Katalog

BİLİM TARİHİ Testere ile bacak kesimi • Tıpta, ameliyatlarda llk anestezi (narkoz) nasıl uygulandı?. • ilk ağrı dindirioi: Esrarlı şarap " .. • Ameliyatta ölen hastayı diriltmek için ilk uygulamalar: • Fıçı üzerinde yuvarlama, at üzerinde gezdirme, körükle akcigerleri şişirme • Din, anesteziye nasıl karşı çıktı? Doç. Dr. Zeki Tez terlı anestezi ile ilk amelıyat, 1846'da Londra'da 19 yaşında bır oğrencı olan Joseph Lister tarafından gerçekleştırıldı Lister 1853'te Edınburgh'a geçmış ve orada daha oncelerı anestezısız çabuk amelıyat yapma konusunda yuksek bır une sahıp olan James Syme ile bırhkte çalışmaya başlamıştı Syme'n.n rekoru, orta uyluk kemığının kesılmesı konusundaydı ve bunun 9 saniyede oiduğu soylenır Bu sırada hastanın sol testısı ve başasıstanın ışaret parmağı da bırhkte kesılmıştı 19 yy başlarında, tehlıkelı derecede hastalıklı, ama şuuru yerınde olan ve elem verıcı ağrılar ıçınde kıvranan bır hastaya testere ve bıçakla nasıl bır terorun uygulandığını tasarlayabılırız Eğer hasta amelıyattan olmedıyse, mutlaka septısemıden (kan zehırlenmesınden) ölmuştur Lister, karbolık asıtle kesme ışlemını uygulamaya soktuğunda, başarı şansı onda bır ıdı (1) Lister ınsanın bedensel ağrılarını azaltan ilk anestetıst olarak tanınmaktadır Lıster'e Pastor onderhk etmıştır Anestetıstlere onculuğu ıse kımyacılar yapmıştır 1800 yılında Humphry Davy, daha once Prlestley tarafından elde edılmış olan guldurucu gazın (dıazot monoksıt) cerrahıde kullanılabıleceğını one<mışse de bunu 50 yıl boyunca hıçbır cerrah kullanmamıştır Davy1 nınkı, cerrahı anestezının gelışmesıne yol acabılecek olan ilk gozlem değıldı 1561'de eter ilk olarak elde edılmış ve Paracelsus, eterı, 1605'lerde tavukların anestezısınde kullanmıştır Anestezi kavramı ıse çok daha es kıdır Homeros'un Odisse'sınde (yakl I O 900'ler) ıçıne esrar konmuş şarabın agrıyı dındırdığıne ılışkın satırlar vardır 1605'te Shakespeare benzer kavramları, yapıtlannda haşhaş mandragora ( Adamotu) ve uyku verıcı şuruplardan soz ederek ışlemıştır (2) Homeros'tan Shakespeare'e dek çoğu yapıtlarda narkotıklerden, ozellıkle alkol, afyon ve adamotundan pek çok soz edılmıştır, ama onların cerrahıde kullanılması çok az olmuştur Anestezının gelışmesı olasılıkla huma nlst kavramların yerleşmesıyle bırhkte oldu yanı Homeros'tan 2800, Shakespeare ve Paracelsus'tan 350 yıl sonrayı bekledı Anestezi öncesı cerrahı donemınde eğer bır hastanın nefes alması durmuşsa, onun yenıden dırılmesı ıçın varıllerın üzerinde yuvarlama, bır atın üzerinde gezdirme ya da korukle akcığerlerı şışırme gıbı ışlemler uygulanıyordu Ağızdan ağıza nefes verme (ha yat opucuğu) ıse duşunulduğunden çok eskı bır uygulamadır ve Kltab'ı Mukaddes'te de geçmektedır rak gosterıldı Ancak tıbbın, ötekı bılımler yardımıyla erıştığı gelışmeler o denh olumlu ve başarılı sonuçlar vermıştır kı, dınle tıp arasında zorunlu bır uzlaşma sağlandı Anestetık maddelerın kullanıma sokülmasıyla guldurucu gaz ya da eterın sarhoş etme ozellığı uzerıne halk onunde gosterıler moda olmuş, boyle gosterılerden bırı, "Royal Socıety"de bızzat Oavy tarafından guldurucu gaz kullanılarak gerçekleştırılmıştı Anestezi ve kimya kımyacı olan David VValdie ıse ilk kez 1831 'de elde edılmış olan kloroformun bu ış ıçın kullanılmasını onerdı Kloroform altında ilk amelıyat kasım 1847'de Edınburgh'da yapıldı ve kloroform etere ek olarak yaygın bır kullanıma gırmeye başladı 1850den sonrakı uzun zaman aralığında bu konuda az bır gelışme oldu Bugun her anestetıst tarafından kullanılan kas gevşetıcı, tansıyon duşurucu, duzensız kalp atışyatıştırıcılar ( Trankılızer) gıbı çeşıtlı ılaçlar o zamanlar henuz bıhnmıyordu Bu yenı ılaçların çoğu Ikıncı Dunya Savaşı'ndan sonra farmasotık sanayıının çok hızlı gelışmesını bekledı Bu arada damardan yapılan ığne ile anestezi gelıştı ve Carl Koller 1884'te kokaınle yerel ( Lokal) anestezıyı başlattı Bunun ardından prokaın gıbı yerel anestezıde çok daha lyı sonuçlar veren ve yapıca kokaıne benzeyen maddeler sentezlendı Barbıturatlar, sulfonamıtler ve sıtma ilaçları, yuzyılımızın ıkıncı uçte bırlık kısmında farmasotık sanayıının gelışmesını cesaretlendırerek fınanse ettı Bu gelışme sağlığı ve uzun omru getırdı (3) larını denetleyıcı betabloklayıcılar, Titiz cerrahi ABD'de kımyacı Gardner Colton 1844 yılında Hartford/Connectıcut'ta guldurucu gaz yardımıyla ılgınç bır gosterı yapmıştı Baygın gonullulerden bırı yere duşmuş ve gosterı boyunca ayağına acı verıcı darbelerde bulunulmuşsa da ağrı duymamıştı Orada mevcut bulunan dış hekımı Horace Wells,bu gosterıden etkılenmış, Colton'dan edındığı guldurucu gazı kendı denemelerınde kullanmış, ama başarılı olamamıştı Onun ilk yardımcısı olan VVİIIiam Morton, kımyacı Charles Jackson'un onerısıyle bunun yerıne eterı kullanmıştı Eylul/ekım 1846'dakı ilk sınamalar çok başarılı olmuş ve bu haber ve uygulamanın takht edılerek yınelenmesı, çok hızlı bır şekılde butun dunyaya yayılmıştı Lıston, 21 Aralık 1846'da anestezi eşlığınde bır ayak kesme ışlemını 29 saniyede tamamladı Anestezının ana yararı, ağrıyı gıdermenın yanı sıra hızlı kasaplığın yerıne çok tıtız cerrahıyı geçırmış olmasıdır Bu nedenle kuşkusuz, humanıte gıbı anestezi de başlayınca durmadı "Anestezı"sozcuğunun kullanımı ilk olarak Oliver VVendell Holmes tarafından onerıldı Ocak 1847'de Edınburgh'da James Slmpson, eterı çocuk doğumunda kullandı, ama daha sonra aygıt gerektırmesı, yavaş etkısı, tahrış edıcı ozellığı ve kokusundan öturu bunu benımsemedı Lıverpoollu bır E üysa 16 ve 17 yy 'da kokaının elde edıldığı koka ile kınının elde edıldığı kınakına kabuğunun tıpta kullanılmasına kılıse "şeytan ışı" dıye karşı koyduğu gıbı, 19 yy 'da İskoçya'da ameliyatlarda ve ozellıkle de doğum sırasında ağrıları duyurmayacak anestetık ılaçların kullanılmasının dıne aykırı oiduğu ılen suruldu Hele doğumlarda boy le ağrıları dındırecek bır ılacın kullanılması, Yaradılış Kıtabı'nda kadına ceza olarak verıldığı yazılı olan bu ağrıların, Tanrı ıradesıne karşı dındırılmesı, tumuyle dıne aykırı sayıldı Gelişimi sağlayan bilimler Anestezının gelışmesını sağlayan bılımler organik kimya, fizikokimya ve hayvan farmakolojlsi oldu Bunun da belkı uç ana nedenı vardır Birincisl, herhangı bır farmasotık araştırmanın optımızasyonu kımyanın bıyolojı ve bıyokımya ile çok yakın etkıleşmesıne bağlıdır Bu etkıleşme, uygun bır şekılde ancak 1940 ve 1950'lerdekı farmasotık sanayıınde gelışmıştır ikincisl, eter, kloroform ve guldurucu gaz, onların eksıklıklerı bılımsel olarak tanımlanıncaya dek yeterınce lyı ıdıler ve bu konuda çok kesın standartlar konmuştu Bu durum, doktorlar ve farmasotık sanayıının, ınsanlar ıçın kusursuz bır sağlık ve uzun omur ıstemesıne dek surdu Sonuçta, guldurucu gazın duşuk etkınlığı, eterın yavaş etkınlığı, tahrış edıcılığı ve yanıcılığı ve de kloroformun kalp durdurucu etkısı ve karacığere zararı gıbı eksıklıklerı kabul edılemez hale geldı ve daha lyı anestezıkler tanımlanarak bulundu Uçuncusu ıse, temel gelışmeler, en sonunda fluor kımyasıyla gerçekleştı ve bu da ancak 1930 larda gelıştı Anestezık maddelerın cerrahıde kullanımları elde edılmelerınden çok sonra gerçekleşmıştır Bu durum, aşağıdakı çızelgeden ızlenebılır (2) Şeytanca büyüler llk kez 1847'de doğumda eter ve kloroform kullanan J.Simpson aleyhıne vaazlar bırbırını ızlemıştı Dr Sımpson, yontemını savunmak ıçın ne yaptıysa ışe yaramadı, sonunda Kutsal Kıtap'a başvurarak oradakı şu ayetı öne surdu "Ve Tanrı, Adem'in üzerine derln bir uyku getirdi ve o uyudu; ve onun kaburga kemiklerinden blrini aldı ve yerlni et İle kapladı." Bu yanıt, papazlar arasında bır sure şaşkınlık yarattı Öte yandan yıne 19 yy da J.M. Charcot tarafından uygulanan ıpnotızma yontemı de Almanya'da kılıse tarafından şeytanca bır buyu ola ÇİZELGE: Anesteziklerin gelişmesindeki gecıkmeler. Sentez Cerrahlde Kullanım 1844 1842 1846 1847 1848 1930 1930 1941 1956 1884 Tarihçe Guldurucu gaz Eter Kloroform Etıl klorur Sıklopropan Dıvınıl etpr Trıklor etılen Halotan Kokaın (yalıtımı) 1773 1561 1831 1648 1882 1887 1864 1953 1860 Bunları daha sonraları pek çok yenı turde anesteziklerin gelıştırılmesı ızledı KAYNAKLAR: 1) BAILIE, T.W., Brit. J Anaesth., 37, 952 (1965). 2 ) S P I N K S , A . , C h e m . Ind., 475 (1977). 3) MEYER, K.H., HEMMI , H., Blochem. Z., 2 7 7 , 39 (1935). 10