Katalog

Gözde KILIÇ YAŞIN TUSAM Balkan Araştırmaları Masası gyasin@tusam.net Batılıların yaklaşım farklılığı her şeyi sürüncemede bırakıyor…. C S TRATEJİ 19 anayasasını yapma yetkisi, Sırbistan’dan alınan milli savunma, devlet güvenliği, uluslararası işbirliği, kanunları denetleme gibi cumhuri yetkiler...(1) Kosova’nın yakın tarihi gibi geçmişi de aslında hep çekişmeliydi. Bugün artık Kosova "bağımsız", daha doğru bir ifadeyle "Kosova artık Sırbistan’dan bağımsız". Kosova’yı çok etnikli, demokratik ve bağımsız bir parlamenter cumhuriyet olarak tanımlayan 150 maddelik "Kosova Cumhuriyeti Anayasası", 15 Haziran 2008’de yürürlüğe girdi ancak hem BM’nin hem de NATO’nun Kosova misyonları hâlâ bölgede varlıklarını sürdürüyor ve AB’nin Kosova misyonu da kapıda. osova sorunu denildiğinde akla önce Arnavutlar sonra Sırplar gelir. Olaylar, Miloşeviç’in iktidara gelişiyle başlamıştı. Sırplar, Arnavutların anayasal haklarını kısıtlamış; Arnavutlar önce Sırp kurumlarını boykot etmiş ardından bağımsızlık ilanında bulunmuş, kısa süre sonra Kosova Kurtuluş Ordusunu (UÇK) oluşturmuştu. Bunları Sırp ordusunun Kosova’ya girişi, katliamlar ve ardından da NATO’nun Sırbistan bombardımanı izlemişti. NATO müdahalesinin ve hemen ardından Kosova’nın yönetimini nihai statüsüne karar verilinceye dek BM’ye bırakan Güvenlik Konseyi kararının alınmasının üzerinden 9 yıl geçti. Kosova, Güvenlik Konseyi’nin kararını beklemekten vazgeçerek, ABD’nin gösterdiği yolu izledi ve parlamentosunda aldığı kararla 17 Şubat’ta bağımsızlığını tek yanlı olarak ilan etti. Kosova sorunu da tek taraf için sona ermiş oldu. Sorunun diğer tarafı ise hala sancılı bir dönemden geçiyor, kendileri için "zoraki" olan çözümü kabullenebilmiş görünmüyor. Sorunun halledilemeyen kısmı çekişmenin merkezi değildi. Kosova, aynı zamanda da kendisini Kosova’nın içerisinde yeşertmeye Yugoslavya ile Sırbistan arasındaki çekişmenin bir çalışıyor. Kosova’nın bağımsızlığını 34 ülke tanıdı neticesiydi. İkinci Dünya Savaşı ertesinde, altı federal ancak Kosova nüfusunun yüzde 5’lik kısmını cumhuriyetle Sosyalist Yugoslavya Halk Federasyonu oluşturan Kosova Sırpları henüz tanıma taraftarı kurulurken Sırbistan sınırları içerisindeki Kosova da değil, tıpkı başkentleri olarak gördükleri Belgrad gibi. önce "özel birim" sonra "özerk birim" yapılmıştı. 15 Haziran, bir yandan Kosova Anayasası’nın Yugoslavya’nın Sırplaşmasının yarattığı rahatsızlığın yürürlüğe giriş tarihi olurken bir yandan da yeni giderilebilmesi için "daha zayıf bir Sırbistan" anayasayı tanımayan Sırp azınlığın henüz ilk gerekliliği doğduğunda "daha güçlü bir Yugoslavya" oturumunu gerçekleştirmemiş olsa da kendi için Kosova’nın –Voyvodina ile birliktemeclisini kurduğu tarih oldu. Yeni Kosova Sırp güçlendirilmesi denklemi kurulmuştu. Bu nedenle meclisinin yetki ve görevini "yerel yönetimlere Sırbistan, Kosova üzerindeki yetkilerini zaten daha seçilen Sırp temsilcilerin çalışmalarını koordine Tito döneminde yavaş yavaş kaybetmeye başlamıştı. etmek" olarak tanımlayan da Sırbistan’ın Kosova'dan 1953’teki anayasal düzenlemeyle Sırbistan sorumlu bakanıydı. "Yerel yönetim için seçilenler" ile Anayasası’na uygun olmak şartıyla Sırbistan’ın kastedilen ise Sırbistan’da 11 Mayıs’ta tasdiki gerekmeksizin Kosova’ya kendi kanunlarını gerçekleştirilen seçimlere paralel zamanlı olarak yapma yetkisi devredilmiş, 1963’teki yeni Yugoslavya Kosova’daki Sırp bölgelerinde kurulan sandıklardan Anayasası’nda "özerk bölge" yapılan Kosova’ya bir çıkan isimler. Yani hala Sırbistan’ın bir parçasıymış de Federal Meclis’in avam kamarasında beş vekille gibi, Kosova bağımsız olmamış gibi… Üstelik temsil yetkisi verilmişti. 1968’te Yugoslav UNMIK (BM Kosova Misyonu) "Bağımsız Kosova" anayasasına yapılan ekle özerk bölgelerin statüsü sınırları içerisinde yapılacak seçim sonuçlarının yükseltilmiş, mesela anayasa hükmünde kanun yapma geçersiz sayılacağı duyurusunu yaptığı halde. Siyasi yetkisi de verilmişti. 1971’deki düzenlemeyle bu hareketlenmeye "Car Lazar" Birliği mensubu bir durum daha da netleştirilmişti. Nihayetinde Sırpları, Sırp’ın 14 Haziran’da önce İsa Bey Camisine Sırp bugün Kosova’yı kaybetmekle aynı ölçüde rahatsız bayrağını dikip ardından Mitrovica'da bulunan bir eden 1974 Anayasası geldi. Kosova’ya verilen kendi polis merkezine ateş açması türünden "kişisel" hareketlilikler de Kosova Parlamento... eklendi. Sırbistan’dan gelen Mitroviça kentini ikiye ayıran nehir boyunca Kosova’nın bölünmesi teklifinin bölgedeki etkisi yadsınamaz. Önerilen bölünme planı, şimdilik Kosova’daki BM mevcudiyetini kabul ediyor ancak Sırpların çoğunlukta olduğu bölgelerde polis teşkilatının, yargının ve gümrüğün sadece Sırpların elinde olmasını öngörüyor. Bu aşamada, Avrupa’nın iç siyasette istikrarsızlık yaşayan Sırbistan’ın Batı yanlısı demokratik kanadına verdiği desteğin anlamı daha da netleşiyor. K Kosova’nın geçiş süreci sıkıntılı YETKİ KARMAŞASI Batı’nın desteğiyle bağımsızlığını ilan eden Kosova, altyapının oluşturulması konusunda sancılı bir sürece girmiş durumda. Tanınma konusundaki çekinceler belirsizliği arttırırken, Sırp azınlık kendi parlamentosunu kurdu. ZAMAN ZAMAN KOSOVA Aslında Kosova, salt Kosova Arnavutları ile Sırbistan arasındaki Kosova’nın bağımsızlığını ilan edilirken, Finlandiyalı diplomat Martti Ahtisaari’nin hazırladığı planına bağlı kalınacağı da duyurulmuştu. Ahtisaari’nin "uluslararası gözetim altında bağımsızlık" önerisine uygun bir kanun paketi sözü verilmişti ve anayasanın yürürlüğe girdiği gün Kosova Cumhurbaşkanı Fatmir Sejdiu, son dört ay içerisinde Uluslararası Sivil Ofis ile koordineli çalışarak Kosova Meclisi tarafından kabul edilen Ahtisaari planı esaslı 41 yasayı da imzaladı. Aynı şekilde Kosova’nın savunmasını NATO’nun üstlenmesi, siyasetini AB’nin belirlemesi, "çok kültürlü ve çok etnikli" yapısının "uluslararası sivil gözlemci" gözetiminde kalması da Kosova’nın "tek taraflı" bağımsızlığının "özel" dengesiydi. Nitekim Kosova marşı da, tıpkı bayrağı gibi Ahtisaari planına uygun biçimde kabul edildi. Ne var ki, Kosova sorunu yine de devam ediyor. Sorun sadece Sırpların yoğun yaşadığı bölgelerle ilgili değil. Aynı zamanda AB içinde olduğu gibi NATO içinde de Kosova’nın bağımsızlığını tanıyan ve tanımayan ülkeler açısından Kosova hakkında alınacak kararlarda yeni bir takım pürüzler ortaya çıkıyor. 16 bin kişilik gücüyle bölgede varlığını sürdüren NATO, KFOR’un (NATO Kosova Misyonu) görevini genişleterek, kriz yönetimi, sivil koruma ve mayın temizleme gibi "dar" bir yetki devri için Kosova Güvenlik Gücü (KSF) adıyla 2 bin 500 kişilik Kosova ordusunu göreve hazırlama ve eğitme kararı aldı. Eğitim misyonunda yer almanın kısmen tanıma anlamına geleceği görüşündeki İspanya, eğitim misyonunda yer almayacağı gibi bu proje için oluşturulan özel fona da destek vermeyeceğini açıkladı. Romanya ve Slovakya da muhtemelen aynı yolu izleyecek. AB’nin Kosova Misyonu EULEX de 2 bin 200 kişilik bir görevli ordusuyla Kosova’nın polis ve yargı yetkilerini devralacak ancak yine Kosova’yı tanımayan ülkeler nedeniyle göreve başlama tarihinde aksaklıklar yaşıyor. Kosova’nın yönetimini 1244 sayılı Güvenlik Konseyi kararı ile üstlenmiş olan UNMIK ise yetkilerini AB ile paylaşmaya hazır ancak bir yandan AB’nin hazır olmaması bir yandan Rusya’nın Güvenlik Konseyi kararı olmadan AB misyonunun göreve başlamasını reddetmesi nedeniyle bölgedeki yetki karmaşası sürüyor. Bugün için, Kosova sorunu Sırbistan rayından çıkarak Kosova içindeki Sırplar’ın rayına girmiş durumda. Uluslararası toplum ise her türlü kurum ve kuruluşu ile Kosova’yı minyatür bir dünya haline getirecek denli bölgeye yerleşmiş olsa da şu an için ancak hukuki akrobasi ve siyasi manevralar yapmakla meşgul. Dipnot: 1 Bu konuda ayrıntılı bir çalışma için bkz. Osman Karatay, Kosova Kanlı Ova, İz Yay, 1998, İst.