Katalog

12 C S TRATEJİ Odessa Rusya’yı bypass Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası [email protected] H azar kaynaklarını Rusya’yı bypass ederek Batı’ya taşıma stratejisinin ilk adımları olan BTC (BaküTiflisCeyhan) ve BTE (BaküTiflisErzurum) başarıyla tamamlandıktan sonra farklı güzergahlı yeni projeler tartışılmaya başlandı. Nabucco, TürkiyeYunanistanİtalya, BTC’nin İsrail’e uzatılması, Kazak petrollerini ve Türkmenistan doğalgazını Azerbaycan üzerinden Avrupa’ya taşıyacak TransHazar projeleri BTC ve BTE’nin gerçekleşmesini bekliyordu. Bu iki proje gerçekleştirildikten hemen sonra daha öncelerden planlanan söz konusu projelerin uygulama aşamasına geçilmesi için çalışmalara hız verildi. Öyle ki bir zamanlar Rusya’ya karşı Rusya’yı bypass etmek için geliştirilen boru hattı projeleri birbirinin rakibi durumuna geldi veya projeler bağlamındaki boru hatlarının içinin nasıl doldurulacağı sorun olmaya başladı. Diğer taraftan ise uluslararası sistem ve destekledikleri projeler ters düşmeye başladı. Yeni projelerin gerçekleşmesi için çalışmaların hızlanmasında Rusya’nın enerjiyi bir siyasi araç olarak kullanma/kullanabilme tehlikesi de büyük rol oynadı. 1011 Ekim 2007’de Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta yapılan enerji zirvesinin gündeminde de yeni bir enerji projesi: OdessaBrodı Petrol Boru Hattı vardı. Yeni projelerin gerçekleşmesi için çalışmaların hızlanmasında Rusya’nın enerjiyi bir siyasi araç olarak kullanma tehlikesi de büyük rol oynadı. 1011 Ekim 2007’de Litvanya’nın başkenti Vilnüs’te yapılan enerji zirvesinin gündeminde de yeni bir enerji projesi olan OdessaBrodı Petrol Boru Hattı vardı. projenin ekonomik değil de siyasi içerikli olmasıdır. Özellikle Ukrayna OdessaBrodı yapıldığı günden itibaren enerji sıkıntısıyla karşı karşıya kalmış ve bu sorunu 2004 yılında boru hattının tersine kullanılmaya başlanmasıyla geçici olarak çözebilmiştir. 2001 yılında yapılan OdessaBrodı hattı Ukrayna’nın Rusya petrolüne bağımlılığını azaltmak ve petrolün Avrupa’nın diğer bölgelerine dağıtılması için yapılmıştır. Fakat Ukrayna planladığı üzere petrol üretici ülkelerle anlaşma imzalamayı başaramadı. 16 Kasım 2004’de Ukrayna RusyaBritanya ortak kurumu TNKBP’nin üyesi Skilton’dan 108 milyon dolar borç alarak Rus petrolü taşımak için Boru Hattı’nın Brodı’den Odessa’ya kullanılması için anlaşma imzalandı. 26 Aralık 2006’da Transneft ve TNKBP arasında üç yıllık ek anlaşma imzalandı Ukrayna’da Yuşenko iktidara geldikten sonra sürekli olarak OdessaBrodı’nın amacına uygun olarak kullanılması için diplomatik çalışmalar yürütüldü. Hatta Rusya ile iyi geçinmek isteyen Turuncu devrim sırasında Yuşenko’nun rakibi olan Viktor Yanukoviç bile Başbakanlığı döneminde Bakü’yü ziyaret ederek OdessaBrodı için petrol desteği istemişti. Hattın Gdansk’a kadar uzatılması ve Hazar kaynaklarının Gürcistan aracılığı ile Karadeniz’e indirilmesi için bazı görüşmeler yapılmaktadır. Bu projenin ana destekçileri Ukrayna ve Polonya Litvanya tarafından da ciddi destek almaktadır. Bu devletler enerji kaynakları ve güzergahlarını çeşitlendirerek Rusya’ya olan bağımlılıklarını azaltmayı planlamaktadırlar. Rusya ise yeni projeyi ekonomik değil siyasi bir adım olarak değerlendirmektedir. Transeft şirketi Başkan Yardımcısı Sergey Grigoryev’e göre, OdessaBrodı hattı tamamlandığı zaman petrol doldurma garantisi yoktu. Bu bağlamda petrol alınacağı garanti edildikten sonra projenin ekonomik tabanlı olduğu kanıtlanacaktır. Petrolün Gürcistan’dan Odessa’ya taşınması biri boru hattı, bir diğeri de tankerler aracılığı ile olmak üzere iki proje önerilmektedir. Ancak petrolün tankerlerle taşınması maliyeti yükseltecek Karadeniz altından boru hattının çekilmesi ise Rusya’nın tepkisini çekecektir. Planlanan projenin gerçekleşmesi için Hazar çevresinden Azerbaycan ve Kazakistan’ın enerji bağlamında desteğinin yanı sıra AB ve ABD’nin de siyasi desteğini almak için birisi 12 Mayıs 2007’de Polonya’nın Krakov şehrinde diğeri ise 10–11 Ekim 2007’de Litvanya’nın başkenti Vilnüs’te iki zirve düzenlendi. Vilnüs Zirvesinde bir sonraki zirvenin 2008’de Ukrayna’nın başkenti Kiev’de yapılması kararlaştırıldı. Kiev Zirvesinde boru hattının güzergah ve finans detayları görüşülecektir. Litvanya ise OdessaBrodı’nın Mazeikiu rafinerisine kadar uzatılmasını istemektedir. ODESSA PETROL BORU HATTI Geliştirilen projeye yönelik en büyük eleştiri KRAKOV ZİRVESİNE PUTİN DARBESİ Krakov Zirvesi Polonya, Litvanya, Ukrayna, Gürcistan ve Azerbaycan devlet başkanlarının katılımıyla gerçekleşti. Krakov Zirvesinin yapıldığı gün Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Türkmenistan ve Kazakistan cumhurbaşkanlarıyla görüşerek Hazar kıyısı boru hattı deklarasyonunu imzalaması tesadüf değildi. Putin’in Orta Asya ziyareti Kazakistan cumhurbaşkanının Krakov Zirvesine katılmasını da engellemiş ve söz konusu durum Krakov Zirvesi’nde planlanan enerji projeleri açısından darbe niteliğinde olan bir ön anlaşma imzalanmıştır. Birçok bölge devletini rahatsız eden Hazar kıyısı boru hattı deklarasyonunun Krakov zirvesine karşılık imzalandığı düşünülmektedir. Putin’in Orta Asya ziyareti ve iki devletle imzalanan Hazar kıyısı boru hattı deklarasyonu Krakov Zirvesi düzenleyicileri açısından huzursuzluk kaynağı olmuştur. Oysa ki Krakov Zirvesinin temel amaçlarından biri Azerbaycan’ın yanı sıra Kazakistan’ın da OdessaBrodı petrol boru hattına enerji desteği vermesini sağlamaktı. Ancak Azerbaycan Cumhurbaşkanı