Catalog

Cumhuriyet Strateji 6 Ekim 2008/223 ST R A T E J İ c Putin ve Ahmedinecad 15 sıcak bakmasına rağmen ABDİran gerginliği nedeniyle İran’ın bu projeye katılması ABD tarafından engellenmektedir. Fakat doğalgaz bağımlılığı nedeniyle Rusya’ya karşı fazla direnç sergileyemeyen AB bu bağımlılığa son vermek için İran doğalgazına yönelebilir. ABDRusya gerginliğinin tırmanarak uzun döneme yayılması ise Bush’tan sonraki yönetimi de İran’la enerji alanında işbirliğine itebilir. Bu tez en az AB için geçerli olabilir. Zaten İran’ın NABUCCO’ya katılması konusunda ABD ve AB arasında görüş farklılığı bulunmaktadır. RusGürcü Savaşı’nın doğurduğu sonuçlar AB’yi ikna etmek için AB’ye fırsat verebilir. Diğer taraftan AB ve ABD, İran’ın NABUCCO’ya katılımını destekler gibi göstererek Avrupa pazarını İran’a kaptırmak istemeyen Rusya’yı tavize zorlayabilir. Bu durumda da İran bir enerji kartı olarak kullanılmaya müsait olarak gözükmektedir. Güney Kafkasya ve Orta Asya’da ABD ve AB’ye karşı Rusya’yı destekleyen İran, aynı zamanda bu bölgelerde Rusya’nın da rakibidir. İran, Rusya’nın bu adımının tek kutuplu dünya düzenine ve Batı’nın bölgedeki müttefiklerine karşı bir mesaj olarak değerlendirerek bundan memnun olduysa da Rusya’nın Güney Kafkasya’da daha geniş yayılmasını istememektedir. Bu yayılma İranRusya arasında devam eden bölgesel rekabetten kaynaklanmaktadır. Bu rekabet SSCB’nin dağılmasından sonra gizli olarak devam etse de zaman zaman özellikle enerji projelerinde kendini açığa vurmaktadır. Rusya veya başka bir bölgesel ve bölge dışı gücün Güney Kafkasya’da etkinliğini artırması İran açısından arzu edilmeyen bir durumdur. Kendisinden daha zayıf devletlerle komşu olmak İran’ın hareket alanını genişletirken bu devletlerin başka bir güçlü devletin etkisi altına girmesi İran’ın güvenliği açısından tehlikeli bir gelişmedir. Rusya Abhazya ve Güney Osetya’nın tanınması konusunda beklediği desteği İran’dan alamadı. Tahran, tanıma konusunda Moskova’ya destek vermediği gibi Moskova’nın tanıma kararını kınayan veya ayrılıkçı bölgeleri tanımadığını ilan eden bir açıklama da yapmadı. Bu tutumuyla İran, bölgenin bağımsızlığını tanımayarak Batı’yla ters düşmediği gibi Rusya’nın tanımasına karşı gelmeyerek Rusya’ya ile de arasını bozmadı ve İran’ın Rusya’ya karşı bir pazarlık kartı kazanmasına neden oldu. Ayrıca İran Gürcistan’ı, düşmanlarının bölgedeki müttefiki olarak değerlendirse de Rusya’yı açıkça destekleyerek Tiflis’le ilişkilerinin sıkıntıya girmesini istememektedir. Bu bölgelerin tanınması Gürcistan’ın İran konusunda ABD’ye daha fazla destek vermesine neden olabilir. Diğer taraftan İran, Rusya’nın bu eylemlerini destekleyerek ileride karşı karşıya kalacağı “ayrılıkçı” eylemlere karşı elini zayıflatmak istememektedir. Tahran, Moskova’nın kendisi üzerinden politika yapmasına yanıt vermeye çalışırken Rusya’nın aşırı tepkisini çekecek yaklaşıma yönelmiyor. Türkiye’nin başlattığı platform girişiminde de yer verilmeyen İran, RusGürcü anlaşmazlığında arabuluculuk önerdi. Abdullah Gül’ün Ermenistan ziyaretinin büyük pay sahibi olduğu düşünülmektedir. TürkiyeErmenistan ilişkilerinin gelişmesi Ermenistan’ın İran’a bağımlılığını azaltacağı gibi Türkiye’nin teklifinin bölgesel sorunların çözümüne katkıda bulunması Türkiye’nin prestijini artıracaktır. Türkiye’nin bölgede prestijinin artması İran açısından istenmeyen sonuçlar doğurabileceği için İran, bölgeyi RusyaTürkiye ikilisine bırakmak istememektedir. Türkiye’nin KGİP teklifini Güney Kafkasya’daki büyük güç rolünün Rusya ve Türkiye arasında paylaşımı olarak değerlendiren İran, Kafkasya’daki gelişmelerin içinde olmadığı sürece bölgesel yapılanmaların dışına itileceği ve yapılanmanın İran’ın çıkarlarına uygun olmayacak şekilde biçimleneceğini düşündü. Yüzyıllardır Güney Kafkasya uğruna devam eden mücadele nedeniyle ABD’nin Irak’a müdahalesi sonrası karşı karşıya kaldığı tehditler nedeniyle Türkiyeİran ikili ilişkilerinde gelişmeler sağlanmış olsa da bölgesel anlamda bu rekabetin hala devam ettiği gözlemlenmektedir. İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinecad, İran’ı bölgesel güvenliğin ve istikrarın temeli olarak tanımlarken, aslında bölgesel gelişmelerde İran’ın da hesaba katılması ve İransız bir yapılanmanın başarı şansının az olduğunu mesajını veriyor. KGİP’in ana amaçlarından biri bölgedeki devletler arasındaki sorunları paket halinde çözüme kavuşturmaktır. Platforma üyeliği öngörülen ülkeler TürkiyeErmenistan, ErmenistanAzerbaycan, GürcistanRusyaarasında çeşitli sorunlar bulunurken bu sorunların hiç biri direk olarak İran’ı ilgilendirmemektedir. Fakat İran’ın Kafkasya devletleriyle ilişkileri onu bölge istikrarı açısından önemli bir devlet haline dönüştürmektedir. 27 Ağustos’ta Azg gazetesine verdiği röportajda İran’ın Ermenistan Büyükelçiliği diplomatı Kamal Zarek, İransız bir platformun tamamlanmamış bir yapı olacağını, söyledi. İran tarafı platformun 3+3 şeklinde yani üç Güney Kafkas ülkesi ve Rusya, İran, Türkiye şeklinde olmasını istiyor. İran’ın Kafkasya Güvenlik ve İstikrar Platformu’na dahil olma isteğine Ermeni uzmanlardan da destek geldi. Ermenistan’da, İransız bir platformun Ermenistan’ın çıkarlarına uygun olmadığı düşünülmektedir. Muttaki, Azerbaycan ve Ermenistan’la yaptığı görüşmelerde Türkiye’nin teklif olan KGİP’e dahil olmak için diplomatik destek aradı ve aradığı desteği buldu. Almanya Dışişleri Bakanı Walter Steinmeier ile görüşmesinde Muttaki bölge ziyaretini, bölgede barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için bölge devletleriyle istişareye dayalı yeni bir inisiyatif geliştirme, olarak tanımladı. İran başlattığı bu inisiyatife Avrupa devletlerinden destek aradı ve hatta Almanya ziyaretinde Kafkasya krizi için İranAlmanya işçi grubu kuruldu. ErmenistanAzerbaycan arasındaki Dağlık Karabağ “sorunu” için arabuluculuğa soyunan İran, RusyaGürcistan arasındaki krizin çözümüne yönelik girişimini arabuluculuk olarak tanımlamadı. Rusya, İran kartını oynarken İran da RusyaGürcistan krizinde Rusya’nın kabul etmediği Saakaşvili ve Almanya ziyaretinde Avrupa devletleriyle işbirliği yapabileceğini işaretini verdi. RusyaGürcistan Savaşı’nın RusyaABD gerginliğine dönüşmesi kısa dönemde İran’ın işine yarasa da uzun dönemde tehlikeli sonuçlar da doğurabilecek özelliğe sahiptir. Bu müdahale ABD’nin Gürcistan’a daha fazla yerleşmesine neden oldu. ABD’nin Tiflis’te etkinliğinin artması İran’a karşı olası operasyonda Gürcistan’ın bir üs olarak kullanılmasını sağlayabilir. Yani İran ile ilişkilerde Gürcistan’ın aldığı kararlar Tahran’ın aleyhine olabilir. Bu etkinlik İsrail’in de Gürcistan’da etkinliğinin artmasına neden olabilir. Uzun dönemli olumsuz etki Rusya’nın İran’ı bir kart olarak kullanması ihtimali için de geçerlidir. İRAN KABUĞUNDAN ÇIKTI Kafkasya Savaşı sonrası geç de olsa İran’ın başlattığı girişimlerde, KGİP’in ve Cumhurbaşkanı