Katalog

H A L A N L I Şehircilik uzmanı Geddes: Merkezi devlet toplumsal hafıza kaybıdır Mutluluk, el sanatr şehirlerde... Birşehrin inşasını 'elsanatı' olarak değerlendiren Geddes 'e göre insanlar ancak kendi elleriyle inşa ettikleri bir şehirde mutluluk içinde yaşayabilirlerdi. Bir ütopya, düşülkeolmayan Eulopia'nıngerçekleşmeside buna bağhydı... l O ndokuzuncu yüzyılda endüstrileşmenın, fabrıkaların hemcn yanıbaşında kurulan yoksul mahallelcrde yaşayan ışçı sınıfı uzerındckı yıpratıcı etkılerı, özellıkle endustrı devrımının en hızlı gelıştiğı Ingıltere'de ütopyacı^ ve romanttk tepkıleri de beraberinde getırmıştı VVilliam Blake,"karanlık, şeytansı t"jbrıkalar"ın Londra'yı vc orada yaşayan ınsanlarııı ruhlarını kırletmesinden yakımyordu. James Thompson, Ürkünç Gecenin Şehri başlıklı şıırınde Dante'nın Cehennem'ınden farklı olmayan bir Londra tablosıı çızıyordu. Ingılız sosyalızmımn özgıin bir aktörel (ahlaki) temel uzerınde gelışmesmde önemlı rol oynayan John Ruskin, genelde bülun ijehirleri, ahlaksızlık vc açgözlülüğün "ığrenç ınerke/lerı" lıaline geldıkleri ıçın lanetlıyordıı Atlantık'ın ote yakasında ıse denemelcrıyle Emerson, şıırlerıyle Whitman, göl kıyısıntla ın^a ettığı kulübesmde kaleme aldığı kıtaplarıyla Thoreau benzer duygu ve düşüncelerı dile getırıyorlardı. Qedd«s, fiklrlerlni kitaplaştırmak yerine öğrencilerine aktarmayı yeğledi. "el sanatı" olacaktı. (Geddes'ın düşiincelerinde VVilliam Morris'ın, Arts and Crafts akımının da büyük pay ı vardır). Geddes'in çok geniş bir entelektüel ılgi alanı vardı. Biyoloji (Thomas Henry Huxley'ın öğrencısıydi), sosyoloji, şehircilik, nüfus analızi, antropolojı, Doğu kültürleri... Değişik konulardaki dağınık düşüncelerini kitaplarda sistemleştırmek yerine, Sokrat gıbı, çevresindekı öğrencilerine açıklamay ı tercıh ettı. Zaten kendısi de Viktorya döneminın pek çok aydını gibi, çevresindekı dünyayı kıtaplardan zıyade doğrudan gözlemlerıyle tanımış; bılgı birıkiminiyaşayarakedınmişti. Bölgeciliğin doğuşu... 20. yuzyılın hemen başlarında, şehirde devrım yapmayı amaçlayan, yukarıda sözü edilen ütopyacı gorüşlerden, fakat daha da çok anarşist öğretıden etkiler taşıyan planlamacılık ya da bölgecilik olarak bilınen yenı bir anlayış doğdu. Bu anlayışın doğuşunda ve gelişmesınde bir Vıktorya dönemı hümanıst ve 'vızyoner'i olan Patrick Geddes (18541932) büyük rol oynadı. Dundee Üniversıtesi'nde biyoloji dersleri veren Geddes, şehir ve insana bakışında Peter Kropotkın ve komüncülerin saflarında çarpışmış olan anarşıst coğrafyacı Elisee Reclus'ta büyuk esın buldu. Bölgecilik anlayışının temel ilkesı gereğince insanlar, içinde yaşayacakları şehri kendi elleriyle inşa etmelıydıler. Dığer bir anlatımla insanlar, ancak kendi elleriyle inşa ettikleri bir şehirde mutluluk içinde yaşayabilirlerdi. Şehri, hep birlıkte çalışarak, gönüllü işbirliğiyle kuracaklardı. Salt fıziksel değıl, aynı zamanda ruhsal bir dayanışma içinde çalışacaklardı. Şehrin inşası Geddes'ln şehircilik aniayışı... Geddes'e göre şehrin, daha yerinde deyışle bölgenin planlanmasına, yöredekı doğal kaynaklann, insanın bunlara tepkısinin, en geniş anlamıyla kültürel manzaranın ayrıntılı incelenmesiyle başlanmalıydı. Geddes için, tıpkı Aristoteles'in Akropolis kayalıklarından Atına'yı gözlemledıği gibı, yüksek bir tepeden şehre ve çevresine bakmak çok önemliydi. Bugün halen Edinburg'da bulunan ve Genel Görünüş Kulesi adını verdiği kale tarzındaki yapıyıbuamaçladizaynetmiştı. Kule, bir gözlemevi ya da haritaplan merkezi olmanın ötesinde bir bakış açısının somutDERGİ 1 7N İ S A N 1 9 9 4 S A Y I 421 Vlktorya Dttnsmi lngilt*r*sl. 19. yüzyıldan k»ntvaroş v* işçl sınrfı. 16 C U M H U R İ Y E T