Katalog

T Ü B İ T A K B İ L İ M V E T E K N O L O J İ H A F T A S I Bilim ve teknoloji yapısı güçlü ülkeler, büyük değişiklikte hak ettiği yeri alacaktır. TÜBİTAK Temel Bilimler Araştırma etkinliklerinin bilimsel değerlendirilmesi (Kısaltılmış konuşma) Prof. Dr. Hilmı Hacısalihoğlu emel bilimler araştırma grubu gereklı mıdır, ne denlı gereklıdır? Temel bilimler arasında bılhassa matematığın neye yaradığı, dört ışlemden başka daha ışlem var mıdır, neyı nıçın araştırırsınız? Benzer sorularla hemen her zaman karşı karşıya kalırız Böyle bır soruyu herkes sorabılır, ama cevabını herkese anlatabılmek o derece kolay değıldır, hatta bazen çok zordur Ay'a ınsan oğlunun 1969'da ayak basmasının teorık yönunu anlamak oldukça sıkıcı bır ış olduğu halde bu seyahatın uygulamaya dönuk yonu hemen herkes, bılhassa gençler tarafından çekıcı bulunmaktadır Bunun bır benzerı de elektronık dunyasında, gençlerı teorık yondekı araştırmalardan çekıp cıhazlarla meşgul etmeye süruklemektedır Boylece teorik araştırmalara olan ilgisizlik butun dunyada artmaktadır Dığer taraftan butun dunyada olduğu gıbı ulkemız nufusundakı artışlar ve beraberınde gelen hayat pahalıhğı genç ınsanları bır an önce sonuç alabıleceklerı yollara sevk etmektedır Teorık nıtelığe gomulu temel fen bılımlerıne olan ılgı, sonucu açık seçık gorulemeyen yollara yatırım anlamına gelmektedır Teorık araştırmalara yatırım yapmadan yaratmak mumkun olamayacağına göre yalnızca uygulamadan yana olan ulkeler araştırmalara yatırım yapan ülkelerın peşınden takiıt ederek surukleneceklerdır Bu hale duşmemek ıçın temel fen bılımlerındekı araştırmalara ıstedıklerı hem bol zamanı hem de bol masrafı cesaretle ve cömertçe vermek zorundayız Temel bilimlere bol para ve zaman verilmeli T lı tıbbı sonuçlar ıhtıva etmektedir Bunlardan kalp atışlarının ölçülmeslnl örnek olarak göstereblllriz: Bu atışların dırekt olarak ölçulmesı ımkânsızdır, endırekt olarak ölçulebılmektedırler Kompıture bağlı dızaynlar gunümuzde sunı kalp kapakçılarının dızaynlarında kullanılmaktadır Bunun ıçın kaibın sol tarafından matematıksel bır modelleme kullanılmaktadır Verlmll kompresör ve türbin bıçaklannın matematıksel dızaynı bugunku araştırma alanları ıçınde yer almaktadır Ekonomi alanında da matematlğln rolü artmaktadır Bu husus matematıksel ekonomi alanında üç Nobel ödülüyle ıspatlanmıştır Petrol rezervlerlnln tespıtınde matematıksel sonuçlar, yansıyan esas sınyallerın ayırt edılmesınde koklu bır şekılde kullanılmaktadır Bu alanda, modern ters saçılma teorısı (modern tneory of ınverse scatterıng) temel bır araç halıne gelmıştır Matematıksel modelleme ıkıncı derecedekı petrol yataklarının ıncelenmesınde de önemlıdır Elektrlk mühendisllğinde VVıener'ın matematıksel çalışmaları bırkaç alanda temel olarak alınmış ve matematıksel kontrol teorısı bu alanda çok önemlı bır rol oynamaktadır Tıpta da teşhls teknlklerl uzerındekı önemlı ılerlemeler (tomography the CAT scannerNMF) de buyük ölçude matematiksel araştırmalara dayanmaktadır Bu alanda sınguler ıntegral metotları, karmaşık fonksıyonlar teorısı ve Hılbert uzayları teorısı kullanılmıştır istatıstık ve ıstatıstıksel metotlar, epıdomıyolojı, ılaç kontrolu ve tıbbın dığer alanlarında tehlıkelıdır Bu nedenle yenı ılaçların gelıştırılmesınde matematıksel modeller çok önemlı bırer araçtır Bu lıste temel fen dallarından bıyolojık, kımya nörolojık bilimler ve dığer fen bılımlerınden örneklerle genışletılebılır Matematıksel arastırmanın kendı ıçındekı dınamızmıne aıt bırçok örnek daha verılebılır Bu örneklerde pratık problemlere nasıl uygulama yapılacağını hemen söylemek kolay değıldır Aynı durum dığer fen dallarında da belırgın olarak vardır Mesela, fızıktekıFauge Alanlar Teorisl. Bununla ılgılı Nobel Fizik ödülü'nu kazanan G.N. Yang şöyle dıyor "Gauge alanlarının fıbre bundles'lar ıle ılgılı olduğunu hayretle gördüm Halbukı matematıkçıler bunu gerçek fızıksel evrene hıçbır atıf yapmadan bulmuşlardır" Ceblrsel geometrl YangMılls denklemlerı ıle ılgılı butun problemlerı çözmuştur, fakat fızıksel teorıde ve topotojıde bazı yenı sonuçlara yol açmıştır Flzige gıren dığer önemlı ve yenı bır matematıksel kavram daha vardır Bu da istatıstık mekanığe ve materyal bılımıne soyut probabılıtenın uygulanması şekhndedır Ayrıca bu konu dınamık sıstemler teorısı ve ergodık turbulans çalışmalarıyla da yakından ılgılıdır Kompıturlerın doğuşu ıle kompitür toorlsl de matematıksel araştırma alanına katılmış bulunmaktadır Olasılık, kombınatörler, cebırsel geometrı, sayılar teorısı gıbı modern matematığın alanlarından ve metotlarından faydalanılarak kompıtur uzmanına yenı araç ve gereçler kazandırılmaktadır Bu yenı alanlardakı esas konular, algorıtma çalışmaları ve programlamalardır Uygun algorıtmalar çoğunlukla önemlı pratık değerlerdır Dıkkate değer örneklerden bırı, hızlı Fourler transformasyonunun sınyal proseslerıne uygulanmasıdır Dığerı ıse sayılar teorısı ve sonlu cısımlerdekı son zamanlarda gelıştırılen algorıtmalar ve onların krıptografı ve yanlış duzeltme kodlarına uygulanışıdır Krıptografı (cryptography) ve kodlamadakı gelışmeler klasık matematık ve onun uygulama alanlarına uygulandığında beklenmedık dramatık örnekler ortaya çıkmaktadır AMtell'ın 1948 yıllarında sayılar teorısındekı çalışması bırkaç yıl önce kodlama teorısıne uygulanmıştır 1981'de bır grup Rus matematlkçl (Delıne, Rapoport, Ihara, Langlands) son çalışmaları ıle cebırsel geometrının en soyut alanlarda ve teorık yeterlılığın olmadığı hata duzeltme ve kodlamada nasıl kullanıldığını göstermışlerdır Robotlar alanında, otornatık endustrıyel proseslerın gelışmesı ılgılı proseslerın başarılı bır matematızasyon modellemesıne bağlıdır. Bırçok endustrıyel alanlarda ilerlemeler daha bebeklık devresındedır Bazı basıt ışlerde otomasyon kolaylıklar etkılı olamamaktadır Kompıtur teknolojısı ıle ılgılı son gelışmeler, ıstatıstıksel analiz, analiz metotları ve ıstatıstıktekı teorık sorularla ılgılı yapılan çalışmalarda çok etkıli olmaktadır Kompıtur ve uzay teknolojılerı, klasık metotların uygulanmadığı boyutsal verıye ımkân tanımaktadır Matematık ve temel bllim dallarındakl araştırma alanları: Matematıksel arastırmanın, ıçınde bulunduğu durumu ve ıhtıyaçlarını duşunurken matematığı dığer bılımlerden ayıran özellıklerı de akılda tutmak gerekır Bu özellıklerden bazıları aşağıdakı şekılde sıralanabılır 1) Matematıkle ılgılı araştırma gırışımlerı a) Matematık, butun bilimler ıçınde en çok çalışma gerektırenıdır Matematıkte, istatıstık ve uygulamalı matematık alanında en çok kullanılan kompıturler dışında çok az sayıda deneysel araç kullanılmaktadır Kompıturler ayrıca klasık matematıkçılerın çok az olan bazıları ıçın de deneysel bır araç nıtelığı taşımaktadır b) Matematıkçılerın çoğu ünıversıtelerce öğretım elemanı olarak görevlendirılmektedırler Endüstrıde ve devlete aıt laboratuvarlarda görev alabılen matematıkçılerın sayısı çok azdır c) Ayrıca matematıkçılerın araştırma projelerı sadece TÜBİTAK tarafından desteklenmektedır d) Devletın matematık ıle ılgılı arastırmalar ıçın tespıt ederek ayırdığı bellı bır pay henuz söz konusu olmaya başlanmamıştır (Araştırmalara GSMH'nın % 0 24'u ayrılmaktadır Bu oran gelışmekte olan ulkelerde %5, gelışmış ulkelerde % 2 3'tur) •) Unıversıtelerımızdekı matematık ve dığer temel bılım dallarındakı araştırmacılarımızın, bılhassa son yıllarda, sayıları söz konusu edılmektedır Bunların çok az da olsa bır kısmı Musluman ulkelerdekı cazıp teklıflere kapılarak yurtdışına gıttıklerı, boylece zaten çok az olan sayılarının Matematlğln etkisl ve uygulamadaki yerl: Bugun en genış matematık araştırma alanı teknolojıde sayısal analiz ve matematiksel modellerdlr. Endustrıyel dızayn, mesela verıien bır prosesın tanımı ve onun matematıksel yönden anlaşılması ve matematıksel tanımların detaylarının dızayn projesı ıle olan ılışkısıdır Analiz ve dızayn matematıksel olarak hurdurler Mesela benzln tanklarının dızaynı, Boelng 767 uçaklarında uçuş esnasında oluşan hafıf şoklu transonık hava akımları gıbı konular, bazı özel matematıksel çalışmalar olmadan anlaşılamazdı (Garabedıan ve Cole'un çalışmaları gıbı) Dığer bır örnek Insanın dolaşım slsteml bıle matematık alanında bazı önem8