat ozellıkle zeytının, ağacı zamanla çuruttuğunu soyledıler Senenın beş ayı çalışan (ekım kasımdan, nısan mayısa kadar) bezırhanenın yöıeye bır zamanlar sağladığı ekonomık yararın yanı sıra sağlık açısından da buyuk katkısı olmuş, kırıklardan tuberkuloz tedavısıne kadar bezıryağı her hastalıkta ıçme ve surme yoluyla kullanılırmış Fakat gunumuzde yalnızca sağlam kalabılmış bır bezırhane ve neredeyse terk edılmış bır koy var Aşıklık Beziryağımn elde edilmesi ve presleme işlemi Bıtkısel yağ denıldığınde, antık çağlardan gunumuze kadar tartışmasız bır ustunluğe sahıp olan yağ "zeytlnyağı" ve elde edıldığı zeytın bıtkısıdır Ikllm olarak zeytın ağacının yetıştırılme alanları çok sınırlı olduğun Bezirlik ı Batmanlık 75