Katalog

CUMHURİYF.T DERCİ YAZI: MURAT URAL FOTOĞRAFLAR: MART1 URAL li yerleşimden çok katlı ve apartman biçimınc geçmenin zorunluluğu... Kujjkusuz dikkatc alınmaya değcr gcı ckçcler. Ya da eski mimariyi sürdiinncnin ckonomik bakımdaıı da mümkün olmaması. Malzeme, usta bulunmaması, pahalıya malolması vb... Bunlardasonderecemantıklı... Vcyöreninsosyalyapısı, kültürü ile ilgili başka gerekçelcr... Ama bu gerekçclerin hiçbirisi Karadcniz'in Ö7clliklerini vc yüzyılların ürünii olan güzclliklerini, yaşam kültürünü yitirmckte olduğu gerçeğini ortadan kaldırmıyor. "Ne yapalımbazı>>eylcrdckaybolacak" mantığını hcmen kabul ctmck mi gerekiyor'.'.. F.lbette Karadeniz gibi yerle^me alanı sınırlı bir bölgedc kentsel geli^imin planlanması çok zor. Sırfbu nedendcn daha da planlı ve bilinçlı harekct ctmck gcrckmez miydi'.'.. Klbctc ycni binalar yapılacaktır vc bunlar modcrn binalar da olabilir. Ama o kentin biitün kültürünü, tarihini, zevkini.estetigini yansıtan, kısacası kimligini oluşturan ana çckirdeği de korunanıaz ınıydı'.'.. Ku^kusuz zordur, amaolanaksızdeğildir. Itirafctmck gerekir ki, tiim bu gcli^melcr olup bitcrken bizlcr hcnü? kent planlaması ve korunmasi gibi kavramlarınçoku7ağındaydık. K uşkusu/ sonuçtan tümüylc onları sorumlu tutmak müınkün değil, ama 'Laz Müteahhit' diyc anılan girişken,tezcanlı Karadcni/li i.nşaatçıların Istanbul'un yapılanmasına ve mimarisine, hatta Türkiye'ninsonyirmiotuzyılınınulusal ınimarisininbelirlenmesineyaptıkları katkılar biliniyor. Hal böyleyken,tclcvizyonda Karadenizbclgcsellcrini seyrederkcn birbirindcıı giizcl vc orijinal cvleri görünce; "acaba Istanbul'daki apartmanları yapanlarla Karadcniz'dc bu güzel evlcri yapanlar aynı insanlar mıydı", "ıstanbul'un hali ortadaykcn acaba kcndikentlcri nasıldı" sorulan lakılırdı aklıma... Karadeniz gczisıne çıkarken dc nıerak içindeydim. lîğer filmlcrdcki, fotoğraflardaki gibi bir Karadeniz bulursam hcm scvineccktim hem dc kızacaktım. Sevinecektim, çünkü o güzelim ortamlarda dolaşacaktım; kizacaktım çünkii kcndi kcntlerini, sokaklarını öylesinc güzelleştirirken nehaklan vardı fstanbulumuzuçirkiııleijtirmelerinc... Cîördüm ki Karadeniz çirkin. Doğasıyla, deniziyle dcğil, ama cvlcriylc, kcntlcriylc çirkin, boydan boya çirkin hemde... Istanburdan daçirkin. Hatta diyebilirimki 'Laz Müteahhitlcr' ilk dcncyimlcrini oralarda yapıp, öncc kcndi memlcketlcrini bcnzcttiktcn sonra lstanbul'a gelmişler; bunıın için dc ne kadarolabilirscokadarşanslıkabııl edebiliriz kendimizi... Scvinemedim, kızamadım da sadece buruldum, üzüldüm... Çaykara 'nın çar$ı\ı... liski uhşup karkas içine dolgu duvar binalurın son örnekleri... Müteahhitin yok edemedikleri İstanbul 'u berbat eden Karadenizli müteahhitler önce kendi kentlerini betonlaştırmışlar. Doğasıyla deniziyle değil, ama apartmanlanyla çirkinleşen yörede güzel, hâlâyaşıyor. için arazinin uygun olmayışı, hemen dağ yamaçlarının basjlaması, dolayısıyla arsa kıtlığının ortaya çıkması hcmen akla gclen bir neden. Şehir nüfusunun artmasıyla katlanarakartankonutgcrcksinimi. Bağımsız, tek veya iki katlı, bahçe Kentlerin güzellikleri Buanlayışlarınhalcndeçokuzağında olduğumuzun en açık kanıtlarından birisi Trabzon için hazırlanmı^tanıtımkitapları. Bukitaplardatarihvctarihiescrdenince akla gclcn han, hamam, çesjnıc, cami. mcdrese. kilisc, manastır. Ya da ev denine akla gelen ünlü birkaç eski konak... Eğer bunlar yoksa orada görülmeye, dolayısıyla korunmaya değer bir şey dc yoklur. Ornegin Karadeniz ilçelcri arasındahâlâoldukçabozulmamı^ eski kentsel yapıyı ve kültürü yansıtan koca bir Orta Mahalle'ye sahip olan Akçaabat'ta Eski Camii'den başka kayda değer bir şcy yoktur... Ya da Trabzon'un en eski yerleşim yerlerinden birisi olduğu söylenen Çaykara'da 'eski eser olarak Nerkoz Camisi dışında başka başka bir yapıya rastlanmamaktadır"... Peki o kare şekilli ahşap karkasların içleri taşla, kiremitle dolduıulmuş, hiç kuşkusuz yüzyılların bina yapımteknikleriniveestetiğini yansıtan o eski ve önemli kısnıı harap binalar... Onlar Trabzon'un cn eski kültürlerinin kalıtlanndan değil midir? O binalar da yok olduğunda 'Trabzon'un en eski yerleşim yeri'nden geriyc bir di/i çarpık çurpuk, çirkin betontuğla binadan Duvardan kentler Kıyı boyunca hemen her il veya ilçedehcpaynı tnanzaraylakarşılaşıyorsunuz: Bir tarafta bitişik düzen, duvar gibi örülmüş 68 katlı , apartmanlar, bir tarafta dcrmc çat•ma bir park ve deniz... Karadeniz'de kent kalmamış. Daha doğrusu, son yirmiyirmibeş yılda, aynı zamanda ana cadde olan şehirlerâı . rası bir yol ile kenarındaki bir dizi özelliksiz duvar apartmanlardan oluşan yeni kentler doğmuş. Peki ya ünlü Karadeniz evleri, şirin yeşilin içindc kaybolmus. o şirin Karadeniz kasabalan, kentleri... Onları bulabilmek kum taneleri içinde boncuk aramaya benziyor. Sahil boyunca dizilmiş apartman duvarlarıkazarabirsokaklaaralandığında, arkalarda hcr nasılsa kal*mışbirtanesini,yıllanntümyıpratmalarına rağmen o durmuş oturmuş güzclliği ile hcmen faık edi Akçaabat Orta Mahalle'den kalunlar... yorsunuz. O duvann arkasında başka bir kent olduğunu anlıyorsunuz. Ya da bir koyun kcnarından geçerken, sanki kendisini korumak ister gibi yeşil örtülerin arasına gizlenmiş lıiij yapı Ruın i^ı bir bağ cvini zoıiukla seçcbiliyorsunuz. Bu gelişmeden memnun olanlar, beğcnenler mutlaka vardır. Hatta hcmen herkes beğeniyor ki yapılıyor, sürdürülüyordadenilcbilir. Bu gelisjiiıenin kaçınılmazlığını savunacak birçok gerekçc dc sıralanabilir. Karadeniz sahilindc yerlesjme