Katalog

KİTAP^B Hazırlayanlar: Nilay Yılmaz, Aytül Akal, Mavisel Yener, Çiğdern Gündeş, Mustafa Delıoğlu. ÇOCUK-GENÇLİK KONUK SİHİRÜ DEGNEK Seçilmiş Kişi Harry Potter ve Öz-Yeniden Yazma n Yard. DOÇ. Dr. $ükran KARA H arry Potter kehanetlere uygun oldu- ğu için mi "Seçilmiş Kişi"dir? Yoksa milyonlarca dolarlık sanayinin mate- matiksel tahminlerine uygun olduğu için mi seçilmiş kişi, "Harry Potter"dır? Bu soruların yanıtını pazarlama uzmanı Ronan Chastelli- er'in araştırmalarında bulabiliriz. Chastellier, gözde ürünlerin seçiminde kitle iletişim araçlarının önem taşıdığını, çocuk ve genç- lerin moda olayların etkisinde kaldığını, Harry Pottefm iletişim endüstrisinin gözde ürünlerinden olduğunu söyler. (Chastellier, 2003) Brovvn'ın Comment est devenu le petit prince du marketing başlıklı çeviri kitabında, küçük büyücü Harry'nin nasıl pazarlama prensi olduğu ayrıntılanyla açıklanır. Bu ki- tapta AOL'un (America ON Line) Warnwer'ın bir parçası olmasıyla, People, Fortune ve Money dergilerinin Rowling'in peri masah gibi yaşamı üzerine makaleler yazmasıyla, Potter'cılığın TNT Superpotion ve Cartoon Netwoork'da tartışılmasıyla ilgili bilgiler ay- rıntılanyla verilir. Harry Potter, "seçilmiş kişi"dir; bir keha- neti gerçekleştirmiştir; onun gücünü sorgu- lamanın bir anlamı yoktur. öz-yeniden yaz- ma ömeği olan Harry Potter serisinde ne- den dünyayı kötü ruhlardan koruma rolü, Seçilmiş Kişi Harry Potter'a düşüyor? Asıl irdelenmek istenen soru budur. Rowling, Harry Potter başlığı altındayedi kitaptan oluşan bir seri yazmıştır. Bunlar sı- rasıyla: Felsefe Taşı, Sırlar Odası, Azkaban Tutsağı, Ateş Kadeni, Zümrüdü Ânka Yol- daşlığı, Melez Prens ve ölüm Yadigârlan. Bunlardan ilk altısı filmleştirildi. Rovvling'in Harry Potter ve Melez Prens başlıklı kitabın- dan beyaz perdeye uyarlanan film, sinema salonlannda gösterilmeye başlandı. Çocuk ve gençlerde alışkanlık ve süreklilik yaratan Harry Potter serisinin altıncısı Melez Prens izlenme rekorları kırıyor. Harry Potter'm ege- menliği kısmen "beyaz perde"deki varlığın- dan da ileri gelir. Harry Potter ve Öz-Yeniden Yazma Harry Potter başlığı altında yedi kitaptan oluşan serinin yapıtları arasında bütünsellik, çizgisellik ve geçişlilik vardır. Bu bağlamda Harry Potter, öz-yeniden yazma örneğidir. Rowling, önceki yapıtın içeriğini yeniden iş- leyerek anlatır; takıntılı olduğu izleklere hep geri döner. Metinlerarasılık çoğu zaman bir öz-metinlerarasılık (auto-intertextualite) biçi- mine bürünür. (Bkz. Aktulum,1999, s.236) Harry Potter'm yedi yıllık büyücülük öğreni- mi boyunca Karanlık Lord Voldemort ile Se- çilmiş Kişi Harry Potter'm büyüsel yollarla savaşımı seri boyunca devam eder. Seçil- miş Kişi Harry Potter iyilerin kahramanı (?), Karanlık- Lord Voldemort kötü kahraman (?) gibi sunulur. Ikincil kahramanlar: Harry'nin en yakın arkadaşlan Ron VVeasley ve Her- mione Granger, Albus Dumbledore, Petunia Dursley, Vernon Dursley, Rubeus Hagrid, Mr Olivander, Prof. Snape, Prof. Ouirrell ve diğerleri seri boyunca okurun karşısına çı- kar. Seçilmiş Kişi Harry Potter ile Karanlık Lord Voldemort'un savaşı serinin temel izle- ğidir. Tom Marvoldo Riddle diğer bir adıyla da Karanlık Lord Voldemort'ın toplam yedi hortkuluğu vardır. -Kelime olarak hortkuluk (horcruxes); "hors" (Fransızca dışan anla- mındaki 'dehors'jve "crux"'un (özanlamın- da) birleşimiyle anlam kazanır. Yani hortku- luk, ruhunuzu (öz), bedeninizin dışında sak- layan bir araçtır. Seri boyunca hortkuluklar yok edilir. Marvoldo Gaunt'un (Volde- mort'un Büyükbabası) yüzüğünü Gryfindor kılıcıyla Dumbledore, Salazar Slyterin ma- dalyonu Gryfindor kılıcıyla Ron, Helga Huff- lepuff'ın kupasını Hermione, Rovvena Ra- venclavv'ın bilgelik tacını Crabbe, Nagini'yi (Voldemort'ın yılanı) Neville Longbottom, Riddle'in güncesini Basilisk dişiyle yok eder. Hogvvarts Büyücülük Okulu'nun kurucuları: Godric Gryffindor, Helga Hufflepuff, Rovve- na Ravenclavv ve Salazar Slyther'in kitap boyunca isimleriyle okurun karşısına çıkar. Harry Potter serisinde uzamlar ve kişiler aynıdır. Izleğin gelişimine koşut uzam ve ki- şilerin sayısı artar. Olaylar iki düzlemde geli- şir: gerçek düzlem, gerçeküstü düzlem. Gerçek düzlem Dursley'lerin evi, gerçeküstü düzlem ise Hogvvarts Cadılık ve Büyücülük Okulu'dur. Bu uzamlar seri boyunca okurun karşısına çıkar. Harry, on birinci yaşgünün- den sonra yedi yıllık büyücülük öğrenimini Hogvvarts. Cadılık ve Büyücülük Okulu'nda, yaz tatillerini Dursleylerin evinde geçirir. Bu- rada kişileri olayların geçtiği uzamlara bağ- layan ilişki görülür. Uzamın simgesel işlevi, özellikle betimlemelerie kullanılan eğretile- me ilişkisiyle ortaya çıkar. Kişileri olayların geçtiği uzamlara bağlayan ilişki seri boyun- ca devam eder. Her kitap bir öncekinin de- vamıdır; geri sapım ve ileri sapım teknikle- riyle hem kendinden öncekilere hem de kendinden sonraki kitaplara açık ve kapalı göndermelerde bulunulur. Serinin üçüncü kitabı Azkaban Tutsağı'nda, Harry'nin şu cümlesi serinin devamının erken anlatımıdır "Harry pencereden Hogvvarts'ın bir dağın arkasında kayboluşunu izliyordu. Orayı bir daha görene kadar aradan iki ay geçecek- Bu seride benzetilenle benzeyen yan ya- na gelir. Rowling, kendine özgü biçimiyle, benzetileni (olumsuz ve esensiz öğeler) de- ğil, benzeyeni olumlu evrene yerleştirerek sunar. Modem dünyada teyzesinin evinde yaşayan, us ve mantık dışı olayları yaşattığı için şiddete maruz kalan, eziyet gören Harry Potter (benzetilen) ile büyücülük okulunda herşeye karar veren, lider, sevilen, kendini bile şaşırtan olağanüstü yeteneklerle prob- lem çözen, karanlık gücün simgesi Volde- mort ile savaşan Harry Potter'dır. (Benze- yen) Harry Potter, Laura serisinde gerçek uzamda annesi trafik kazasında ölen, yetim kalan, kardeşi Lukas ile yatılı okulda kalan, derslerle başı dertte, gerçeküstü düzlemde ise Kara Prens'in elinde tutsak babasını kur- tarmaya çalışan, karanlık güçlerle sihirsel yollarla savaşacak denli güçlü olan "seçil- miş kişi" Laura'yı anımsatır. Laura serisi hem "öz-yeniden yazma" hem de "yeniden yazma" etkinliğidir. Peter Freund Laura seri- sinin Aveterra'nın Sırrı isimli kitabında, Harry Potter serisindeki Hogvvarts Cadılık ve Bü- yücülük Okulu Müdürü olan hem Albus Dumbledore'a hem de Yüzüklerin Efendisi serisinin güçlü büyücüsü Gandalf'a açık göndermede bu- lunur: "Hayır, ne Gandalf ne de Dumbledore. Gerçi her ikisine de benziyor. Ney- se, yaşlı adam bana doğru geldi, önce çok dostça güldü." (s. 9) Lau- ra serisi, Tolkien ile Rovvling'in ya- pıtlanna bir gön- derim dizgesi gibi işler. Gönderim, Freunds'ın Tolki- en ve Rovvling'in kitaplannın açıkça reklamını yapıyor izlenimi uyandınr. Kehanete dayalı "kötü yabancıların varlı- ğı" motifini işleyen Harry Potter, çocuk ve gençlerde gelecek korkusu yaratır. Gelece- ğe kaygıyla bakma ufkun ötesinde yeni bir başlangıcın sırn; çağdaş cadılık ve büyücü- lerin yandaşlarının ak büyü aldatmacası le- hine çözülür. Çağdaş cadılık ve büyücülük; estetik ve örtük sunulur. Harry Potter'da yi- neleme ve çeşitlenmelerle hem öz-yeniden yazma etkinliğiyle yapıtlar arasında geçişli- lik, çizgisellik ve bütünsellik oluşturulur hem de Harry Pofter serisini okuyan ve izleyen çocuk ve gençlerde süreklilik ve alışkanlık duygusu yaratılır. Seçilmiş Kişi Harry Potter Harry Potter serisinde gerçek uzamda, in- sanları korkutan ve sindiren ölüm, dayak, küçük düşürme ve savaş gibi konular işle- nir. Gerçeküstü evrende ise olan biteni anla- maya çalışmayan, sadece "seçilmiş kişi"den yardım uman, kendi güvenlik çem- berinin içine kısılmış bir insan topluluğunun ve onları kurtaracak tek bir kişinin yaratıldığı görülür. Harry Potter ve Melez Prens'te ga- zete bir örnek; Sihir Bakanı Scrimgeour, Harry Potter'a şöyle öneride bulunur: "Mesele şu ki, sen çoğu kişi için bir ümit simgesisin, Harry. Adı Anılmaması Gereken Kişi'yi yok edebilecek, hatta belki de kade- rinde onu yok etmek olan birinin var olduğu fikri -eh doğal olarak, insanlann moralini yükseltiyor. Bakanlığın yanında durup her- kese destek olmayı görev sayabilirsin (...) Senin Bakanlıkla ilişkin olduğunu düşünmek herkesin moralini yükseltiyor. 'Seçilmiş Kişi', hani... bütün mesele insanlara umut ver- mek, heyecanlı şeyler olup bittiği duygu- su..." (s.320) Harry Potterserisinde umut iletileri çocuk ve gençleri büyüler. Sihirli güçlere sahip "seçilmiş kişi"ye karşı olanlar da onun büyü yapabilme gücünü kabul etmek zorunda ka- lırlar. Harry Potter serisi, masalsı biranlatı çizgesiyle mutlu sonla biter; böylece okurun beklentilerine yanıt verir. Hortkuluklann hepsini yok etmeden Vol- demort'ı yok etmek olası değildir yedinci hortkuluk Harry Potter olduğundan Harry kendisini feda eder. Voldemort, Harry'i öl- dürdüğünü sanır; ancak Harry'nin içindeki hortkuluk yok olmuş, kendisi kurtulabilmiş- tir. Voldemort, Harry'nin Mürver asasıyla yok edilir. Daha sonraki yıllarda Harry ile Ginny evlenir, Ron ile de Hermione. Harry ve Ginny'nin üç çocuğu olur. Fantastik yazın örneği Harry Porferserisi- ne iyilerle kötülerin savaştığı, kötülerin ceza- landırıldığı, iyilerin ödüllendirildiği, mutlu sonla biten masal diyebilir miyiz? Her iki tür- de de masal kahramanları birbirine benzer- ler; periler, büyücüler, konuşan hayvanlar gibi. Harry Potterserisi masaldan, söylen- ceden ve fabl'dan yararlanır; ancak ne ma- sal ne fabl ne de söylencedir. Masallar, her toplumun kültürüne ve rengine bürünse de genellikle evrensel konuları işler. Masallarda iyilerle kötülerin savaşında, iyiler ödüllendiri- lip kötüler cezalandırıiırken büyü bozulur. Masallar mutlu sonla biterken çağdaş cadı- ların ve büyücülerin aldatmacası "ak büyü" lehine karar almaz. Asayı seçen Harry değil, büyücüsünü se- çen "asa"dır: "Asa büyücüyü seçer..." (Rovvling, 2007, s.676) -New Age ve büyü- cülük, öznel duyular ve önseziler önceliğine sahiptir. Büyücüler, Musa'nın sihirli asayı kullanarak Mısırlılar ve Kızıldeniz üzerinde hâkimiyet sağlamış bir büyücü olduğuna inanmazlar mı?-Serinin son kitabında Vol- demort'un Avada Kedavra Laneti ile Harry'nin Expelliarmus Büyüsü havada kar- şılaşır. "Harry asasını doğrultarak semalara en büyük umudunu haykırdı: 'Avada Kedav- ra', 'Expelliarmus"(Row\ing, 2007s. 677) - Cadılıkta asa "ruhlara yakarma" aracı değil mi? -Avada Kedavra Laneti seker ve Volde- mort'a çarpar. Voldemort ölür ve savaş so- na erer. Sihirli asayla Voldemort'ı öldüren Harry'e ak büyücü denilebilir mi? ötekini yok eden sihirli gücün gerçeğe göndermesi olmadığı için örtük ve estetik şiddet benimsenir ve doğallaşır. Ahlaki ve ekonomik kaygılaria, etkinin yarattığı çekin- melerle simgeselliğe dönüşen şiddet, bilinçli bir seçimin ürünüdür. Asıl tehlikeyi de sözde bu olumlu, estetik ve örtük görüntüler ve sa- tırlar yaratır. Harry Potter serisinde örtük, estetik ve olumlu görüntülerin yaratılmasın- da anlatı biçimleri çok önem taşımaktadır. Anılan seride akıcı sürükleyici ilgi çekici bir anlatım biçimi yeğlenir; serinin okurla kurdu- ğu etkili ve büyüleyici bağ, yeni bir boyut kazanmıştır. Seri, peri masallan gibi sunulur. Peri ma- sallannda olduğu gibi yetim ya da kötü dav- ranış görmüş ergenin zengin ve güçlü, sihirli güçlere sahip seçilmiş kişi olması her yaş- tan, her ırktan, tüm okurun kafasında güçlü bir biçimde yankılanır. Serinin verdiği umut iletileri, çocuk ve gençleri büyüler. Sihirli güçlere sahip "seçilmiş kişp'ye karşı olanlar da onun büyü yapabilme gücünü kabul et- mek zorunda kalırlar. Serinin bazı bölümleri çok eğlencelidir. Harry Potter'da Mor (Hızır) Otobüs'ün sürat- le geçerken lambaların, çöp kovalannın, ev- lerin dehşet içinde kaçışı, şarkı söyleyen şapka, büyücülerin şömineyi yolculuk aracı gibi kullanmalan, ocaktaki tencerenin zıpla- ması, havada oynanan Amerikan futbolu ve beysbol karışımı Quidditch maçı, Hermione ile Harry'nin zamanda yolcuğu çocukları ve gençleri eğlendirir. Kuralları çiğneme, sihir gücüyle hedefleri gerçekleştirme, cisimlen- me, uçuş tozuyla yapılan yer değişimleri, hayvanlarla konuşma, karşı cinse ilgi duy- ma; bütün bunlar çocuklann ilgisini çeker. Seride hiçbir şey eksik değil, çocuk ve gençlerin sevdiği her şey var: Renk renk, çeşit çeşit çikolatalar, şekerlemeler, ciklet- ler ve pastalar. Hepsi çocuk ve gençlerin fıziksel ve bilişsel gelişimlerine koşut ilgisini çekse de onları eğlendirse de onlarda gü- zel duyusal etki yaratsa da sihir dünyasına kaçış güvenli bir model mi? Us ve Bilim Dünyasından Sihir Dünyasına Kaçış Güvenli Model mi? Harry Potter'm günümüzde renklerin ve zevklerin küreselleşmesinin örneği olduğu- nu söyleyebilir miyiz? Küresel kültür ortak kültür demek değildir. Gerçekten de tüm dünyada en çok satan ürünler derinden ye- rel ve ulusal izler taşır. Harry Potter rekla- mını yapan Coca Cola tam bir Amerikan zevki değil mi? Tıpkı Disney gibi... Kü- resel pazarda satılan yerel renklerden M i SAYFA 24 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1025