Katalog

20 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net aküTiflisErzurum (BTE) Doğalgaz Boru Hattı Projesi’nin Gürcistan kısmı 2006 yılından itibaren çalışmaya başladıysa da Türkiye kısmının inşası uzadığı için Şahdeniz doğalgazı Erzurum’a 3 Temmuz 2007’de ulaştı. 12 Mart 2001 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ile Azerbaycan Başbakan Yardımcısı tarafından Azerbaycan doğal gazının Türkiye'ye sevkine ilişkin hükümetler arası anlaşma ve bu anlaşmaya istinaden aynı tarihte BOTAŞ ve SOCAR arasında "Doğal Gaz Alım Satım Sözleşmesi" imzalanmıştı. 15 yıl süreli Doğal Gaz Alım Anlaşması, alımların 2 Milyar metreküp ile başlamasını ve plato periyotta yıllık 6.6 Milyar metreküpe ulaşmasını öngörmektedir. 20072008 yılında Türkiye’nin Şahdeniz’den 2.8 milyar metreküp doğalgaz alması öngörülürken, 20072008 yılında boru hattı aracılığıyla Şahdeniz yatağından 1.5 milyar metreküp doğalgaz satın alacaktır. Bu duruma 2006’nın Aralık ayında Rusya’nın Gürcistan’a verdiği doğalgazın fiyatını yükseltip miktarını azaltması sonrası Türkiye’nin Şahdeniz’deki payının 1.3 milyar metreküpünü Gürcistan’a vermesine neden olmuştur. Yani Türkiye geri kalan 1.3 milyar metreküp doğalgazı Gürcistan’dan alacaktır. Diğer taraftan boru hattı bittikten sonra, doğalgaz fiyatı Azeri Gaz Temin Şirketi (AGSC) ve BOTAŞ arasında soruna dönüşmüştür. Fakat BTE’nin gerçekleşmesi büyük bir projenin önünü açtı. Daha başka bir ifade ile BTE’nin gerçekleşmesi büyük projenin diğer iki parçasının gerçekleşme şansını da artırmaktadır. Bu iki parça önümüzdeki yıllarda yapılması planlanan Nabucco ve TransHazar Boru Hatlarıdır. Sonbaharda enerjinin yönü netleşebilir… C S TRATEJİ Türkmenistan’la ilişkilerini düzeltmeye çalıştı. AzerbaycanTürkmenistan ilişkileri TransHazar Doğalgaz Projesi açısından önemlidir. NisanMayıs 2007’de Rusya’nın Türkmenistan ve Kazakistan’la yeni boru hattı ve enerji anlaşması imzalaması TransHazar ve Nabucco’nun hayal ürününe dönüşeceği yönünde yorumlara neden oldu. Bu anlaşma Rusya’ya psikolojik üstünlük sağladıysa da TransHazar için çalışmaları engelleyemedi. RusyaOrta Asya anlaşmasına rağmen TransHazar’ın şansı hala devam etmektedir. Bunu hem Türkmenistan Cumhurbaşkanı Kurbanguli Berdimuhammedov ifade etti hem de Rusya’nın Kazakistan ve Türkmenistan’la imzaladığı anlaşmanın nihai özelliğe sahip olmaması gösterdi. RusyaOrta Asya arasında yeni doğalgaz ve enerji konularında nihai anlaşmanın Eylül 2007’de imzalanması planlanmaktadır. Bu ise rakipler arasındaki rekabetin şiddetini artırmaktadır. TransHazar konusunda ABD, AB, Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan istekli olsa da Kazakistan ve Türkmenistan’ın aynı siyasi iradeyi gösterdiği söylenemez. Kazakistan ve Türkmenistan bir taraftan TransHazar’dan vazgeçmediklerini beyan ederken diğer taraftan Rusya’nın baskılarından ihtiyat etmektedirler. Bu baskının kırılması için uygun zamanı bekleyen taraflar aslında bu doğru zamanın ne zaman olacağına da karar vermiş değiller gibi gözükmektedirler. Hâlbuki her iki devlet de bu baskıyı kırmak için TransHazar’a öncelik vermelidir. Çünkü bu proje BTC ile benzeri özelliklere sahiptir. Yani TransHazar sadece ekonomik değil stratejik öneme de sahiptir ve BTC Azerbaycan ve Gürcistan’ın siyasi bağımsızlığı için ne kadar büyük bir öneme sahipse TransHazar da bir o kadar Kazakistan ve Türkmenistan için öneme sahiptir. TransHazar’ın önündeki en büyük engellerden biri Türkmenistan ve Azerbaycan’ın Hazar’ın statüsüne yönelik görüş farklılığı olmuştur. Fakat Türkmenbaşı’nın vefatından sonra Azerbaycan’ın Türkmenistan’a yönelik sıcak mesajlarına Berdimuhammedov yönetimi olumlu yanıtlar vermektedir. TürkmenistanAzerbaycan arasında ikili ilişkilerin gelişmesi, hem Hazar’daki tartışmalı kuyu olan Kepez/Serdar sorununu çözer hem de TransHazar’ın gerçekleşmesini sağlayabilir. Bu konuda tarafların Türkiye, AB ve ABD’nin desteğine ihtiyacı vardır. Türkmenistan ve Kazakistan’la ön anlaşmaya varan Rusya şimdiki aşamada TransHazar’ın önemli enerji ortağı olacak olan Özbekistan’la çalışmalar B Hazar’da kaynak savaşı Hazar kaynaklarının Avrupa’ya ulaştırılması konusunda yarışan iki güzergah bulunuyor. Bunlardan birinde Rusya ön plana çıkarken, diğerinde Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye üçlüsü ön alıyor. Bölgedeki mevcut kaynak miktarına karşın proje enflasyonu yaşanıyor. Karamanlis ve Erdoğan TRANS HAZAR’IN ŞANSI BTE’nin gerçekleşmesi ilgileri daha çok TransHazar’a yöneltmektedir. TransHazar kendi içinde petrol ve doğalgaz hattı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bunlar, Kazakistan petrollerini Hazar geçişli Avrupa’ya taşıyacak TransHazar Petrol Boru Hattı ve Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan doğalgazını Avrupa’ya taşıyacak TransHazar Doğalgaz Boru Hattı’dır. TransHazar Doğalgaz Boru Hattı Türkiye üzerinden AB’nin öncelikli enerji projesi Nabucco doğalgaz hattı ile birleşecektir. TransHazar Petrol Boru Hattı’nın ise Gürcistan’dan geçerek Karadeniz altından OdessaBrodi Petrol Boru Hattına birleştirilmesi planlanmaktadır. Konjonkturel durum müsait olmadığı için TransHazar sadece sözde kalmıştır. Fakat 2006’nın Mayıs ayında BTC’nin çalışmaya başlaması ve 21 Aralık 2006’da Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparamurat Niyazov Türkmenbaşı’nın vefatı TransHazar için yeni umutlara neden oldu. Bu iki olaydan sonra sadece ABD ve AB tarafı değil aynı zamanda Türkiye, Gürcistan ve özellikle Azerbaycan tarafı da TransHazar için sıkı çalışmalara başladı. Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra ABD ve AB, 2002 yılında imzalanan 25 yıllık Rusya–Türkmenistan doğalgaz anlaşmasını iptal ettirme çabasına girdi, Azerbaycan BTC’nin değerinin artması için Kazakistan’ın boru hattı aracılığıyla BTC’ye katılmasını sağlamaya ve aynı zamanda