Katalog

12 Atatürk’ün ölümünden bir gün sonra toplanan Meclis, cumhurbaşkanını hızla seçti C M dizi 27 NİSAN 2007 CUMA İsmet İnönü rakipsiz adaydı ürkiye’nin ve Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938’de ebediyete intikal ettikten sonra TBMM, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü bir toplantı yaptı. Meclisin başkanlık kürsüsünde Çankırı Milletvekili Abdülhalik Renda, kâtip üyeler Naşit Hakkı Uluğ (Kütahya), Kemal Ünal (Isparta), Cavit Oral (Niğde) ve Dr. Sadi Konuk (Bursa) bulunuyordu. Yoklama yapıldıktan sonra hemen gündeme geçildi. Başkan Renda, Başbakan Celal Bayar’ın şu tezkeresini okuttu: “Ankara mebusu Reisicumhur Atatürk’ün müdavi ve müşavir tabiplerin verdikleri ilişik raporda gösterildiği veçhiyle, son teşrinin 10. perşembe günü, saat 09.05’te terki hayat ettiklerini onulmaz acı ve teessürümle arz ederim.” 5 dakikalık saygı duruşunun ardından, Başkan Renda, “Vazifemize başlayalım, yeni cumhurbaşkanını seçeceğiz” dedi. T Hasan Rıza Soyak anılarında, Atatürk’ün kendisinden sonraki cumhurbaşkanı adayını şöyle açıkladığını belirtiyor: Elbette akla ilk gelen İsmet Paşa’dır. Bu ülkeye büyük, değerli hizmetler verdi ama nedense halkın sempatisini kazanamadı, uygunu Çakmak’tır. Atatürk, Çankaya’daki çalışma odasında. (1929) İNÖNÜ’NÜN SEÇİLME ÖYKÜSÜ Bu seçimden önce Atatürk’ün ölümü beklendiğinden, İsmet İnönü’nün nasıl tek aday olarak seçildiğini irdelemek yerinde olacaktır. Atatürk öldükten sonra İsmet İnönü, inanılmaz bir sessizlik içinde nasıl cumhurbaşkanı seçildi? Elbette bu seçimde birçok bilinmezler bulunuyor. Çünkü İnönü, Atatürk öldüğü sıra Dostlar arasındaki tartışma istifaya götürdü eclis yeni bir seçim yaparak 11 Mart 1935 tarihinde toplandı. Normal ant içme törenini en yaşlı üye Erzurum Mebusu Necip Asım Yazıksız’ın başkanlığında tamamladı. Çankırı Mebusu Mustafa Abdülhalik Renda başkan seçildi ve hemen Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Bu seçimde 389 mebusu olan Meclis’te 386 kişi oylamaya katıldı. Atatürk oyların tamamını alarak 4. defa cumhurbaşkanı oldu. Bu seçim Atatürk’ün son seçimi olma özelliğini taşıyor. tarinde Çankaya’da bir toplantı yapıldı. Başta Başvekil İsmet İnönü olmak üzere hükümet üyeleri toplantıda hazır bulundu. Toplantıda yapılacak öncelikli işler sıralanırken, İsmet İnönü’nün “Emirleri sofradan mı alacağız” demesi herkesin donup kalmasına neden oldu. Atatürk istifini bozmadı ve toplantının bitmesinin ardından gece yarısı Mareşal Fevzi Çakmak’ı çağırdı. İki paşa, Atatürk ve Çakmak’ın görüşmesi uzun sürdü. Sabah Atatürk trenle yurt gezisine çıktı. 18 Eylül 1937 tarihinde Atatürk, Başvekil İnönü’ye son sözünü söyledi: “Artık birlikte çalışamayız.” Atatürk, İnönü’den istifasını istedi. İnönü ilk durakta trenden indi. 20 Eylül 1937’de Celal Bayar Başvekil vekili ilan edildi. Buna karşın İsmet İnönü, Başvekillik’ten 25 Eylül 1937 tarihinde istifa etti. Atatürk 1 Kasım 1937 günü Kamutay’ın açılışında çok farklı bir konuşma yaptı. Atatürk’ün söz konusu konuşması ekonomik ağırlıklı olup talimatlarla doludur. da adeta bir köşeye itilmişti. O günlerde Cumhurbaşkanlığı için birçok kişinin adının ortaya atıldığı da biliniyordu. O tarihlerde cumhurbaşkanı olabilecek kişiler çok değildi. Cumhurbaşkanı olarak, Meclis Başkanı Abdülhalik Renda, Londra’ya büyükelçi olarak gönderilen eski Başvekil Fethi Okyar, halen Başvekil olan Celal Bayar, eski Başvekil İsmet İnönü ve Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ın isimleri üzerinde duruluyordu. Bazı söylentilere göre Atatürk ölmeden önce, günlerinin sayılı olduğu gerekçesiyle devletin ileri gelenleri, Mareşal Çakmak’ın başkanlığında toplandı. Komutanların da katılımı ile İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesinde anlaşmaya varıldı. TATÜRK, ÇAKMAK DEMİŞTİ’ ‘A ‘DONUP KALINDIĞI AN’ Atatürk, 1936 yılı sonlarına doğru kendini iyi görmezken hekimlerin tavsiyelerine de önem vermiyordu. Atatürk yakınında olan çalışma arkadaşlarına, ülkenin yeni bir ekonomik programa ihtiyacı olduğunu söylerken, bu konuda hükümete de çalışmaların bu yönde yoğunlaşmasını tavsiye ediyordu. Nitekim bu konuda 17 Eylül 1937 Atatürk’ün son genel İsmet İnönü’nün Cumsekreteri Hasan Rıza hurbaşkanlığı böyle duYLARIN TAMAMI... Soyak’ın anılarında de yuruldu. (12 Kasım 1938, ğişik bir görüş yer alıCumhuriyet) yor. Buna göre Atatürk, 3 Nisan 1939’da TBMM yeni kendisinden sonra bir seçimden sonra toplandı. Meclis BaşkanlıCumhurbaşkanlığı’na Mareşal Fevzi ğı’na tekrar Çankırı Mebusu Abdülhalik RenÇakmak’ın gelmesini istedi. Atatürk, da seçildi. Başkan Renda birleşime ara vermebu tercihini şöyle değerlendiriyordu: den hemen Cumhurbaşkanlığı seçimine başla“Elbette ilk akla gelen İsmet Paşa’dır. dı. Bu dönemde anavatana katılan Hatay ilinBu ülkeye büyük, değerli hizmetler den gelen 5 üye ile TBMM’deki milletvekili saverdi ama nedense halkın sempatisini yısı 429’e ulaşmıştı. Oylamaya katılan 413 mekazanamadı, uygunu Çakmak’tır.” busun oylarının tamamını alan İsmet İnönü yeSöylentilere göre Çakmak, Cumhurniden Cumhurbaşkanı ilan edildi. başkanlığını kesinlikle kabul etmedi. Meclis yeni bir seçimden sonra 4 Mart Ayrıca Bayar, Ata’nın bu isteğini hiç 1943’te toplandı. Yemin töreni tamamlandı ve dikkate almadı. Başkan Renda hemen Meclis Başkanlığı’na yine Çankırı Milletvekili seçime geçti. 399 üyeli TBMM’de 348 Abdülhalik Renda seçildi. Başkan Renda birlekişi oy kullandı ve İnönü oyların taşime ara vermeden Cumhurbaşkanlığı seçimini mamını aldı ve cumhurbaşkanı oldu. başlattı. Seçilen milletvekili sayısı 455 idi. Bu Bazı çevrelere göre Genelkurmay Başseçime 435 üye katıldı. İnönü 435 oyla yeniden kanı Mareşal Çakmak, kendisi Cumcumhurbaşkanı seçildi. hurbaşkanlığını kabul etmediği gibi, İsmet İnönü’ye karşı şiddetle itiraz ediyordu. Ama Başvekil Celal Bayar, Ata’nın vasiyetini etrafa duyurmadan İnönü’yü seçtirdi. 1950 yılının en genç milletvekillerinden biri olan Halis Tokdemir (Gümüşhane Milletvekili), Celal Bayar’dan duyduğu anıyı şöyle aktarıyor: “Çakmak, Bayar’a demiş ki: Dikkat et, yanlış yapıyorsunuz. İnönü başa geçerse, önce beni sonra da seni keser, yok eder.” İnönü, Çakmak ve Bayar’ı kesmedi ama bu iki siyasi lider sıkıntılı günler yaşadı. Ancak İnönü cumhurbaşkanı olduktan sonra, Atatürk’ün tasfiye ettiği Kazım Karabekir, Rıza Nur, Rauf Orbay gibi kişilere itibarlarını iade etti. Buna karşın, kendisine karşı çıkan Kılıç Ali, Şükrü Kaya ve hatta kendisini Amerika Birleşik Devletleri’ne büyükelçi olarak göndermek isteyen Tevfik Rüştü Aras’ı da tasfiye etti. O 20 Haziran 1938’de Hatay sorunu üzerine yapılan Bakanlar Kurulu’na Atatürk başkanlık etti. Toplantıya Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak da katıldı. Yine 9 Temmuz 1938’de ve 3 saat süren Bakanlar Kurulu toplantısına Atatürk başkanlık etti. Bu Ata’nın başkanlık ettiği son toplantı oldu. 13 Temmuz’da artık iyice zayıfladı. Ata, Dolmabahçe Sarayı’na nakledildi. 5 Eylül’de vasiyetnamesini hazırladı. 6 Eylül’de notere teslim edilen vasiyetnamesi şöyleydi: 11 Kasım 1938 tarihli ORLU İKİ GEZİ “Sahip olduğum büCumhuriyet. tün para ve hisse senetleriyle, Çankaya’daki taAtatürk 19 Mayıs törenlerinden sonşınır ve taşınmaz mallarımı CHP’ye ra ani bir kararla Mersin’e hareket etti. aşağıdaki şartlarla terk ve vasiyet edi25 Mayıs 1938 tarihine dek süren Adayorum. Para ve hisse senetleri, şimdina ve Mersin seyahati hayatını ölümcül ki gibi, İş Bankası tarafından faizlendidüzeyde etkilerken seyahatin yol açtığı rilecektir. Faizlerden Makbule’ye, yorgunluk da zaten zayıf olan karaciğeAfet’e, Sabiha Gökçen’e, Ülkü’ye, Rurinde kalıcı bir hasar meydana getirdi. kiye ile Nebile’ye ve yükseköğrenimleDoktorların ifadelerine göre Atatürk, ri için İnönü’nün çocuklarına belirli Hatay’daki geçit törenini hiç oturmamiktar para yardımı yapıldıktan sonra dan 2 saat ayakta selamladı. gerisi Türk Tarih ve Türk Dil Kuru2627 Mayıs 1938 Atatürk Ankamu’na tahsis edilecektir.” ra’dan İstanbul’a hareket etti. O gün tatürk’ün hastalığı ilerlemekteydi. 1937’nin sonlarında Atatürk’te zatürree başlangıcı görülürken ateşi de 39 dereceye çıktı. Atatürk, tüm ısrarlara karşın dinlenmeyi kabul etmedi. Çünkü o sıralarda Hatay’ın anavatana ilhakı konusu vardı. Bu zaman içinde Yalova’da Termal Oteli çalışır hale getirildi. Atatürk bu tesisi açmaya gitti, burada kendisini Prof. Dr. Nihat Reşat Belger muayene etti, kaplıcanın kaşıntılarına iyi geleceğini ifade etti. Atatürk Yalova’da uzun süre kalamadı ve Bursa ve Mudanya’dan İstanbul’a, Dolmabahçe Sarayı’na geldi. Atatürk zatürree olmuş ve ateşi de tekrar 39 dereceye çıkmıştı. Hastalığın ilerlemesine karşın Atatürk, doktorların tavsiyelerini dinlemeyerek, Balkan ülkeleri arasında dayanışmayla ilgili görüşmelere ilişkin heyetleri bizzat karşılamak istedi. Atatürk bu nedenle Ankaraİstanbul arasında gidip geldi ve bu da Atatürk’ün bünyesinin iyice zayıflamasına neden oldu. A Ankara Garı’nda Atatürk’ü büyük bir topluluk uğurlarken sanki herkes Atatürk’ün Ankara’dan ayrılışının “son” olduğunu sezmişti. Atatürk, İstanbul’da Savarona yatında ve Dolmabahçe Sarayı’nda kaldı. İstanbul’da Hatay için sağlığını ve yaşamını feda eden Ata’nın iyileşmesi bekleniyordu. ASİYETNAMESİNİ HAZIRLADI V İsmet İnönü ve Celal Bayar’ın Çiftehavuzlar’da buluşması. (1969) Bayar’a vefa borcunu ödeyen İsmet Paşa, iktidarı devretti Ç 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü (Fotoğraf: Mustafa TÜRKYILMAZ) ok partili dönemde TBMM’de ilginç bir hareketlilik görüldü. CHP’den ayrılan Celal Bayar ve arkadaşlarının kurduğu Demokrat Parti (DP), 1946 seçimlerinde TBMM’ye ancak 46 kişi ile geldi. DP, buna karşın sayıları TBMM’de 400’ü aşan CHP’li milletvekillerini eleştirilerle adeta bunalttı. Seçim yasasında bazı değişiklikler yapıldı, DP siyasi alanda hızla büyüyordu. Muhalefetin daha çok güçlenmesini önleyebilmek için iktidarın ağır topları olarak bilinen Tevfik Fikret Sılay (Konya), Faik Ahmet Barutçu (Trabzon) gibi bazı üyelerin önerisiyle 14 Mayıs 1950 tarihinde seçimlerin yenilenmesine karar verildi. Meclis, erken seçime gitti. Bu seçimde Celal Bayar’ın liderliğinde DP, çoğunluk sistemiyle TBMM’ye ezici bir sayı ile geldi. Bu seçimde alınan oy miktarı ve milletvekili sayısı şöyle: Demokrat Parti: 4.241.395 oyla 408 milletvekili, CHP: 3.176.650 oyla 69 milletvekili , Millet Partisi: 250.414 oyla 1 milletvekili, Bağımsızlar: 383.282 oyla 9 milletvekili. DP’nin böylesine güçlü ve ezici çoğunlukla seçimi kazanması beklenmiyordu. Bunun ardından hükümetin nasıl kurulacağı ve cumhurbaşkanının kim olacağı soruları gündeme geldi. Derin bir kulisin yanı sıra söylentiler yoğunlaştı. CHP’de, bu yenilginin ürküntüsü sürüyordu. Z Erken seçim kararı kinci Dünya Savaşı sona erince ülkede çok partili hayata doğru hızla gidiş Meclis’i bir erken seçime zorladı ve erken seçim kararı alındı. Bu seçimde açık oy, gizli tasnif uygulanınca, CHP illerin bazılarında zor durumda kaldı. Buna karşın yine çoğunlukla Meclis’te yer almasını bildi. Yenilenen Meclis, 5 Ağustos 1946 tarihinde toplandı. Her zaman olduğu gibi yemin töreni bitti. Meclis Başkanlığı’na Kazım Karabekir seçildi. Meclis Başkanı Karabekir birleşime ara vermeden Cumhurbaşkanlığı seçimine geçti. 465 üyenin yer aldığı Meclis’te oylamaya 451 milletvekili katıldı. İsmet İnönü 388 oy toplayarak cumhurbaşkanı seçildi. Bu oylama ile İsmet İnönü son defa seçilmiş oldu. DEMOKRASİ İNANCI... Ordu üst kademelerinin İnönü’ye bağlılık söylentisi her yerde dile getiriliyordu. Yine bir söylentiye göre, İnönü ordunun Cumhurbaşkanlığı konusunda kendisine yardım yapılmasını kesinlikle kabul etmedi. Bazı çevrelere göre, İnönü demokrasiye inancını ortaya koyarak, gönül rahatlığı ile iktidarı devrediyordu. Ayrıca İnönü, Atatürk’ün yaşamını yitirmesinden sonra cumhurbaşkanı seçilmesinde Celal Bayar’ın o zaman yaptığı yardımın karşılığını böylelikle vermiş oldu. Bir diğer yoruma göre İnönü, Bayar’ın iktidarda bu kadar uzun kalabileceğini tahmin etmedi. Bu nedenle isteseydi, tıpkı Talat Aydemir ve arkadaşlarının çıkışını önlediği gibi 27 Mayıs’ı engelleyebilirdi. İ SÜRECEK (Fotoğraf: Mehmet SÜRENKÖK) Ankara’dan ayrılışın ‘son’ olduğunu herkes sezmişti