Katalog

uğratacağı için yaşamasına izin verilmeyen bir projedir" diyen Gökalp’ın açıklamaları GAP’ın ilerlemesinde karşılaşılan sorunları ve irade eksikliğini ortaya koyması açısından önem taşımaktadır. C S TRATEJİ 7 tüm bölgeyi ve de bağlantılı olarak bögedeki küresel güçleri de ilgilendirdiği söylenebilir. GAP’A KARŞI BOP Bu büyük proje yalnız Türkiye için değil bölge ülkeleri arasında ekonomik işbirliği için de bir öncü proje niteliğindedir. GAP bu özelliği ile Türkiye ve bölge ülkeleri arasında iktisadi ve siyasi işbirliğinin öncüsü olabilecektir. Ancak GAP istenilen hızda ilerleyememiştir. Aslında sınır ötesindeki bölgenin özellikleri ve projenin stratejik ağırlığı projenin ilerleme hızını yavaşlatan bir engel olarak projenin önüne çıkmıştır. GAP’ta zaman zaman farklılıklar gösteren siyasi ilginin ve ilerleme sürecinin daha iyi analiz edilebilmesi için ulusal, bölgesel ve uluslararası gelişmeleri ve bölge üzerindeki küresel niyetleri, tarihsel geçmişiyle birlikte ele alınması gerekir. Bu açıdan bakıldığında GAP’ın, ileride ne şekil alacağı henüz net olmayan BOP bölgesi içinde kalan ve sosyoekonomik olarak bölgeyi etkileme potansiyeli taşıyan bir proje olduğu görülmektedir. Bu çerçevede GAP ve BOP‘un ilerleme ve duraksama süreçlerinin birbiriyle ilşki içinde olabilecek bazı özellikler taşıdığı görülmektedir. GAP bir bölgesel kalkınma projesi olup bu projeden beklentiler daha çok bölgenin sosyoekonomik ve sosyokültürel olarak gelişmesine odaklanmıştır. Bölgenin sosyoekonomik ve sosyokültürel olarak gelişmesi zaman alacak bir gelişmedir. GAP’ın ilerlemesinin bir dönem kesintiye uğramış olması bu hedefin de ötelenmesi sonucunu doğal olarak yaratmıştır. Bölge üzerine yapılan ve uygulamaya geçirilen planlar artık GAP’ın ilerlemesinde sınır ötesi ve çevresindeki gelişmeleri de dikkate almak gereğini ortaya çıkartmıştır. Türkiye GAP’a komşu olan ülkelerdeki ağırlığını ekonomik ve sosyal açıdan arttıracak politikaları da tümüyle gözardı etmemelidir. GAP bu kapsamda bolgedeki istikrara yönelik olarak Türkiye’nin etkisi ve manevra yeteneğinin artması açısından çok önemli bir işlev üstlenebilir. Cumhuriyet’te 11.01.2008 tarihindeki köşe yazısında "GAP BOP’un alternatifiydi" diye yazan Prof. Dr. Erol Manisalı aynı yazısında "GAP, BOP’un önünü kesecek alternatif bölgesel işbirliği projesiydi. Batı emperyalizmi, GAP’ın önünü kesti. İşleri piyasaya havale ettirdi. Şimdi BOP’u uygulamaya çalışıyorlar" demiştir. Diğer taraftan "Eski hızını kaybetmiş görünen GAP’ın canlandırılması hatta tamamlanması Büyük Ortadoğu Projesi’nin kestirilmeyecek sonuçları karşısında Türkiye’ye kendi konumunu güçlendirme olanağı sağlayabilecektir" tespitleri de yapılmaktadır.(2) Bu tespitler de dikkate alınarak BOP ve GAP’ın gelişmesine bakıldığında her iki projenin uygulanması sürecine yönelik plan ve stratejilerin birbirinden çok kopuk olmadığı söylenebilir. Ancak projelerin ilerlemesinde ve yavaşlamasında rastlantısal bir ilşki olup olmadığının daha net ortaya çıkması için zamana ihtiyaç bulunmaktadır. Bölgede hızlanan gelişmeler dikkate alındığında bunun anlaşılabilmesi için gereken sürenin çok uzun olmayacağı ortaya çıkmaktadır. Bu koşullar Türkiye’nin GAP’a yönelik bakışını stratejik ve öngörülü bir şekilde ele almasını gerekli kılan koşullardır. Dipnotlar: 1 Ali KÜLEBİ "Kıt Kaynakların Stratejik Etkileri" Cumhuriyet Strateji Sayı:207 16 Haziran 2008 2 Baykan:O.Abay O. "Büyük Ortadoğu Projesi Su Politikaları" TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı.Cilt 2. 2022 Mart 2008 İMO. Ankara YAPISAL DÖNÜŞÜM ÖTELENDİ GAP yalnızca bir tarım ve enerji projesi değil, bölgede kültürel ve sosyal dönüşümü gerçekleştirecek ve bölgenin topyekün gelişimini sağlayacak bir yapısal dönüşüm projesidir. Bu nedenle GAP’ta zaman, süreklilik, koordinasyon, sosyal ve teknik altyapının hazırlanması konuları önceliklidir. Ancak GAP'ın ilerlemesi konusunda belirleyici faktör olan siyasi ilginin azalması projenin bileşenlerinin birbirinden kopmasına neden olmuştur. Bu durum, projenin bütüncül olarak ilerlemesinde zafiyetler ortaya çıkartmıştır. Bu zafiyet ve yavaşlama projeden beklenen bütüncül ve büyük faydayı azaltmakta ve ötelemektedir. Projenin tamamlanması uzadıkça "bölgedeki sosyo ekonomik gelişmeleri hızlandırması bir yana, projenin bölgedeki hızlı gelişmelerden olumsuz olarak etkilenmesi "olasılığı da artmaktadır. Bu kapsamda son dönemde bölge ile ilgili olarak arazi kapatılmasından, yabancıların bölgeye yerleşmesine kadar birçok dış kaynaklı müdahaleden söz edilmeye başlanmıştır. Bir bölgede kültürel ve sosyal dönüşümü gerçekleştirmek amaçlı olarak uygulamaya konan projelerin tamamlanma süresi önemlidir. Bu bölge Güneydoğu Anadolu gibi stratejik bir bölgeyse bu faktör daha da önemli hale gelir. Son dönemde GAP'a olan siyasi ilginin artışında bu faktörün önemi daha çok anlaşılmıştır. Bu önemin anlaşılmasında bölgedeki ve sınır ötesindeki hareketlilik de etkili bir rol oynamıştır. Bölgedeki projenin teknik ilerlemesine paralel olarak sosyal projeler ve başta toprak reformu olmak üzere toplulaştırma ve çiftçi eğitimi gibi altyapı hazırlama çalışmaları da büyük önem ve öncelik taşımaktadır. Son dönemde GAP’ın tamamlanmasına yönelik girişimler ağırlık kazanırken, BOP’un yavaşladığı yönünde işaretler geliyor. Bunun nedeni olarak da ABD’nin bölgedeki strateji değişikliği gösteriliyor. Türkiye’nin kendi projesini ulusal çıkarları açısından değerlendirmesi gerekiyor. zamanı geldi" açıklamasını yapmıştır. Amerikan Silahlı Kuvvetler Dergisi’nin Temmuz 2006 sayısındaki yazısında Emekli Albay Ralph Peters: "Ortadoğu'da istikrarsızlıkların en önemli nedeni, Avrupalıların gelişigüzel çizdikleri sınırlardır. Azınlıkların durumu gözetilerek yeni sınırlar çizilmeli" değerlendirmesini yapmıştır. BOP içinde kalan GAP’ın tamamlanması ve geleceği, yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde çok yönlü bir şekilde ele alınması gereken konu olarak ortaya çıkmaktadır. GAP’TA HIZLANMA MI? Tek kutuplu dünya, Küreselleşme ve BOP ideolojisinin önemli isimlerinden olan Bernard Lewis 21 Ocak 2008 de Tel Aviv Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada ABD’nin Ortadoğu’da geçmişten daha az belirleyici olmak istediğini ve geri çekilmek için planlar yaptığını söylemiştir. Lewis konuşmasında ABD’nin bölgedeki rolünün sınırlı belirli grup ve belirli özel konulara yönelik olacağını belirtmiştir. Bu durum bazı uzmanlar tarafından ABD’nin Ortadoğu’da konsept değiştirmeye çalıştığı şeklinde yorumlanmaktadır. BOP’un geri çekilme süreci yaşadığını belirten bu uzmanlara göre bu süreç bölgede yeni güç ilişkileri odağı yaratacaktır. Ancak bu uzmanlar BOP’un yavaşlayıp konsept değiştirme sürecinin en az 510 yıl alabileceğini de belirtmektedir. BOP’un uygulamasının yavaşladığı şekilindeki bu yorumlarının tam da GAP’ın hızlandırılmasının gündeme geldiği döneme karşılık gelmesi dikkat çekicidir. Ancak bu konudaki daha sağlıklı ve net değerlendirmeler yapabilmek için zamana ihtiyaç bulunmaktadır. Bölgenin bugününü yaratan uygulamaların ve geleceğine uzanan yol haritasının fotoğrafına bakıldığında, bölge üzerinde küresel güçlerin ayak izlerinin sürekli olduğu görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin komşu ülkeler ile bölgesel işbirliği yaratmaya yönelik girişimleri çeşitli sorunlarla karşılaşmıştır. Bu kapsamda bu işbirliğinin en önemli aracı olabilecek GAP’ın gidişatının Türkiye kadar BOP İÇİNDEKİ GAP GAP’ın da içerisinde yer aldığı coğrafya, tarih öncesi çağlardan beri insan topluluklarına yerleşme sahası ve uğrak yeri olan bölge olup bugün için de dikkatleri üzerinde toplayan bir coğrafyadır. Geçmişte tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan bölge bugün de petrol ve doğalgaz yollarının kavşak noktasını kontrol edebilecek bir konumdadır. Bu durum bölgenin önemini arttırdığı gibi bölge üzerine küresel güçler tarafından yapılan çeşitli planlarda da yer alma olasılığını güçlendirmektedir. GAP, BOP’un da doğrudan ilgi alanındaki böyle bir coğrafyada yer alan ve bu coğrafya kadar stratejik önem taşıyan bir projedir. Bir diğer deyişle BOP ile bölgede oluşması planlanan gelişemelerden söz edilmektedir. Örneğin Ağustos 2003’te Washington Post’ta çıkan bir habere göre dönemin ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Condolezza Rice: "BOP içinde yer alan 22 ülkede rejimler ve sınırlar değiştirilecek" ifadesini kullanmıştır. Daha sonra ABD Dışişleri Bakanı olan Rice, 2006 yılının Temmuz ayında Lübnan’ı ziyaretinde "Yeni bir Ortadoğu kurmanın