Katalog

BİLİM VE EĞİTİM mantık ve sağduyuya dayalı fızığınden farklıydı, matematıksel bır fızıktı O kadar kı, ıster teorık ıster deneysel olsun, butun artık matematığe dayalı olmayan fizik kalmadı. Fızık, matematığe dayalı, ama matematık fızığe dayalı de^ıl Yanı ılışkılerı karşılıklı ve sımetrık değıl fızık ıçın matematık zorunlu da, matematık ıçın fızık gereklı değıl" 3 ) + 3000° 273° Dalton adındakı unlu kımyacı, (geçen yy'da) kımyanın fızığe bağımlılığını gostermıştı + 3000°C'de butun kımya olayları son buluyor, kımya kendısını fızığe ındırgıyordu sankı Fızık olaylarının yasalarının da 273°C olarak belırlenmış bır alt sınırı vardı Doğa, bu sınırı (mutlak sıfırı) aşmamıza ızın vermıyor, yaklaşmamızı bıle guçleştırıyor Canlıların genetık turdeşlığını ve sureklılığını sağlayan DNA'nın "çift sarmal" bıçımındekı yapısı, 195O'lı yıllarda bırden çozumlenınce, biyolojinin de kimyaya dayandığı anlaşıldı Modern ve molekuler bıyolojı, kımya bılgısı uzerıne kurulmuştur Kımya bılmeyen kışı genetlk muhendısı olamaz ABD'dekı bu gelışmeyı ışsız kalmış Alman kımyacıları sağladılar Kımyacıların elınde bıyolojı bılımı kımya oldu, fızıkçılerın gozunde fızıkokımyanın fızık olması gıbı Kımyanın uzerındekı bıyolojı, bılım sınıflaması açısından kımyanın bır alt dalıdır Boylece kımya, canlılar âlemıyle cansız varlıkların ıhşkısını kurmuş oluyordu Kımya köprusunun bır başı ınorganık (yanı fızık), Ötekı başı organıktır (yanı bıyolojı) Bıyolojı kimyaya bağlıdır, ama kımya bıyolojıye bağımlı değıldır (kımyacının canlı bır ınsan olması dışında) bu dunya ıle otekı, hayat ıle ölum arasındakı ıkılemlerın çoğu ortadan kalkmış olacaktır Sanatçı, bılgın ıle bılge, uzerınde çalıştığı pıramıdın tumel kurgusunu görebılen, gorduğunu soylemekten çekınmeyen kışılerdır Işte, çoğunlukla, gorup de anlatamadığı mız, bırlıkbutunluk ve tutarlılık, burada, bu kurgudadır Bu gerçeğı goremeyışımızın ana nedenlerınden ya da engellerınden bırısı, yuksekoğretım kurumlarının yatay olarak orgutlenmış olmasıdır Temel bılımler, bırbırıne dayalı katmanlar halınde yukseldığı yanı hiyerarşlk bır yapıya sahıp olduğu halde fakulte, bölumler, anabılım dalları yatayına or gutlenmış kurumlar demokratık orgutlerdır Unıv Fakultelerı Meslekler FenEdeb DılTarıh, G Sanatlar llahıyat Hepsı ozerk, kımse kımseye bağlı, bağımlı değıl! Hepsı kendı ıçınde bolum anabılım ve dallara bölunmuş. bılımler, bılım katmanları duzeyıne dayalı (hiyerarşik), eğıtım kurumları ıse yatayına örgutlenmış Çelışkı burada Bılım eğıtımı, bu duşeylık ve yataylık arasında kalmış bocalıyor Hedefıne varamıyor ru ılerleyıp sade vatandaşlar olarak yaşayacaktır Hekimliğin gucu, tıp eğıtımının MFKB ve PSISOS'e dayalı oluşundan, muhendıslığın gorece az gelışmışlığı ıse BIOSOSPSI eksıklığınden kaynaklanıyor, sanırım Roket bılgını Van Braun. laboratuvarının kapısına "Her şey mumkundur" ınancını yazarmış Bılımın başarısı bu ınançtan doğmuştur Platon da hatırlarsınız, felsefe yapılan lısenın kapısına Matematık (geometri) bilmeyen girmesin" dıye yazmıştı Grek felsefesınden uzay çağına, Abakustan komputere uzanan aynı çabadır, aynı sureçtır ıle guzelleşıyor Akıl ve felsefe yolumuzu aydınlatıyor, bılım bıze guç verıyor, sanat ve sevgı hayatımıza guzellık katıyor Bırının eksıklığı ıse dunyamızı karartmaya yetıyor Felsefe, blllm ve sanat uçlusu, bılgmın turlerı değıl, bılgelığın temelleridir Işte bu yuzden, unıversıte kavramı, "evren"den, evrenın bırlığınden turetılmıştır Bılımın katları, katmanları çoktur ama evren ve onun bılımsel bılgısı tektır Shakespeare'ın Prospero'su sanatı, "Bllim, teknolojl, ahlak, felsefe, zenaat ve sahne (oyun) sıhirbazlığının blrllğl" olarak tanımlıyordu 17 yuzyılın bu yaygın umudu, çağımızda gerçekleşebılırmış gıbı gorunuyor Gunumuzde, ılahıyat rahıplık, sosyal bılım laf ebelığı, sanat zuppelık veya kendını beğenmışlık, felsefe metafızık, fızık ıse taş toprakla uğraşmak değıldır, artık' Bılım yapmak, bu turden yanılgıları duvarları, engellerı, ınanç ları aşıp, dunyanın bırlık ve butunluğunu gormek, bu goruntuyu dunyaya ve ınsanlara yaymaktır Yenı bılımde, dısıplınler, uzmanlar, otorıteler azalıyor, sorular sorunlar ve çozumler çoğalıyor Unıversıtelerımızde, fakulte ve bolumlerımızdekı ara bolmelerını kaldırmamız gerekıyor, bılım dunyasının butunluğunu gormemız ıçın Tabıı ara bolmenın otesınde çalışanlara zarar vermeden Bılım atılımları, dısıplınlerarası ışbırlığı ıle gerçekleşıyor Dunyayı beğenmeyebılırız ama yıkmadan yenıden ınşa edebılmek ıçın, onun bırlığını gormelıyız Fılozof ve şaır bu gerçeğı bılıyordu Bılım, bunu gormeye başlıyor Profesor Turner, "Bllglnler şalr olmalı, Şairler de blllm yapmalı" dıyor Okyanus ve çakıl taşları lyı ve doğru eğıtım goren kışı, kımseyı gerıcılıkle, barbarlıkla ya da haınlıkle kınamadığı gıbı kımseyı tanrılaştırmaz da1 Bılım sureklı bır oluşumun, gelışme surecının aşamalarıdır Bılgın bılge kımseyı kuçumsemeden, olayları abartmadan, sorular ve sorunlarla uğraşır Oğrendıklerıyle yetınmez, oğunmez Okyanusun kıyısındakı çakıl taşları ıle uğraştığını bılır (Newton'un deyimiyle). Bılım eğıtımı, sureklı değışen yanıtları değıl, değışmeyen, evrensel soruları öğretır Yanıtları bılen kışı çabuk eskır, sorulacak soruları bılenler ıse kendını yenıleyebılır Benım kuşağım kendını yırmı yılda yenılemek zorundaydı Sure bugun on yıla ındı Sızler kendınızı belkı de beş yılda yenılemeye hazırlanmalısınız Bılım yapma surecı hızlanıyor Daha da hızlanacak1 Bılımçağı, gunumuzde, bır bılgı (enformasyon) devrımıne donuştu Bılım gızıl bır guçtu, çağımızdagızemını yıtırdı, herkesın malı oldu Tekeller kalktı bılım ozelleştı! Özgurleştıi Bılgı uygulandı Uygulanabılen bılım ve uygulayabılen kışı değer kazandı Benım kuşağıma "ne biliyorsun" dıye sorulmuştu Sızlerın genç kuşağınıza 'ne yapablllyorsun" dıye soruluyor Bılım, geçerlı sorulara cevap (çozum) olabılecek ıpotezlerle başlıyor, deneyıpsınayarak gelışıyor, uygulama ıle yaygınlaşıyor, sevgı Keşifler tarihinin özü ne? Oysa her bılım otekı bılımlerle ve bulgular bırbırıyle son derece tutarlı bır butunun parçasıdır Eğer, zaman zaman bır çelışkı ya da tutarsızlık göruluyorsa, bu ya bızım yanılgı mız ya da yenı bır keşfın (ılerı adımın, buluşun) ıpucudur Radyoaktıvıte dahıl bılımsel keşıflerın çoğu, bu tur "tutarsızlık"lardan yola çıkmıştır Keşifler tarıhı yanılmalar tarıhıdır Yanlışlıklar komedısıdır Doğru bıldıklerımız sureklı yanlışlanıyor Beş mılyar yıl once yalnız cansız madde ve enerjı (fızık) vardı Bugun cansız, canlı ve canlıustu varlık alanları ıle ılgılı bınlerce bılım ve bulgu var Yanyana yerleştıklerı ıçın onları lyı tanımıyoruz, bılımlerı ust uste yerleştınp onlardan anlamlı bır yapı kuramıyoruz Bılımın aynalarında, Wendel VVİIkie'nın "Tek Dunyası'nı değıl, param parça olmuş dunyalar goruyoruz Onları bır araya getırmeye çalışan ]lgsaw meraklıları da var, ama sayıları yeterlı değıl Bu yuzden kavrayamıyoruz bılımsel gerçeğı, dunyanın butunluğunu, bılımlerın bırlığını Konularının uzmanı olan bılgınler bıle, kendı alanlarında kalmayı yeğlıyor Yorumlar, değerler, kışıden kışıye değışıyor Fızıkçıye gore, her şey, her bılım, fızığın alt dalıdır Doğru! Bılım felsefecısıne goreyse edebıyat ya da polıtıka fızığın ust dalıdır O da doğru1 Gelın gorun kı politlkanın f.zıkten daha zor bır bılım olduğunu ancak Einstein gıbı bır bılge söyleyebılmıştır Antropoloji ne? Sosyolojı, psıkolojı, ekonomı, sıyaset, eğıtım ve yonetım bılımlerınden oluşan antropoloji aılesı de bır canlı turunun bılgısı olarak, bıyolojıye dayalıdır Çalıştığım antropoloji (ınsanbılım), bu bağlamda, zoolojının bır alt dalıdır Tıpkı, tıbbın veterıner hekımlığıne bağlı olması gıbı Örnekler daha da çoğaltılabılır ıstenırse Bılım sınırlan, gerçek değıl sadece bır duş Gunumuzdekı "yaradılış mı evrım mı" tartışması, ışte bu tur ılışkılerden kaynaklanıyor Evrımcıler, aslında ınsanımaymundan gelen bır varlık olarak değıl de tum canlılar âlemının bırturu olarak göruyorlar Darvvin, maymundan pek soz etmedı ama daha da onemlısı, tek hucrelı ılk canlının soyundan geldığımızı soyledı Kuyruksuz maymunlar, ata değıl, yeğenlerdır Işte bu anlamda çağdaş ınsanbılım (antropoloji), doğa tarıhı yontemıyle yapılan bıyolojık bır sosyolojıdır denılebılır Bıyolojı ve sosyolojıyı önceden tanıdığınızı bılıyorum Oysa, "antropoloji" ıle "doğa tarıhı yontemı"nı belkı ılk kez duyuyor olabılırsınız Bıyolojı ınsanbılıme bağlı değıl, ama butun ınsanbılımlerı bıyolojıye dayalıdır Bıyolojıye dayanmayan antropoloji ya ınsanı değıldır ya da bılımseP Aynı ılışkıyı beşerı bılım ve sanatların ınsanbılıme bağımlılığında goruyoruz Edebıyat, guzel sanatlar, tıyatro, şıır, eleştırı, folklor da antropolojinın alt dallarıdır Soyledıklerımı özetlersek, bılım pıramıdının katmansal yapısı, zorunlu ve olası ılışkılerı goruluyor Teolojıyı bırım pıramıdının en tepesıne yerleştıren profesor Tutner "llahıyatın da beşerıbılım ve sanatlara dayalı olduğu gerçeğı çok yakında anlaşılacaktır" dıyor Unlu sosyolog Durkheim bu gerçeğı 90 yıl önce görmuş, gostermıştı Ancak yarısı okur yazar ve sayı sayar olmayan dunya kamuoyu bu gerçeğı kabule henuz hazır gorunmuyor Bu son adımı da attığımızda, bılgın ıle tılozof, fi7ikçı ıle metafızıkçı, doğal ıle kutsal, (1) F TURNER, "Desıgn for a New Academy" Dialogue, Summer 1987 (2) V BELGIL, "Eğıtımımızın Buyuk Sorunu " Cumhurlyet, 15 Aralık 1987 (3) "ilkoğretımde Matematık Sancıları " Cumhurıyet B'"m Teknik, 12 Aralık 1987 Dip NotlarKaynaklar: Ben neyim? Bılımsel bılgmın bırden çok değerlı mı olduğu sorusu akla gelebıhr Aslında yalnız "gerçek"lerın değerı vardır bılımde ama onlar da her gun sureklı yenılenır Evet, butun bılım matematık ve fuM uzenne kurulu ama bundan dolayı, hıçbırı otekılerı kuçuk ya da kendını buyuk gormemelı1 Hepsı dllın ve sımgeleştırme gucune sahıp olan ınsan aklının yanı kulturun urunu! Dun bır miogthos'du (oykuydu), sonra ethos (ahlak) oldu bugun logos (akıl, bılımsel sorgulama) çağında "Ben neyım" dıyen akıl kendını bıle sorguluyor Bılgı ve uygarlık bu yolla gelışıyor, ılerlıyor Öyleyse, çağdaş eğıtım bılım eğıtımı, anadılı uzerıne, MAT, FIZ, KIM, BIO ıle kuruluyor, PSI, SOS, EKO ve POL ıle gelıştırılıyor bır uygulama (meslek veya zenaat) eğıtımı ıle tamamlanıyor Yeteneğı olan kışı, bu katman ve aşamalardan herhangı bırınde kalıp, o alanda yukselebılır, gelışebılır Ama coğunluk, pıramıdın ust kat ve katmanlarına doğ Patentlı olduktan sonra yanına yaklaşılmaz oldu!