Katalog

KUŞ LAR 9 bin tür kuş 9 bin ayrı gaga Gagalar: Kuşların elleri kolları, temel araçları. Kuşlar gagatarını nasıl kullanıyor? Derleyen: Cumhur Canbazoğlu M emeli hayvanlar arasındakı şekil farklılığı ne kadar şaşırtıcıysa (balına ile yarasa çok güzel bir örnek) kuşlardaki şekil benzerliği de o kadar çarpıcı: Kanatlar, tüyler, aerodinamik vücut. Bu benzerltğln temetinde uçma eylemlne uygunluk var. Birbırlerine şekıl bakımından çok benzeyen kuşların en önemll farktarı gagalarında görülüyor. Uçuş eylemiyle hiçbır bağlantısı olmayan gaganın blrincll görevl yiyecek toplamak. Bu nedenle farklı beslenen yaklaşık dokuz bin kuş cinsinin gagaları da farklı: İnce, kalın, kısa, uzun, sarkık, duz, kıvrık. Tarih öncesinde yaşayan dev kuşlarda dişler önemli bir işlev yüklenirken, günümüzde hiçbir kuşta dişlere rastlanmıyor, iskeletlerinde blle körelmiş diş izleri yok. Gagalarını el gibi kullanıyorlar Görevi yiyecek toplamakla sınırlı olmayan gaga sayısız ışe yarıyor. Kuşlar gagalarını el gibl kullanarak, inanılmaz bir hızla yakalıyorlar, topluyorlar, çeviriyorlar. Gaga keski, maşa, çengel, manivela, kepçe, spatula, filtre, makas, torba (pelikan) işlevi görüyor. Ayrıca kuşlar gagaları ile temizlik, yuva bakımı, saldırı ya da savunma da yapıyorlar. Gagaların şekilleri genelde bir hareketi çağrıştırıyor. Örneğin papağanların kıvrık gagaları en sert kabukları kırmaya yarıyor. Deniz kıyılarında yaşayan birçok kuş türünün birbirleriyle hiçbır yakınlıkları olmamasına karşın yalnız balıkla beslenmeleri sonucu hepsinin gagaları birbirlerininkine benziyor. Aynı bölgede farklı beslenen kuşların gagaları da değişik oluyor. Balıkla beslenen kuşlardan martıların hafifçe çengelli gagaları hızla hareket eden, vücutları kaygan balıkları kolaylıkla yakalamaya yarıyor. Testereburunların gagalarının kenarındaki dişe benzer kemikler ise kaygan balıkları tutma işlevi görüyor. Tohumlarla beslenen kuşların gagaları kısa ve sivri uçlu. Çekirdeksiz ve yumuşak meyve yiyen papağanlar ana besinleri sert kabuklu yiyecekler olmasına karşın meyvelere bayılıyorlar. Böcek yiyen ve bunları yerden toplayan kuşların gagaları ince ve uzun oluyor. Uçarken böcek toplayanlar ise çok kısa ve çok açabildikleri gagalarıyla besleniyorlar Et yiyenler ise iki bölüme aynlıyorlar. Kartal, şahin gibi canlı hayvan avlayanların gagaları çengelli, kısa ve kuvvetli; ölü hayvanları yiyen akbabalarınki ise daha uzun ve çengelli oluyor. Her iki grup da avlarını pençeleriyle tutarak gagalarıyla parçalıyorlar. Gaga tiplerini şekline ya da işlevine göre çeşitli sınıflara ayırabilmek çok zor. Çünkü her kuş 'özel' bir gagaya sahip. 12 Çavuş Kuşu (Upupa Epops) Ustte Recurvırostra Avasetta Bu nedenle bazı çarpıcı örnekleri kısaca incelemekle yetineceğiz. Aynı cinste dişi ile erkek arasındakı gaga farkı yalnızca Yeni Zelanda'nın 'siyah hula'sında görülüyor. Kargaya benzer sıyah hulaya 20. yüzyılın başlarından bu yana rastlanmıyor. Dolayısıyla siyah huladan söz ederken 'geçmiş zaman' kullanmak gerekıyor. Erkek siyah hula sivrı ve güçlü gagasıyla ağaçları deliyordu. Galapagos ispinozu kaktüs dikenini kırarak alıyor ve bu dikenle ağaç kabuklarına saklanmış böcekleri dısarı çıkartıyor. Martılar sert midye kabuklannı gagalarıyla açamadıklarından havalanıp midyeleri yüksekten kayalara atıyorlar. Uzun, bükülen ve elastiki gagaları olan kivviler ise gagalarının üzerindeki burun delikleri ile koklayarak solucanları buluyor ve topraktan çıkartıyor. Yalnız tekhücreli hayvanlar, yumuşakçalar ve yosunla beslenen Phoenicopterus Ruber uzun ve kıvrık gagasıyla günde 100 litreye yakın suyu filtre ediyor. Başını sağa sola sallayarak gaga içindeki ince kemikler yardımıyla ıstediklerini alıkoyup diğerlerini dısarı atıyor. Papağan