Katalog

UZAY KISA KISA Evrende 'zaman tüneli' aranıyor! kanık zaman makınesındekı gıbı olmayacaktır Bır ınsanın kurtdelığınde hareket etmesını kavramak çok zordur, çunku kuramsal olarak bır atom buyukluğunde olmalıdır ve oluştuğu anda yok olmalıdır Kosmos yaratmanın bir yolu Bazı Amerikalı fizikçiler, evrenin "bir ucundan diğer ucuna" yolculuk zamanını neredeyse sıfıra indiren, "Kurt deliği" adını verdikleri "kestirme yol" olduğunu ileri sürüyor. Albert Eınsteın'dan çok oncelerı, fizikçiler sağduyuyla bağdaşmayan kavramlar ılerı suruyorlardı Bugun kabul edılmış olan ınanılması zor kavramlardan bırkaçını anımsayın Roketlerde yolculuk ıan saatlerın daha yavaş ılerlemesı bır atomunkınden daha kuçuk hacım ıçıne sıkıştırılmış mılyonlarca yıldız kutlesını ıçeren kara delıkler, tutumları nasıl gozlendıklerıne bağlı olan subatornık (atomaltı) parçacıklar Fakat fızıktekı tum bu garıp duşuncelerın ıçınde en garibi belkı de kurtdelıkierı (wormhole) Neredeyse bılımkurgu olduğu bıle soylenebılır Kurtdelığı, uzay ve zaman yapısı ıçınde bır delık, evrenin uzak bır bolumune bır tuneldır Hıç kımse kurtdelıklerının varlığını kanıtlayamamıştır, fakat bu, maceracı duşunurlerın bu delıklerın nasıl varolabıleceklerını hayal etmelerıne engel olmamaktadır Son olarak, Caltech'ten (ABD) uç araştırmacı, en azından kuramsal olarak, kurtdelıklerının zaman makınelerı olabıleceklerını ılerı surmuşlerdır MIT'ten (Massachusetts Teknolojı Enstıtusu, ABD) fızıkçı Alan Guth ve ıkı arkadaşı, "ılkesel olarak, butunuyle yenı bır evren yaratmak çok ılerı bır uygarlık ıçın mumkun olacaktır" demektedır Kurtdelığı ıle bağlantı şuradan ılerı gelmektedır Boyle bır evren kendı kurtdelığını kendısı otomatık olarak yaratacak, onu sıkıştıracak ve sonra delığı kapatacaktır Bırçok kışı ıçın bu tur kuramlar yararsız, hatta gulunç gözukebılır Bazıları ıçın ıse, bu duşunceler hayal gucunu zorlamakta ve genışletmektedırler Kurtdelıkierı hakkında kafa yormanın hıçbır pratık değerı olmamasına karşın, Guth, bılım adamlarının fızık yasalarının ne kadar esnek olduklarını gormelerıne yardım ettığı konusunda ısrar etmektedır Daha da onemlısı, kuramlar kozmolojının en temel sorularına aydınlık kazandırabılır Evren nasıl başladı, nasıl son bulabilir? i Çeviri: Murat Arın nanılması zor bır kavram, zaman yolculuğundan ve yenı evrenlerden soz edılmesıne yol açıyor kaynaklanmaktadır Bır elmanın ustundekı bır sıneğı duşunun Sıneğın elmanın otekı yu zune ulaşması ıçın tek yol meyvenın yuzeyınden olan uzun yoldur Fakat bır kurt elmanın ıçınden bır tunel açarak yol' 1 or>k kısal tır Uzaydakı bır kurtdeliği de bu lur bir tuneldir; evrenin bır ucundan otekı ucuna, yolculuk zamanını neredeyse sıfıra ındıren kestirme yoldur Anlık yolculuk, kurtdelığınden zaman makınesı duşuncesıne goturmektedır Bır kurtdelığımn bır ucunda yaklaşık ışık hızında hareket etmek mumkun olsaydı, genel gorelılık kuramı bu uçtakı zamanın yavaşlayacağını ve tunelın bu bolumunun ötekı uçtan daha genç olacağını söylemektedır Kurtdelığının zamanın hızlı geçtığı ucundan, zamanın yavaş geçtığı ucuna gıden her şey zaman ıçınde gerıye gıtmış olacaktır Yolculuk bıçımı, H.G.VVells tarafından tasarımlanmış me Guth'un evrenlerı gorulduğu gıbı yalnızca kuramsal Bır kozmos yardtmarıın bır yolu, uzayın bır bölgesını bın trılyon derece ısıtmak olabılır Guth'a qore Ya da, bır maddeyı bır notron yıldızınınkınden çok daha yuksek basınçla sıkıştırmak olabılır (Nötron yıldızı, çapı yalnızca bırkaç kılometreye duşmuş bır yıldızdır) "Tabıı kı bu yalnızca bızım teknolojimızın sınırlarının otesınde değıl, aynı zamanda aklın alabıleceğı her turlu teknolo|inın sınırlarının otesındedır" Yalnııca kuramsal olarak mumkundur, ancak fızığın sınırlarını zorlayan kaşıfler ıçın onemlı olan da budur Guth, ılk olarak 1980'lerın başlarında ılerı surduğu zaman kuşkuyla karşılanan, fakat bugun değıştırılmış bıçımıyle bırçok fızıkçı tarafından kabul edılen kozmolop ustuneetkiı çalışmasından yola çıkarak yeni evrenler yaratma duşuncesım gelıştırdı Bıg Bang' ten (buyuk patlama) sonrakı sanıyenın ılkbolumunde evren, genışiemesıne karşın, bugun bılınen en kuçuk parçacıktan bıle çok daha kuçuktu ve "yanlış vakum" olarak bılınen garıp bır şeyden yapılmıştı Yanlış vakum negatıf çekım sağlıyordu, vakum kendını o kadar hızlı şışırdı kı evren oluştu Garıp, fakat anlamsız değıl Kozmostakı her şey, yalnızca 10 kg kutlesı olan yanlış vakumun subatomık (atomaltı) kabarcıktan gelmış olabılır Bu kavram, boyle bır kabarcığın uretıimesı duşuncesıne goturdu Klasık fizikçiler, bu maddenın, sonsuz yoğunlukla surece başlamazsa, çokeceğını belırttıler Guth ve başka ıkı fızıkçı (Edvvard Farhı ve Cemal Guven), Kuantum fızığının daha modern yasalarını u/guladılar ve şu sonuca vardılar Kabarcık çokmeyecektı Yepyenı bır evren oluşacaktı Guth ' bu yenı evren bır kurtdelığı oluşturarak kendı uzay ve zaman surecını yaratacaktır" dıyor Bızım evrenımızden bu yenı evrene geçmek olanaksız olacaktır, çunku kurtdelığı kapanacaktır (Tlme) G okbılımcıler kaybolan yıldız ların yerlerındedurmaları ıçın gereklı "kayıp kutleyı" buldular Gokbılımcıler guneşın yakınındakı yıldızların hareketını doğrulayabılmek ıçın gorduğumuzden daha fazla bızı çevreleyen gok cısmı oldu ğuna ınanıyorlar ve yıldızlardan oluşan bu kutlenın en guçlu teleskoplarla bıle gozlenemeyecek zayıf yıldızlardan oluştuğunu duşunuyorlardı Cambrıdge Unıversıtesı'nden Gerry Gılmore, yenı gozlemlerı çozumleyerek yıldızsal hareketın Samanyolu'ndakı kayıp kutleyle hıçbır ılışkı kurulmadan açıklanabıleceğını gosterdı Gılmore, guneşten farklı uzak lıklarda bulunan yıldızların hareketlerının olçulduğu Avustralya'da gerçekleştırılen beş yıllık programın sonuçlarını açıkladı Guneş, Samanyolu'nun yassı "dıskındedır " Gılmore, dıske dık olan yıldızlar ustunde çalıştı Bu yıldızların hareketı, galaksının dıskının gravıtasyonal çekımını ortaya koydu ve dıskın bırım alanına göre kutlenın mıktarını açığa çıkardı Bır yıldız, galaksının dıskının altından bu yonde ılerledığı zaman, dısktekı yıldızların bırleşık ağırlıkları, onu yenıden dıskın merkezıne doğru çekıyorlar Bugune kadar, bu yontemı uygulayan araştırmacılar, dıskın dışına doğru yonelen yıldızların gravıtasyonal çekımı ıçın gereklı kutlenın ancak yarısını bulmuşlardı Gılmore, daha çok yıldızı daha ayrıntılı olarak gozledı ve yıldızların, gökbılımcılerın şımdıye kadar duşunduklerının dışında galaksının merkezı duzlemının çok ötesıne yayıldıklarını buldu Merkezı duzlemden 1500 ışık yılı uzakta bıle onemlı sayıda yıldız vardı Gılmore dıskın bu bolumundekı yıldızların kutlesını hesapladı ve merkezı duzlemde olduğu kadar gokcısmının bu bolumde de bulunduğunu saptadı Gokbılımcıler bu fazladan yıldızları da hesaba katarlarsa, toplam kutle ıkı katına çıkıyor Boylece görunmeyen yıldızların varlığını ılerı surmeye gerek kalmıyor gravıtasyonal çekımın kuvvetı açıklığa kavuşuyor Gılmore Galaktık dıskte kayıp kutle yok" dıyor (M A. New Scientist) Samanyolu galaksisinin kayıp kütlesi bulundu Zaman makinesi Einstein ve kurtdeliği Kurtdelıkierı duşuncesı, genel gorelılık kuramının kabul edılmış kavramlarından kaynaklanmaktadır Bu kurama gore Einstein, çok yoğun ve buyuk nesnelmerın kendı çevrelerındekı uzayı ve zamanı bukebıleceklerını belırtmıştır Olası bukulmelerden bırı, evrendekı her yere çıkan (mılyarlarca ış.k yılı uzaklıktakı yerlere bıle) bır tup bıçımınde olabılır Kurtdelığı adı bır örneklemeden skı Mısır'da cesetlerın mumyalaştınl masında Öludenız'den asfalt da kullanıldı Londra'dakı "Brıtısh Museum" da bulunan çeşıtlı mumyaların parçacıkları uzerınde yapılan kımyasal tahlıllerden bu sonuca varıldı 'Naturvvıssenschaften" dergı sınde yayımlanan yazıya gore, yaklaşık M O 1000 yıldan ıtıbaren Öludenız asfaltlarıyla cesetler mumyalaştırıldı Bu tarıhten once kullanılan asfalt başka kaynaklı Gerçı antıkçağda Asya'da asfalt ve yersakızı kullanımı yaygındı, ancak Mısır'da uzun zamanlar boyunca mumyalaştırmak ıçın soda ve odundan elde edılen katran ve çamsakızı kullanılıyordu (SN) Mısır mumyalarına Ölüdeniz asfaltı E