Katalog

22 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net ABD’nin yeni yaklaşımı Türkiye’nin bağımsız politika uygulamasına engel... C S TRATEJİ bütünleşmesi Afganistan’ın refahını sağlayabilir. Demokratikleşme konusunda ise Starr olumsuzlukların yerine olumlu gelişmelere vurgunun yapılması gerektiğini belirtmişti. Bölgesel ulaştırma ve ticaretin gelişimine vurgu yapan Starr’ın önerileri aslında yeni jeopolitik durumun yaratılması anlamına geliyordu. Türkistan bölgesinde Rusya ve Çin’in etkisinin azaltılması, Rusya’nın entegrasyon projelerine karşı alternatif bir entegrasyon projesinin gerçekleştirilmesi öneriliyordu. Bu stratejinin yürütülmesi için Starr, ABD Dışişleri Bakanlığı’nın nezdinde Büyük Orta Asya’dan sorumlu birim oluşturulması gerektiğini de öne sürmüştü. “K artlar dağıtıldı. Artık oyuna başlayabiliriz. Umarım aynı oyunu oynarız" dedi Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, sonuçsuz kalan Temmuz ayının başındaki RusyaABD zirvesinin ardından yapılan basın toplantısında. Bu sözler ABD’nin Doğu Avrupa’ya füze kalkanı yerleştirme planı ve Rusya’nın buna karşı öne sürdüğü önerileri ile ilgili ifade edildi. Aynı zamanda bu sözler, güçlerin Avrasya’daki rekabetinin geldiği aşamayı özetliyor gibi. Nitekim saflar giderek netleşirken, güçlerin stratejileri de belirginleşiyor. Eski Sovyet alanını sarsan "renkli devrimler" bölgesel güçler açısından olduğu gibi, "tek küresel güç" açısından da "gerçeklerin ortaya çıktığı", ancak oldukça uzayan bir "an" olmuştu. Bu süreç, Rusya ve Batı arasındaki gerginliğin had safhaya ulaşmasına sebep olduğu gibi bir taraftan da Avrasya kıtasındaki devletlerin alelacele kendi politikalarını uyarlamalarına neden oldu. Avrasya’da saflar netleşiyor HİNDİSTAN’IN ROLÜ DEĞİŞİM ZAMANI 2005 yılına gelindiğinde Asya’nın ortasına kadar varan "rejim değişikliği" dalgası ve neden olduğu gelişmeler artık sadece bölgesel güçleri değil, ABD’yi bile bölge politikalarında revizyona gitmeye itti. Zira Türkistan topraklarında ABD’nin "rejim değişikliği" çalışmaları ABD’nin hiç beklemediği sonuçlara yol açtı. Örneğin Kırgızistan’da yaşanan olaylarda "demokratikleştirme" çalışmalarıyla sosyoekonomik rahatsızlığı sokaklara yönelten ABD, değil Kırgız demokrasisinin geleceğini, Kırgız devletinin kendisini tehlike altına atan olaylar dizisinin başlamasını tetiklemiş oldu. Ne bu durum, ne de bu duruma karşı bölge devletlerinin ortak tavır takınması ABD’nin istediği sonuçlardı. Üstelik yeni Kırgız yönetiminin dış politikası eski yönetiminkinden pek farklı değildi. ABD’ye karşı içeriden uyarılar yükselmeye başlasa da, ABD’nin Türkistan bölgesine yönelik politikası aynı kalmaya devam etti. Bu sürüklenmenin sonucunda Özbekistan’da Andican olayları patlak verdi. ABD’nin Andican olayları sırasında takındığı tavır, zaten o döneme kadar oldukça soğuyan ÖzbekistanABD ilişkilerini kopma noktasına getirdi. ABD, Özbekistan’daki askeri üssünü kaybetti. Ancak "Lale Devrimi" ile başlayan, Andican olaylarının Türkistan’ı sarsması, Şangay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) ABD’nin bölgedeki askeri varlığını sorgulaması ile devam eden ve Karşı Hanabad üssünün kapatılmasına götüren süreçte ABD’nin bölgede kaybettiği bir askeri üsten çok daha fazlasıydı. Başka bir deyişle ABD sadece bölgedeki üssünü değil bölge devletlerinin güvenini kaybetti. Küresel çapta baktığımızda sadece Asya’nın içlerinde değil, bütün dünyada bazı Amerikan uzmanlarının "ABD yumuşak gücünün sıfırlanması" ya da daha geniş olarak "Bush doktrininin iflası" dedikleri süreç yaşanıyordu. Türkistan’a dönersek, ABD’nin buradaki başarısızlıkları, hızlı bir şekilde politikalarını değiştirmesine yol açtı. 2005 yılının sonuna gelindiğinde ise ABD’nin yeni Türkistan politikası şekillenmiş oldu. Avrasya’da ‘renkli devrimler’ sürecinin son durağı Kırgızistan’dı. Bu girişimin ardından Özbekistan’da yaşanan Andican olayları, ABD’nin bölgede hızla zemin kaybetmesine neden oldu. Bush yönetimi, bölge ülkeleri nezdinde oluşan güven kaybını engelleyemedi. tanımlayan Orta Asya ve Kafkasya Enstitüsü ve İpek Yolu Araştırmaları Programı’nın çalışmaları alındı. Bu çalışmalardan birisi daha Mart 2005’de "Afganistan ve Komşuları için ‘Büyük Orta Asya Ortaklığı" adı altında yayınlanmıştı.(1) Bu belgede bölgeye yönelik olarak uzun vadeli ABD stratejisinin gerekliliği vurgulanıyordu. Raporun yazarı Frederick Starr’a göre, bölge devletlerinin ABD’nin Türkistan’daki varlığına geçici olarak bakması endişe vericidir. Aynı bakış açısının Washington’da da mevcut olduğunu belirten Starr, ABD’nin Türkistan’daki askeri varlığının uzun vadeli meşruiyetten yoksun olduğunu vurgulamıştı. Bu meşruiyeti ise bölgenin geleceği ile ilgili bir vizyon ve bu vizyon için çalışan somut bir proje sağlayabilirdi. Bölgenin istikrarını Afganistan’ın geleceğine bağlayan Starr, bölgesel istikrarın ana şartının Afganistan’ın "Büyük Orta Asya" olarak tabir ettiği bir bölgenin içine alınması olduğunu öne sürmüştü. Buna göre ancak Afganistan’ın refaha kavuşması bölgedeki istikrarı sağlamlaştırabilir ve ancak Afganistan’ın bölgeyle Türkistan ile ilgili yeni ABD politikasının gerekliliğinin ortaya çıktığı 2005 yılında, Starr’ın bünyesinde bulunduğu Orta Asya ve Kafkasya Enstitüsü’nün çalışmalarının yanı sıra birkaç etkili Amerikan düşünce merkezinin çalışmaları da dikkate alındı. Bu çalışmaların hepsi de enerji güvenliği açısından Türkistan devletlerinin oynayabileceği role dikkat çekse de, özellikle Türkistan bölgesinin jeopolitik önemine vurgu yapıyordu. Buna göre dünyanın eski ve aynı zamanda gelecek süper güçlerinin arasında bulunan Türkistan, hiç bir veya birkaç gücün tekeline bırakılmayacak kadar önemli bir bölgedir. Ancak 2005 yılına gelindiğinde ABD, bir dış güç olarak Türkistan’daki imkanlarının sınırlı olduğunun farkına vardı. ABD, giderek daha fazla oranda diğer Batı güçlerinin işbirliğine ihtiyaç duyacağını anladı. ABD’de Asya Pasifik bölgesinde Japonya, Güney Kore ve Avustralya’nın yanı sıra Hindistan’ın da stratejik müttefik olabileceği fikri pekişti. Sürekli olarak Hindistan’ın dünyanın nüfusça "en büyük demokrasisi" olduğunu vurgulayan ABD, Hindistan’ı Batı dünyasına eklemlemeye çalışıyor. Temmuz 2005’de Hindistan ile anlaşma imzalayan ABD, diplomatlarının ifadesiyle Hindistan ile "küresel stratejik ortaklık kurmaya" yöneldi. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın etkili bir uzmanının ifadesiyle bu ortaklığın amacı "21. yüzyılda Hindistan’ın dünya gücü olma çabalarına yardımcı olmaktır."(2) Açıktır ki dünya dengelerinin yavaş yavaş Asya’ya kaydığının farkında olan ABD, Çin’e karşı Hindistan’a oynama niyetindedir. ABD’nin Avrasya stratejisinde bu önemli gelişme yaşanırken bu yaklaşım ABD’nin Türkistan politikasını da önemli ölçüde etkiledi. Türkistan’daki askeri varlığına rağmen bölgede geçici bir dış güç olarak algılandığının farkında olan ABD, Büyük Orta Asya Projesi’ni temel alarak Türkistan bölgesinin Güney Asya bölgesi ile bütünleştirmek ve Türkistan enerji kaynaklarını büyüyen Hindistan’ın hizmetine sunmak için kollarını sıvadı. Bu yeni stratejinin resmi yansıması olarak 2005 yılının sonunda ABD Dışişleri Bakanlığı nezdindeki Orta Asya bürosunun Avrupa ve Avrasya bürosundan alınarak Güney Asya bürosuna eklenme kararı alındı. Arkasından Tacikistan ve Kırgızistan hidroelektrik santrallerinde üretilen elektriğin Afganistan, Pakistan ve Hindistan’a iletilme projesi açıklandı ve hızla uygulamaya konuldu. Geleceğe yönelik olarak ise sadece hidroelektriğin değil, Türkistan’ın diğer enerji kaynaklarının da Hindistan’a kadar indirilmesi planlanıyor. STRATEJİK SONUÇ ABD diplomatları Orta AsyaGüney Asya bütünleştirme projesinin hiçbir bölgesel güce karşı olmadığını belirtseler de, açıktır ki bu proje her şeyden önce altyapısal anlamda var olmaya devam eden yekpare "eski Sovyet BÜYÜK ORTA ASYA ABD’nin yeni Türkistan politikasının temeline, kendisini "ortak transatlantik araştırma ve politika merkezi" olarak Putin ve Bush