Katalog

KİMYA Titanların yeniden dirilişi: Titanyum Adı yüzyıllar öncesinin çok tanrılı dünyasından gelen titanyum, ilginç özellikleriyle yaşamın her alanında boy atıyor. Ömer Kuleli Osman Gürel u haftakı öykumuzun kökenı, yuzyıllar öncesıne uzanmaktadır Gunumuzde, harıçten gazel okuyarak bılım alanına sızmaya çabalayan "yaradılış"çıların, antık çağdakı ağababalarından ozan Heslodos, Theogonıa adlı yapıtında yeryuzunun, yeraltının, gökyuzünün, denızlerın ve en önemlısı tanrıların nasıl ortaya çıktıklarını ve neler eyledıklerını bır bır anlatmıştı Ozanımızdan rıvayet olunur kı ilk baba tanrı Uranos, toprak ana Gaıa ıle evlıydı Ancak, toprak ana Gaıa, gök tanrı Uranos'u da kendı kendınden oluşturmuştu Gelgelelım o zamanın babaları çağımızın babaları gıbı çocuklarına duşkun aıle babaları değıldı Uranos, çocukları tıtanları doğar doğmaz anası Gaıanın karnına tıkıyordu Son oğulları olan tıtan Kronos, anasının yardımıyla babasını öldurup ıktıdarı ele geçırınce, kızkardeşı Rheıa ıle evlenmıştı Babasına ettıklerının kendı başına gelmesınden korktuğu ıçın daha doğrusu egemenlığı kaptırmamak ıçın çocuklarını doğumlarından hemen sonra yutarak guvenlığını koruyordu Hestıa, Oemeter, Hera, Hades ve Poseıdon adlı yavru tanrılar, ne olduğunu anlamadan babalarının mıdesını boyladılar sıyah kuma bulunduğu yerın adından tureterek Menast adını verdı Mıneralın gunumuzdekı adı ilmenit'tır ve demır titanyum oksıt FeTıO3 bıleşımındedır Dönemın kımyacılarından Klaproth, her ne kadar Gregor'un yazılarını okumuşsa da önemını pek kavrayamamıştı Macarıstan'dan sağlanan ve gunumuzde Rutıl adıyla bılınen bır oksıt mıneralını çozumleyen Klaproth, yenı bır element bulduğunu anladı 1795 yılında bu yenı elemente titanların adından esınlenerek Titanyum adını verdı Titanyum metalı her ne kadar ancak 1910 yılında °/o 999 arılıkta elde edılebılmışse de, "Tıtan"ların yuzlerce yıl suren mahpusluklarından Gregor ve Klaproth adlı ıkı ölumlunun yardımıyla kurtulduklarını soyleyebılırız B don tarafından örtulmustu Gardıyanlıklarını da yuz kollu devler yapıyordu Böylece, evrende tanrıların tahtına goz dıkenlerın en tehlıkelılerı ortadan kaldırıldı ve tam bır huzur ortamına kavuşuldu Gozden ırak olan gönülden de ırak olur mısalı tıtanlar unutuldular, ama Zeus ve avanesı de zamanla sılınıp gıttı Yenı dınler, yenı tanrılar gundeme geldı Buyuk kavgadan yüzyıllar sonra bambaşka bır dınin, Hırıstıyanlığın, Ingıltere'nın kuçuk bır kasabasındakı temsılcısı rahıp VV.Gregorun ışının dışında başka merakları olmasaydı daha uzun sure tıtanları kımse anımsamayacaktı Rahıp boş zamanlarında kimya deneyleri yapmaktan ve taşları ıncelemekten Çelikten hafif, ama sağlam Olımpos tanrılarının hışmından bır elemente donuşmekle kurtulan Tıtanyum'un rı ınce bır Titanyum katmanı ıle kaplanmıştır Çelık uçaklara gore çok daha hafıf olan Karakuş tam hızıyla uçarken surtunme sonucu gövde ve kanatlarında 400°C'yı aşan sıcaklık Titanyum derısını etkılemez Denizaltıların korkusu magnetometre denılen aygıtların bulundukları yerı saptamalarıdır Tıtanyum'un mıknatıslık ozellığı bulunmadığından, bu metalden yapılan denızaltılar magnetometrelere yakalanmadan su altında seyredebılırler Ayrıca hıçbır çelık denızaltının ınemıyeceğı 900 m derınlığe de ınebılırler Eh, zaten tıtanlar da bundan çok daha derındekı zındanlarında uzun yıllar geçırmemışler mıydı7 Ya pısında bır gram Titanyum bıle bulunmadığı halde kendısıne Titanik adı verılen koca gemının daha ılk seferınde bır buzdağı ıle çarpışıpokyanusun dıbını boylamasını ıster kaderın ağlarını orduğune bağ layın, ıster titanların ahı tuttuğuna Turbın kanatları, gemı şaft ve pervanelerı, dalgıç saatlerı, uzay araçları gıbı hafıflık yanında, sağiamlık ve aşınmazlık nıtelıklerı gerektıren pek çok alanda Titanyum guvenle kullanılmaktadır Bu metalın ılgınç kullanım alanlarında bırısı de tıpi tır Kemıkmetal bağları Tıtanyum'la kolay oluşur Parçalanan eklemler paslanmayan Tıtanyum'dan yapıldığında insan bedenl bu metalle kolay uyum kurabılmekledır Göz cerrahlarının en gozde araçları da Tıtanyum'dan yapılır Tıtanyum'u yıllarca haşır neşır olduğu topraktan çekıp çıkarmak, yanı mıneralınden elde etmek oldukça zor bır sureçtır Mıneralce zengın kumlar ağırlıklarına gore eleme yapan ve elektrostatık yontemlerle çalışan ayırıcılardan geçırılerek daha da zengınleştırılır Mıneraller daha sonra klorla ışlenerek titanyum klorur bıleşığıne dönuşturulur Sıvı halde bulunan bu bıleşık, hava ıle karşılaştığında yoğun beyaz bır bulut oluşur Uçaklarla gokyuzune yazı yazılmasında, ız mermılerınde, savaşlarda duman perdelerınde titanyum klorur kullanılır Titanyumun öyküsü Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste derler Bu vahşete dayanamayan Rheıa, son çocukları Zeus'u bır mağaraya saklamış, kocasına da çocuk nıyetıne bir taş yutturarak durumu kurtarmıştı Soylu Zeus buyuyunce aıle geleneğını bozmadı Babasını kusturarak once kardeşlerını kurtardı, sonra onu öldurerek Olımpos Dağı'nın doruğundakı tahtına kuruldu Gelgelelım, amcaları olan tıtanlar bu emrıvakıden pek hoşnut kalmadılar Yeğen ıle amcalar arasındakı ıktıdar çatışması sonunda kanlı bır savaşa dönuştu Bır tarafta Kronos'un kardeşlerı olan Okeanos, Koıos, Krıos, Hyperıon ve Lapetos adlı tıtanlar, öbür yanda Zeus'un yandaşları ıle yuz kollu devler kıyasıya kapıştılar Hesıodos'un yapıtında bu kavga çok renklı betımlemelerle anlatılmıştır Tıtanlar yenıldıler ve "yeryüzünde bırakılan blr örsün dokuz gün dokuz gece duştukten sonra ancak ulaşabileceği" toprağın en derın yerıne hapsedıldıler Zıhdanlarının tunç duvarları Zeus1 un kardeşı yeraltı tanrısı Hades tarafından yapılmış, kapıları ıse denız tanrısı Poseı Titanyum metali Metalı elde etmek ıçın, paslanmaz çelikten yapılmış tanklara sodyum veya magnezyum metalı konur ve kapakları kaynaklanarak kapatılır Tanka bır boru aracılığı ıle sıvı titanyum klorur konur ve tank ıkı gun kadar ısıtılırsa, tepkıme sonucu sodyum ya da magnezyum klorur ıle metalık Titanyum oluşur Tank soğuduktan sonra kapakları kesılır ve ıç çeperıne sungersı dokuda sarkıt ve dıkıtler bıçımınde yapışmış metal, hıdrolık çekıçlerle kırılarak alınır Son arıtma ıse ark ocaklarında yapılır Tıta'.yum'un yalnız metalı değıl bıleşıklerı de çok yararlıdır Bu becerıklı elementın oksıtı "tltan beyazı" adıyla anılır Renk haslığı, örtme nıtelığı, morotesı soğurma, kızılötesı ışınımları yansıtma ve kalıcılık gıbı ozellıklerı yuksek olan en iyi beyaz boya olarak bılınır "Doğada hıçbır madde yoktan varolmaz ve varolanlar da yok edılemez" dıyen Lavoisler'nın kulakları çınlasın1 Tıtanları yenen tanrılar onları yok etmeye nıyetlenmışlerdı ama, şımdı ozgurluğune kavuşan Titanyum yaşamımızın hemen hemen her alanında yer alırken ne Zeus'u, ne de öburlerını ortada goremıyoruz1 f hoşlanıyordu Kasabanın yakınındakı Mennacın adlı vadıde bulunan siyah renkll kum bu amatör araştırıcının dıkkatını çektı Sıyah kum tanecıklerını, karışmış olduğu öbur renklılerden ayıkladı ve olanakları elverdığınce dıkkatle çözumledı Kendı raporundakı anlatımı ıle bu kum, "yuzde 40 9/16 demır oksıtler, yuzde 3 1/2 sılıka, yuzde 45 kızılkestane rengı bır kıreç ve yuzde 4 15/16 yıtık" ıçermekteydı Sayısal değerlerın tam ve kesırlı sayılarla verılış bıçımı oldukça ılgınç değıl mı' Gregor, alçakgönullu bır kımseydı 1791'dekı buluşunun eksık olduğunu ve yetkılı bılım adamlarının araştırmalarında kullanabıleceklerı bır takım ön çalışmalardan ıbaret olduğunu öne surmuştu Arkadaşı mıneralog D.Havvklns, onu yenı bır mıneral bulduğuna ınandırıncaya kadar akla karayı seçtı ve sonunda rahıp, bu kımı özellıklerıne goz atalım Kronos'u saymazsak, Hesıodos'un söylencesınde yeraltına kapatılan beş tane tıtan vardır Titanyum elementının de doğada beş tane ızotopu bulunmaktadır Aynı elementın yalnız nötronları ve dolayısıyla kullelerı farklı olan atomlanna Izotop dendığını anımsatalım Titanyum, haflf sayılabılen bır metaldır Yoğunluğu 4,5 g/cm3 kadardır Çelikten % 45 hafıf olmasına karşın onun kadar sağlamdır Alımınyumdan % 60 ağırdır ama, ondan ıkı kat daha sağlamdır Seyreltık asıt ve bazlara, denız suyuna mekânık ve ısıl etkılere, klor gazına dayanıklıdır Korozyon dedığımız, metallerın başına bela olan kımyasal ve elektrokımyasal aşınma Tıtanyum'u pek rahatsız etmez Sanıyede bır kılometre ıle en hızlı uçak olan SR71 Karakuş'un gövde ve kanatla