Catalog

14 Coğrafi yakınlığı nedeniyle ulusal güvenliğine etkisinin yanı sıra yakın ilişkileri ve bölgesel güç olma iddiasını dikkate aldığımız zaman İran’ın, RusGürcü Savaşı ve sonrasında yaşanan gelişmelere tepkisiz kalması beklenmiyordu. Asıl şaşırtıcı olan bölgesel güç iddiasında olan İran’ın Kafkasya girişimlerini beklenenden daha geç başlatmasıydı. Savaşın RusyaABD gerginliğine dönüşmesi ve Türkiye’nin Kafkasya Güvenlik ve İstikrar Platformu’nda (KGİP) İran’ın bulunmaması İran’ın kabuğundan çıkmasına neden oldu. İran Dışişleri Bakanı Manuçer Muttaki 12 Eylül’de Rusya, 13 Eylül’de Azerbaycan, 16 Eylül’de Almanya ve 17 Eylül’de de Gürcistan ziyaretlerini gerçekleştirirken, 16 Eylül’de Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan İran’ı ziyaret etti. Türkiye’nin Kafkasya Güvenlik ve İstikrar Platformu’nda İran’ın yer almamasına karşılık İran da Türkiye’yi diplomatik girişimlerinin dışında tuttu ve Muttaki’nin gerçekleştirdiği bütün görüşmelerin odağında Kafkasya krizi bulunuyordu. Kafkasya krizi üzerine Türkiyeİran görüşmesi yalnızca New York’ta 63. BM Genel Kurul toplantısında yapıldı. T Cavid VELİEV TUSAM Kafkasya ve Yakındoğu Masası cveliev@tusam.net Tahran muhatap alınmak istiyor RusGürcü savaşı Kafkaslarda bütün dengeleri değiştirirken İran yeni döneme uyum sağlamaya çalışıyor. Rusya, ABD ile arasındaki gerginlikte İran’ı koz olarak kullanmaya çalışıyor. Rusya ile uğraşan ABD, İran konusunu yeniden geri plana çekmek durumunda kaldı. dönemde gerçekleşti. Nitekim İran’ın nükleer dosyası BM Güvenlik Konseyi’nde olduğu sürece dünya gündemini değiştirebilecek her türlü olay İran’ın işine yarıyor. Gürcistan’ın Osetya’ya müdahale ettiği Kafkas Savaşı’nın İran’a etkileri… ST R A T E J İ c Cumhuriyet Strateji 6 Ekim 2008/223 İRAN’IN BAKIŞI Coğrafi ve kültürel anlamda bir yakınlığın olmamasına rağmen Saakaşvili iktidarıyla birlikte Gürcistan’ın “Amerikancı imajı” İran’ın bu ülkeye daha farklı bir şekilde hassasiyet göstermesine neden oldu. 2005 yılında Gürcistan’ın Rusya ile yaşadığı doğalgaz krizi ise Gürcistan’ın İran’la enerji alanında yakınlaşmasına neden oldu. Bu yakınlaşma Avrupa doğalgaz piyasasına çıkış arayan İran için de uygun bir gelişme olduğu için bu tarihten sonra iki ülke arasındaki ziyaretler kısa dönemli doğalgaz anlaşmasıyla taçlandırıldı. Bu anlaşmayla Gürcistan force major (kanunen kabul edilmiş olağanüstü durum) durumlarda kısa süreli olarak İran’dan doğalgaz alacaktı. Bu anlaşma ilk olarak Ocak 2005’de 30 günlük süre için uygulandı. İranErmenistan doğalgaz hacminin 700 mm’ye düşürülmesi ve ABD’nin Gürcistan’ın İran’la uzun dönemli doğalgaz anlaşmasına karşı çıkması İran’ın Ermenistan ve Gürcistan üzerinden Avrupa doğalgaz piyasasına çıkışını engelledi. İran, GürcistanABD ve Gürcistanİsrail ilişkilerinden rahatsız olduysa da enerji alanında işbirliği yapmaktan kaçınmadı, siyaset ve enerji anlamında Gürcistan, İran için önemli bir ülke oldu. RusyaGürcistan savaşının RusyaABD gerginliğine dönüşmesi İran’ın çıkarları açısından farklı sonuçlar doğurabilecek özelliğe sahip oldu. Gürcistan’ın Güney Osetya’ya müdahalesi İran’ın nükleer çalışmaları konusunda dünya gündeminin giderek gerginleştiği bir Medvedev Mutteki günlerde ABD, İran’a karşı dördüncü yaptırım kararı için Rusya ve Çin’den destek almak adına diplomatik ikna girişimleri başlatmıştı. Fakat savaşın RusyaABD krizine dönüşmesi taraflar arasında İran kartının açılmasına neden oldu. Rusya, ABD ile çekiştiği sürece İran’a karşı olası yaptırımların altına imza atmayacaktır. Nitekim 25 Eylül 2008’te İran’a dördüncü yaptırım için yapılacak toplantıyı Rusya’nın boykot etme nedeni RusGürcü Savaşı’yla ortaya çıkan RusABD gerginliği oldu. Bu da İran’a karşı topyekun bir yaptırımın engellenmesi anlamına geliyordu. Diğer taraftan zaten Afganistan ve Irak’ta zor durumda olan ABD’nin Rusya ile kapışması İran’a karşı savaş seçeneği olasılığını biraz daha düşürmekle kalmayacak Rusya, ABD ile rekabet adına İran’a uzun zamandır vermek istemediği bazı silahları verebilecek ve bu işbirliği nükleer işbirliğinin genişletilmesine kadar varabilecektir. Fakat Rusya’nın İran’la yapacağı askeri ve nükleer işbirliği somut olarak gerçekleşmeyip sadece karşı tarafla krizi tırmandırarak kendini kabul ettirme sürecine de dönüşebilir. Yani Rusya gerçekten İran’a bu silahları vermez ama verecek izlenimini yaratır ve adımlarını ABD’ye kabul ettirme karşılığında bu tutumundan vazgeçebilir. Ayrıca Rusya Gürcistan’da askeri güç kullanarak ABD müdahalesinde de İran’ı askeri olarak destekleyecek siyasi iradeye sahip olduğu izlenimini yarattı. Ama olası İranABD Savaşı’nda Rusya’nın gerçekten askeri destek vereceği belirsizliğini koruyor. İçinde bulunduğu ekonomik ve askeri koşulları dikkate aldığımız zaman olası İranABD Savaşı’nda Güney Kafkasya’ya öncelik tanıyan Rusya, güçlerini bölmemek adına İran’a askeri destekten kaçınabilir. Rusya Güney Kafkasya’da oyalanırken ABD İran’la baş başa kalabilir. Bu bağlamda RusyaABD gerginliği İran açısından tehlikeli sonuçlara da yol açabilir. 29 Ağustos’ta Rusya Federasyonu Başbakanı Vladimir Putin’in CNN’e yaptığı, ABD bizimle İran konusunda işbirliği yapmak istemiyorsa kendisi bilir, açıklaması İran’ı rahatsız etti. Putin bu açıklamasıyla Rusya’nın yaptıklarını kabullenilmesi durumunda İran’a karşı yeni yaptırımlara destek verebileceğinin işaretini veriyordu. Yani Rusya İran’ı bir kart olarak kullanıyordu. Rusya’nın İran’a dördüncü yaptırım kararını görüşmek için 25 Eylül’de yapılan toplantıya katılmaması da Batıyla pazarlık gücünü artırmak isteğinden kaynaklanmaktadır. Kısaca İran, ABDAvrupa arasındaki görüş farklılığından yararlanırken ABD’ye de Rusya ile İran arasındaki çıkar farklılığından yararlanma fırsatı doğmaktadır. BM Güvenlik Konseyi’nden İran’a karşı yaptırım amaçlı çıkan üç yaptırım kararının altında Rusya’nın imzasının bulunması Rusyaİran gizli rekabetinden kaynaklanmaktadır. “ABD İran’a saldırmak için Gürcistan’ı kullanacak”, gibi ifadelerle İran’ın desteğini kazanmak isteyen Rusya, diğer taraftan Batı ile ilişkilerinde İran’ı bir kart olarak kullanmaktadır. ABDRusya gerginliğinin devam etmesi Avrupa enerji piyasasına çıkmak isteyen İran’a fırsat yaratabilir. AB ve ABD’nin desteklediği NABUCCO Projesi’nin önemli doğalgaz kaynaklarından biri olan İran, projeye