Katalog

E29. kitapFuarı ’ nı nOflurYazarıDoğanKubanileyapı tlariüzerinebirböylesi Buyı lgerçekleştirilen29’ un cu IstanbulKitapFuarı ’ nı n OnurYazarıseçilenDoğan Kuban,değerli birmimarlı k ve sanat tarihçisi,sanat eleştirmeni,yazar olmanı n ötesinde, Türkiye’ detarihi çevrenin korunması alanı ndaöncü ve kurucu kimliği taşı yanbir uzman kuşkusuz.Mimarlı ktan,uzak ve yakı ntarihe, sanattan şiire birçokalana temas ediyor yaşamı .Çeşitliülkelerde pek çok bilim kurumunda, üniversitede Islamve Türk Sanatı üzerinedersler, seminerler,konferanslar veren,hocalı kyapan Kuban, Anadolu’ daoluşan Türk mimarisininkaynaklannıve gelişmesinibağnaz ulusçulukkavramı nı nötesinde, daha tutarlı yöntemlerle görmeye ve göstermeye de çalı şanbir aydı n.DoğanKu ban ileöncelikleömrünü vakfettlği SivasDivriği KülliyesiileilgiliDivriğiUlucamil veŞifahanesinde Hürremşahin VontuSanatı İ CennetinKapı larıve Divriği Mucizesikitapları nıkonuştuk. Kubandaha sonra bine yakı nfotoğraf, çizim,gravür, karşı laştı rmalıtablo ile hantayıve bir Osmanlı caTürkçeMimarlı kSözlüğüiçeren, Ingilizcebası lan, mimarfotoğrafsanatçı sıCemal Emden’ lnfotoğrafladı ğı OsmanlıMimarisi(Ottoman Architecture)kitabı nıve yeniyayı mlananTürkiye’ nin Bağı msı zlı kSavaşıadlı kitapları nıda anlattı . DoğanKuban,29.Istanbul KitapFuarı ’ nı nOnurYazarı seçilmesineve toplum nedenokumuyor konusuna ilişkindeğerlendirmelerde de bulundu. Kapı ları ve l)ivrı ği Mucizesi adlı kiı ;ı pları ı ı ı zıkoşut ko1; nuşarak başla valı m söze.Anadolu Türk külı iirünün <‘ luşuı rdı ı ğu(ii gorkcı ı iliyapı kabul edı 1< UNES(:o Dünya Mirası alı nan ı ’ e uzcruı de 4<)yı lı aşkı ı ısüredir Sivas l)ivriği1.ullı vesı(l)ivriği t!lu<.anı ii ve Şilahancwı >ligiiratil olni.ı vanbir saı ı afin Is1am eli <.,.uzelorı ı eklerı ndeı ı biri gibi. 1liitla “0 bir heykel ve dokuı uı lı naniasıgereken kutsal bir enı anet Islam<liinyasıiçin (İL’ ayrıbiroı ı emı nı ı ı <,lı ı ı asıgerektiğini sövlüy>rsuı uı z. l)irriği 1‘ Iı u.ı ı nii ve t lurrem şah ‘ in intu San.ı tı / (;c.ı ı ı ı <’ ı iı ı Kapı larıkitabı nı TürkçeIngilizce olarak, geçen mayı sta l’ l’ tJ‘ l’ aşkı şla Kaı npüsünde açı lan“Ceı ı ı ı etinKapı ları ”adlı fotoğraf sergisi de esas alı narak hazı rlandı .Kitap, daha öı ı cesergik’ ı ı nı eyenlotoğrallaı dan ve 1)11kitap için kaleme aldı ğı m ı ı ı etinlerdeı ıoluşuyor. Mengücekoğlu hiikümdarı Ahmed Şah ve karı sı TuranMelek’ iı ı isteğiylet22X’ deyapı mı tiatbaşlanan l)ivriği lJlı ı caı ı ı isi veŞiialianesi l)ivriği Külliyesi ort açağ saı ı aıı bağlamı ı ı dası nlece ‘ l’ ürki vc’ niı ıdeğil düı ı yaı ı ı ı ıeı ıbüyük vapı ı ları ı ı d.ı ı ıbiri. ( )ı ı Iı iriı ı <’ iyüzyı lda islam tlünvası ı ı aegeı ı ı eı ıolmaya başlayan ve yavaşyavaş Müslümanl ı ğıkabul ederek yeni bir kültürel senı ezolgı ı sı ı nu başlatan Türkkriı ı İslanı ı ı ı ilk kez elegeçirdiği topraklarda yarattı ğı olı ı ğantisı ubir sinkretiznıürünü. Bu yapı tı nözellikle ı açka pı ları nda şekilleı ı eı ıbiçinı ler. bir bakı ma göçer ‘ l’ ürkleriı ıilişkiye girdikleri bütün 1 ı oplunı ları ı ıgeleneklerini birleştiren bir ortaç;ı ğsanatı ansiklopedisi niteliğinde. Bu eşsiz kapı ları ı ı yaratı cı sıMı ı gis oğlu Ahmeı 1liirreı ı ı şı ı hve <iiı ı ı nl.ıbirlikte çalı şanlar.Asya yoı ı ı ı ısanalı nı venı ı tolojisı ı ı i hı ıyapı da, yoı ı ı tı ları ndayeniden yorumlarnı şlar.Yapn la görülen taşoyı nasanatı sadecebu yapı taözgüdür. ()nun için ona bir mucize ve Asya sanatı müzesi olarak bakı yorum. Cennetin Kapı sı da bizzat giriş kapı sı nı ncennet inı gesiçevresinden kaynaklanı yor. Bunun kı sasışu: Selçuklu devrinde çok ilginç yapı larvar, o yapı ları n temel plansal özellikleri eski Islam dünyası ndaı ıgenellikle lran’ daı ıkaynaklanı yor. Iran toprak mimaridir, bizde ise taşa dönüşüyorçünkü Anadolu’ nun geleneği taş1tı r.Bizanslı larda, güneyde sonra Araplar, Ermeniler taş yapmı şlardı r. ‘ l’ aşa dünüşünceve işçi de tabi yerli olduğu için ı litelikdeğiştiriyor. Ama plan açı sı ndan lran’ diı ı ıtaşı nmı ş,Anadolu öğelerini pek kullanmı yor yaniplansal olarak İslami ama mimari konsepı olarak yavaş yavaş taşa dönmüş olmaktan kaynaklanan bir aksetme var. l)ivriği’ nin ası lüzgünlüğü dekorasyonundadı r. Basit, ı nimariye tabi, bir dekorasyon olmaktan çı knı ı şve kendineözgü bir heykel niteliği kazanmı ştı r. Dekorasyoı uı ı ıağı rlı ğıda dı ş kapı larda. İki büyük kapı da çünkü Batı Kapı sı yı kı lmı ş.( ) da soyut değil aı ı ı a somnt dadeğil yani tabiatı taklitetmiyor. Mimesis (taklit) bizde yok. İslamı n hanihevkeh’ karşı v;ı khı şı ni koı ı usı ı<lavar... Islanı ı nhaşlangı eı ı ı dafigüre karşı tepkiside yok aslı nda. Bence l3izans’ taki iko noklast ligür karşı tı akı mı n etkisi var. Soı ı radaı ışuna puı buna dem işii ama daha evvel öyle bir şey yok çünkü Eı ı ı evilerinsaraylaı ı ı ıla figüı lü1reskohı r vaı . Selçtı klı ı larbizzat bir şeyler yaptı ı nı ı şLı r. 1latta kitapta da yazdı m, Konya Kalesi’ ndeon dokuzı ı ı ı cuyüzyı lakadar artik figürler ve Selçı ı klı ı ları n yapıı ğıtaş kabartmalarvar, insan kiı b.ı rtnı aları .ligür var Melek falan. Demek ki o devirde tieiniiz çok yerleşmiş bir anlayı şdeğil kaldı ki tanı anı enyok olmuyor minyatürler baştan aşağı insan figürü dolu. l)olayı sı yla Kuranibir şey değil o, bir yorum. () yorum da bence Müslümanları n değil Müsliimanla şan Bizanslı ları ngetirdiği bir şey, düşmaı ı lı k.Çok etkili de olmamı ş çünkü Selçukltı laryüz heykellerini yapı ı rmı şlar. l)ivriği kapı sı ndabile insan kafası var. Ası l enteresaı ı olankapı lardaki taş işçiliği. “DİVRICIBENİMKIYMETLIM” liivrifti LJlı ı t’ anuveŞilaliaı iesi yanlı ş rasv<>ı ıve kötil çevre koşulları nede nivle yok olma tehlikesı ylc’yüz yüze. “Bu niteliği koı ı ı ı sı ı ı ulahenüz toj4ı ı nuı n tı yandı ğı nısaı ı niı voı ı ı ı n “ sözleriniz <lelialı zalarda. Buı ı ı ı niçin 2003 •te Başbakan <ladahil hirçok yetkili, eserinktı ı ı arı lı ı ı ı sıiçili ne gerekliyse yapı la<‘ ağı n,söylemiş. 1l;ı tta bunun için 2.3 iri!vonlira kaynak ;ı kı arı lı ı ı ı ş. l)ivriğiMuci zesi adlı kitabı nı zı la<la.201)2‘ deniinber kapı ları ve kitabesi çalı nan ı açkapı ları nı n müze orı aniı ndak<>ruı ı niasıgerek tiğine işaret ettiniz. Bu yapı nı nsorunu dünyada, İslamda ve Türkiye’ de biricik olalı et işçiliği yani yontular. () yontular da dı şarı da.Bu müze yaptı ı ı nzengin taş oymaları ı ı ı nen önemli olanları ı nimariden Ç(>kheykel olan taçkapı lardadı r.Sekiz yüzyı ldı rhava etkilerine açı koldukları için yağmur, kar, don, giderek artan hava kirliliği ve bilinçsizliğinmaalesef restorasyon adı nı taşı yan ilkel tamirlere yansı masınedeı ı iylchı zlı erozyon aşaması na geliı iişler. Yüzey erozyonuyapı yı ,özellikle bunı ı bir şaheser ya pan yontuyu kemirmektedir. l3uramlakiso runu basit bir restorasyon değil, bir dünya yontu şaheserine dokunı ı ı adan ve ona za rar verı ı ı edenkorumak olduğunu toplumave sorı ı ı ı ı lı ı laraduytı rmak gerek.Taş oymalara dokı ı nulmaması ve kapalı müze koşulları nda konu ı ı ı ı ası zorı ı nludu ı ’ .Yı l lardı r önerdiğim çüzünı ise çelik ve cam şeffaf strüktür içinde, uygun koruma koşulları ndayapı nı nmüzeleştirilmesidir. Etrafı nıtemizlediBaşbakan. t’ l’ U’ desergi açtı ken son, ondan sonra çok ilgilendiler, Kültür Bakanı .Başbakan. Cunı lı urbı ı şkaı ı ıilgileı ı diler.t latta ( iı mhurbaşkanı bile 1)ivriği‘ yihiınayesiı ı e alı ı ı ı ş.Bu kitabı mı başı ı ı da( ı mhı ırb,ı şkanı ve Başbakan’ ı n <lagirişte yazı larıvar. Bu önem verdikleri ıii güsteriyi ir, biı ı ı ı ı ıı devaımıetı ı ı esiıii ve yapı yıku rtaı ı ı ı asını beklı yoruz. lkı ı daı ı ı şı ı ı aı ıolurum aı napara falan atı ı ı anı .Kiilı iiı B,ı kaı ı ı ’ ı ı ada söyledim, be <tavayaparı ı ı ıı ı egerekirse. Yarı nıyüzyı l dı ı ı ı ğraşı yorı ı nı .ı kikı tajı vavı ı ı la<lı ı ı ı , dünyay.ı da tamı ıttı nı, sayı sı zmakale yaz (tı ı ı m,bu yapı hcı ı iı ı ıkı yı ı ı etlı ı ı ı . Yarı ,;>yüzyı lsuren araşiı rn;a ve ‘ Bakı yoruzamaoku i’ lGamzeAKDEMİR 1 () taş işçiliği iki lxı yı ı tlı ıı ı ı iı ı ı ariyebağı mlı değil bilakis mimariyi istila eden bir yapı . Dolayı sı ylaonu mesela Avrupa’ da Gaudi gibi bir adanı ı ı ı ,doğadaı ı esiı ı lenen fakat doğayı taklit etmeyen tasavvurları na yakı n buluyorunı . Ama bu tabi uı ı ique, başı da yok, sonu da yok. l)ünya taş yontu alanı ndaçok özel bir yeri var. Bunu eskiden berisöylüyorum anmabu sefer teorisini de yazdı mkitaba. 1• 1 kurtuluş Savaşı , dünya ekonomik bunalı mıve iklnct DünyaSavaşısürecinde Türkiye’ nin gerçekleştirdiğidünyada eşi olmayan devrimcibir başandı r’ diyor DoğanKuban. SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1080