Katalog

laşması, yapılaşmasıydı. Geddcs, bu ilginç gözlemevinde Edinburg'u bütün çevresel özellikleri, tarihi vc kültürel mirasıyla birlikte sistematik olarak inceleyebiliyordu. Mazgallı çatısı, ortaçağ mimarisine özgü kulcsi bulunan ve aslında bir diirbiincüıuin nıülkii olan taş yapıyı satın alarak çalışmalarına ııygun olarak yeniden düzenledi. Kuleye bir gizli kaıncra yerleştirdi. Bu kamenı, karartılmış bir odanın içindekı bembeya/ bir masaya nıercekleraracılığıyla imgeleryansıtan bir döner ayna gibıydı. (\Villiam Bıırroughs ve Brion Gysin'ın Düş Makinesi'ylebenzerbirgirışinıindebulıındukları söylcnebilir). Gcrçekten, bu pck marıfctli kamera sayesinde Edinburg ve çevresi, karanlık odanın içinde birbirini peşpeşe izleyen parıltılı imgelcrolarakgörülüyordu. Geddes, Genel Görüş Kulesi'ni görsel (visual) bir yeniden cğitim merkezi olarak da tasarlamıştı. Parlak imgclcrin insanları şehrin güzellığine daha duyarlı kılnıasını istiyordu. Fakat asıl önemlisi, Kule, kolektifeylem için bir laboratuvardı. lektif bellek kaybının (amnezinin) sonucudur. Bu nedenle bölgecilik akımı ve bölge planlaması, merkezi devlete karşı bir tepkidir. Kuşkusuz, Geddes bugörüşlerinibüyük ölçiide iki anarşist coğrafyacı ve kuramcıya, Elisec Reclus ve Peter Kropotkirr'e borçludur. Geddes'i etkileyen anarşistler... Reclus, yerküıedeki toplumlar üzerine altı cilllik çalışmasında, "ilkeller"in kiiçük, kolektivist topluluklar halındc doğayla uyum içinde yaşadıkları, Batılı sömürgccilerin bu uyumu tahrip ettikleri somıcuna varıyordu. Beıizergörüşlerı savıınan Kropotkin'e göredetoplum, kooperatifler temelindc ve bireylerin gönüllü işbirliğiyle yeniden örgütlenmeliydı. Insanın doğasına ııygun olan da bııydu. Kropotkin, Geddes'iözellikle etkileyen bir tarihsel savdahageliştirmişti. Btınagöre,onikinci yüzyılda Avrupa'da, teokratik ve despotik monarşilere karşı bir komiihler devrımi yaşanmıstı. Bu devrim, en iyi anlatımını köy komiinitelerinde, şehirlerdeki meslek ve kardeşlik birliklcrinde bulan kendi kiiltürünii yaratmıştı. Geçortaçağ şehirleri bu topluluk vc meslekbirliklerinden oluijuyoıdu. Ilerşehir, kcndine özgü yetki alanına sahipti. Fakat onaltıncı yüzyılda, merkezi devletin doguşuyla birlikte bu özgür şehirdevletlcr yıkılmıştı. Kropotkin bununla beraber, liberterfederalist bir gelişmcye, geçortaçağmözgürşehirdevletlerinc yeniden dönüşolasılığınadikkatiçekiyordu. Çünkü Kropotkin'e göre.hidrolik veözellikle de elektrik gibi yeni enerji kaynaklarının gelişmesi artık merkezi iktidara gereksinim olmadığını ortaya koymaktaydı. Geddes, tarihi incelerken yaptığı eski tekniklcr çağı (paleoteknik çağ) ve yeni tckniklcr çağı (neoteknik çağ) ayırımında büyük ölçıidc Kropotkin'in yukurıdu özetlenen diisüncelerinden esinlenmişti. Eski leknikler çagı, vahşilik, acımasızlık gibi sanayileşmenin ilk dönemindckı bütün ohımsuz özelliklere sahipti. Bu dönemde kömür enerjisi kullanılmış, doğa kirlenmiş, emek merkezileşmiş ve şehirler koskoca birer "varoş" olarak çevreye yayılmışlardı. Eski tekniklcr çağt'nın şehri "kötüülke"ydi (kakatopia). Burada hayat mekanik ve can sıkıcıdır. Geddes, yaşadığı dönemin Avrupa'sını eski teknikler çağı içine yerleştiriyordu. Bu dönemin tam karşıtı, doğanın ve doğal kaynakların korunduğu, şehir ve kırın uyum içinde oldukları, insanın yaratıcı enerjisini bütünüyle kullanabildigi yeni teknikler çağı'dır. Eutopia, ancak bu dönemde gerçekleşecekti. Eutopia, mükemmcl fakat gerçekte varolmayan bir düşülke, bir iitopya değil; insanın tüm yeteneklerıni kulla4 2 1 Şehip, kır ve demokrasi... Bölgecilik, salt bir şehircilik anlayışındaıı ibarel değildir. Şehir ve kır, enerji ve iirctim, sanal ve teknoloji arasında uyum kurulmasını öngören politik bir akımdır. Öziindc ise yercl demokrasi anlayışı vardır. Geddes'e görc merkezi devletin ortaya çıkışı bir altın cağın sonu oldu. Özerkİık yıkıldı ve demokralik hayat dışlandı. Dahaaçıkbiranlatımla, birbaskı vczorlanıa makinesi olan merkezi devlet, ancak bölgeselözerklikleyaşanabilendemokratik hayatı tarıhinden sildi; kitleler için politikayı bölgesel sorunların tartışılmasıyla sınırlandırdı. Merkezi devletin, politik varoluşiın olağan ve vazgeçilmez biçimi oldugıı yolundaki yaygın inanç aslında ko 1910 yılında Hındıstan'ın başkentının Kalküta'dan Yeni Delhı'ye taşınması kararlaştırıldı. Bu tarihi gorev ıçın de uç ingrlız mımar seçıldı. Bunlardan Herbert Baker, Güney Afrıka'da görev yapmış ve emperyalızmın mımarı unvanını elde etmişti. Üç kafadar Batılı, AngloRoman tarzında bir kent ıçın hazırlıklarına başladılar. Bu tarihi fotoğrafa yer veren "Cıties of Tomorrow" adlı kıtapta şu resimaltı yer alyor: Captaın Stanley, Edwın Lutyens ve Herbert Baker, adı bilinmeyen bir filın üstünde Geddes'in planlamadan önce araştırma ılkesinı hayata geçıriyor Yeni Delhi'de fil üstünde planlama Oeddss'in tasarımını yaptığı Edlnburgdaki "Görüş Kulesi" C U M H U R İ Y E T DERGI 1 7N İ S A N narak kurduğu olanaklı en iyi ülkeydi. Geddes, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan Milletler Cemiyeti'nin giderek, Kropotkin'in geçortaçağda varlığına dikkat çektiği özgürşehirdevletlerbirliğine aktarabileceğini ummuştu. Geddes, hayatının son yıllarında, kısmen de olsa bir başka düşünü gerçeğe döniiştürdü. Güney Fransa'da, Montpellier yakınlarında bir okul kurdu. Bu okulun resmi birmüfredatprogramı veöğrencilerine başarı derecelerı veren birsınav siste miyoktu. Geddes, birzamanlarSokrat,Aristoteles ve diğer Peripatos'çuların yaptıkları gibi, yüksek bir tepenin üzerine inşa edilmiş okulu kuşatan bahçede ve ağaçlı yollarda gezinerek ders veriyordu. llerlemiş yaşına karşın yitirmediği düşleri, inandığı ütopyaları vardı. Hayata gözlerini bu okulda yumdu. öğrencileri cenazeyi, Akdeniz çiçekleriyle kaplı tepeden Geddes'in sevdiği folk baladlarını söyleyerek indirdiler. ÇoK yalın bir törenle Marsilya'dakikrematoryumdayakıldı. ^ 1 9 9 4 S A Y I 17