Katalog

Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası [email protected] Eylül 2007 tarihinde Ukrayna halkı, sürekli olarak yapmaya zorlandığı bir seçimi Batı ve Doğu arasındaki seçimi gerçekleştirmek için bir kez daha sandığa gitti. Seçim sonuçlarına baktığımız zaman ise, eski turuncu ortakları olan ve yeniden hükümet ortakları olması beklenen cumhurbaşkanı Viktor Yuşenko’nun Bizim Ukrayna Bloku ve Yuliya Timoşenko’nun Bloku’nun toplamda yaklaşık olarak % 45 oy aldıkları görülüyor. Bizim Ukrayna % 14’den biraz daha fazla alırken, Timoşenko oyların yaklaşık olarak % 31’ini çekerek geçen seçimlerde kazandığı % 22 seviyesini geride bıraktı. Rusya yanlısı olarak tanınan Viktor Yanukoviç’in Bölgeler Partisi ise oyların yaklaşık olarak % 34’ünü alarak, seçim ipini birinci parti olarak göğüsledi. Ukrayna’nın seçimi: C S TRATEJİ parti olan Bölgeler Partisi’nin kurulan hükümette mutlaka yer alması gerektiğini ima etmiş oldu. 5 Kurulacak olan hükümetin nasıl olacağı konusunda çeşitli tahminler yürütülse de, Ukrayna’daki esas siyasi problemin halen çözülmediği ortadadır. Şu anda Ukrayna’da geçerli olan yarı başkanlık sisteminin özelliklerinden dolayı, bugünkü seçim sonuçlarına göre kurulacak olan herhangi bir hükümetin istikrarlı olması zordur. Mevcut sistemde ancak aynı siyasi güç hem cumhurbaşkanlık makamına hem de hükümete hakim olduğu takdirde siyasi istikrardan bahsetmek mümkün olacaktır. 2005’den bu yana gelişen olaylar ışığında "turuncu" güçleri yekpare bir siyasi güç olarak değerlendirmek ise pek mümkün değildir. Dolayısıyla "turuncu koalisyon" canlandığı takdirde bile, tam anlamıyla siyasi istikrarın tesis edileceği konusunda bir güvencenin verilmesi mümkün olmayacaktır. Bu durumda Ukrayna açısından rasyonel olarak görünen çözüm, siyasi sistemin bazı değişikliklere uğraması şeklinde olurdu. Birkaç sene içerisinde siyasi çalkantılar bu tip değişikliklere sebep olabilir. Ukrayna ya tekrar başkanlık sistemine dönebilir ya da parlamenter sisteme meyledebilir. Ukrayna’daki siyasi ortam göz önünde bulundurulursa, ikinci seçeneğin gerçekleşme ihtimali daha fazladır. Ancak bütün bu seçenekler yine de sadece birer ihtimaldir. Siyasi sistemin ötesinde Ukrayna’nın sorunu, sürekli olarak Batı ve Doğu arasında bir seçim yapmaya zorlanmasıdır. 30 Anlaşmazlıklar aşılamadı 2007 parlamento seçimleri, Ukrayna’daki siyasi istikrarsızlık düğümünü çözemedi… Bu seçimlerde de hiçbir parti tek başına iktidar olacak kadar oy toplayamadı. Karışıklık daha da arttı. Yuşenko’nun elindeki gücün yavaş yavaş erimesine sebep oldu. Yapılan reform sonucunda devlet başkanı aleyhine parlamentonun yetkileri artırıldı. Parlamentoda çoğunluğu ele geçiren "karşı devrimciler" (Bölgeler Partisi, Sosyalist Partisi, Komünist Partisi) her geçen gün güçlerini artırıyorlardı. Hükümetin yetkilerini daha da artıran yasa tasarısı, Timoşenko’nun yardımıyla cumhurbaşkanı vetosunu aştığı sırada artık saflar tamamen karışmış gibiydi. Ancak Yuşenko’nun cumhurbaşkanı olmasında büyük rol oynayan Timoşenko’nun emin adımlarla tekrar iktidara yürüdüğü gözlerden kaçmadı. Timoşenko’nun üst düzey olarak ABD’de ağırlandığı Mart 2007’de Yuşenko elindeki gücünü kaybetmeye devam ediyordu. Yanukoviç taraftarları, "cumhurbaşkanının kontenjanından" atanan dışişleri bakanını görevden alma kararını Yuşenko’ya kabul ettirdi. Akabinde Yanukoviç taraftarları milletvekili transferlerine giriştiler. Bu sürecin sonucunda Yuşenko, parlamentoyu feshederek Ukrayna’yı aylardır oyalayan siyasi krizi başlatmış oldu. Zaman zaman sokağa taşınan gerginliklere kadar varan siyasi krizden kazançlı çıkan ise sadece Timoşenko oldu. (Daha ayrıntılı olarak bkz. Anar Somuncuoğlu, "Ukrayna’da Devrimin Artçı Şokları Sürüyor", Cumhuriyet Strateji, Sayı 146, 16.04.2007) Nitekim 2006 ve 2007 yılları boyunca Ukrayna’da baş gösteren ekonomik problemler ve siyasi çalkantılar sırasında muhalefette bulunmanın doğal avantajından yararlanan Timoşenko, bu seçimlerin esas galibi olarak karşımıza çıktı. SEÇİM SONUÇLARI Siyasi yorumcuların ortak kanaatine göre, 2007 parlamento seçimleri, Ukrayna’daki siyasi istikrarsızlık düğümünü çözebilmiş değildir. Bu seçimlerde de hiçbir parti tek başına iktidar olacak kadar oy toplayamadı. 450 koltuklu Ukrayna parlamentosunda hükümetin kurulabilmesi için an az 226 milletvekilinin desteği gerekiyor. Birinci gelen Bölgeler Partisi’nin oy oranı olarak oylarını % 2 artırdığı, ancak sayı olarak yaklaşık olarak 135 bin seçmenini kaybettiği gözlendi. Bunun sonucu olarak Yanukoviç’in partisinin parlamentodaki koltuk sayısı 185’den 175’e düştü. "Turuncu güçlerden" ayrılarak Yanukoviç ile hükümet kuran Ukrayna Sosyalist Partisi % 3’lük barajı aşamadı. Buna karşılık Yanukoviç hükümetinin ikinci ortağı Ukrayna Komünist Partisi oylarını yükselterek % 5,39 ile dördüncü parti olmaya başardı. Ukrayna ikinci cumhurbaşkanı Leonid Kuçma döneminin parlamento başkanı Vladimir Litvin’in Bloku da yaklaşık olarak oyların % 4’ünü kazandı. "Turuncu devrimin" kahramanları Timoşenko ve Yuşenko blokları parlamentoda sırasıyla 156 ve 72 koltuğa sahip oldular. Yuşenko’nun bloku 2006 seçimlerine göre oy oranını cüzi miktarda artırdı, ancak seçmen sayısı bazında seçmen kaybetti. Buna karşılık Timoşenko’nun bloku oy oranı bazında neredeyse % 10 artış sağlarken, bir yıl içerisinde 1,5 milyon seçmeni daha kendi yanına çekti. Ukrayna’nın 16 bölgesinde birinci olan Timoşenko, geçen seçimde "fethettiği" 14 bölgeye daha önce Yuşenko’ya destek veren iki batı bölgesini de ekledi. DENGESİZ DENGE Her bir yeni seçimde, Ukrayna’nın coğrafi ve kültürel farklılıkları seçim sonuçlarına yansıyor. Ukrayna’nın doğusu ve güneyi sabit olarak Yanukoviç’ten yana oyunu kullanırken, batısı ve ortası Batıcı güçleri tercih ediyor. Ancak Batıcı olarak tanınan partilerin hükümet kurması bile, Ukrayna’nın Batı seçimini kesinleştirmiyor. Yapılan kamuoyu araştırmalarına göre Ukrayna halkının en az % 60’ı Ukrayna’nın NATO üyeliğine karşıdır. Halbuki ABD olsun, cumhurbaşkanı Yuşenko olsun, Ukrayna’nın bir an önce NATO’ya üye olması gerektiği konusunda ısrarlıdır. Ukrayna halkının çoğunluğu ise, Rusya ile gereksiz gerginliklerden yana değildir. Burada Batı kavramındaki ayırımın önemli olduğu göze çarpıyor. NATO üyeliğine karşı çıkan Yanukoviç bile, Avrupa ile bütünleşme konusuna sıcak bakan bir liderdir. Ancak bu dönemde AB’nin Ukrayna’ya herhangi bir üyelik perspektifini verememesi, Ukrayna’nın Batı seçimini zorlaştırıyor. Batı ve Doğu arasında bölünen Ukrayna, dış güçlerin jeopolitik mücadelesinden zarar görmeye devam ediyor. Kaynaklar: Ukrainska Pravda, Kommersant, Nezavisimaya Gazeta, RİA Novosti, ukrainianjournal.com OLUMSUZ DENEYİM Batıcı olarak tanınan güçlerin bölünmüş olmasından dolayı, yeni "turuncu hükümetin" kurulması durumunda bile, bu hükümetin istikrarlı olup olmayacağı kesin değildir. Hatırlanırsa, Yuşenko’yu cumhurbaşkanlığına taşıyan "turuncu devrim" sonrasında, Timoşenko başbakanlığında bir hükümet kurulmuş, ancak hükümet sadece altı ay dayanabilmişti. Yuşenko etrafındaki çıkar gruplarını "devrim ideallerine" ihanet etmekle suçlayan Timoşenko, başbakanlıktan ayrılarak parlamento seçimlerine hazırlanmaya başlamıştı. Mart 2006’da yapılan parlamento seçimleri ve akabinde Milli Birlik (YanukoviçYuşenko) hükümetinin kurulması, eski "devrimci" ortakları birbirinden daha da uzaklaştırmıştı. 2006 seçimlerinde "turuncu" seçmenin oylarını Yuşenko’dan kendisine çeken karizmatik Timoşenko, Batı’nın gözünde de "esas kahraman" olarak sıyrılmaya başladı. "Turuncu devrim" sırasında "eski rejimi" temsil eden Yanukoviç ve "devrimci" güçler arasında yapılan anlaşmaya göre 2006 yılında Ukrayna yarı başkanlık sistemine geçti. Yapılan değişiklik, cumhurbaşkanı SENARYOLAR Seçimler öncesinde eski "turuncu" ortaklar arasında yapılan ön anlaşmalarda, daha fazla oy toplayan "turuncu" partiye başbakanlık koltuğunun verilmesi öngörülmüştü. Bu tabloya göre Ukrayna’nın yeni başbakanı Yuliya Timoşenko olarak görünüyor. Göz ardı edilmemesi gereken, ancak daha zayıf olan diğer bir ihtimal ise, ideolojik karşıtları bir araya getiren yeni bir "Milli Birlik" hükümetinin kurulmasıdır. Seçimlerin hemen sonrasında Rus doğal gaz tekeli Gazprom’un Ukrayna’nın doğal gaz borçları konusundaki suçlamaları ve Yanukoviç hükümetinin enerji bakanıyla gerçekleştirdiği jet uzlaşma, Rusya’nın yeniden enerji kozunu kullanarak Ukrayna’nın iç siyasetini etkilemeye çalıştığı yönündeki iddialara yol açtı. Bu iddialara göre Rusya, seçimlerde birinci Yuşçenko