Katalog

"Karanfil Devrimi"nin "vasat" başbakanı, kırk yıldır düşünü kurduğu cumhurbaşkanlığı yarışını kazandı. 60 yıl sonra Portekiz'de, devletin başında ! bir "sivil" var. Portekiz'iıı x ilk sivil ^ , cumhurbaşkanı Mario Soares: *Geçiş dönemi bittT NİLGÜN CERRAHOGLU LİZBON "lyimser degil, kararlıyım" diyordu Mario Soares seçım kampanyasınm başında. Oysa özellikle ikinci turu son derece gergin ve heyecanlı geçen Cumhurbaşkanlığı yarışını götürebilmesi için Soares'in sadece "kararlı" değil, aynı zamanda "iyimser" de olması gerekliydi. Ekimdeki genel seçimlerde oylann hemen yansını yitiren Soares'e, sonbahardaki kamuoyu yoklamaları Cumhurbaşkanlığı seçimleri için seçmenlerin sadece yüzde 5'inin oy vermeye kararlı olduğunu gösteriyordu. Kırk yıldır düşünü kurduğu Cumhurbaşkanlığı için bu yarışa girmek tüm siyasi kariyerini ve kişisel prestijini ortaya koymaktı. Fakat Soares karar vermişti. Bu riski göze alacaktı. Lizbon'da yaptığımız görüşmede sosyalist lidere, "Bir Rııs nılell oynadıgını ve bu seçimleri kaybetmesi halinde siyasi karlyerlnin noktalanabilecegini" hatırlattığımızda, Mario Soares gerçekten "kararlı" bir bakışla, hiç duraksamadan, "Benim gibi siyaset adamlannın kariyeri ancak öliimle noktalanır" demiştı. Bunu söylediği zaman, ilk turu, sağın adayı Freitas ve Freitas'ı destekleyen sosyal demokrat Başbakan Cavaco Silva'ya karşı bazı çekinceleri olan sosyal demokratların desteği ile kazanmıştı. tkinci turda ise kendisini yüzde 21'lik bir farkla geride bırakan Freitas'ı komünist oyların desteği ile yeneceğini düşünüyordu. Kendisini Portekiz toplumunun ortak paydası olarak görünen Soares için, birinci turu tutucu sosyal demokratların oylanyla ikinci turu da komünistlerin oylanyla almanın hiçbir mahzuru yoktu. Aslında Soares'in kendisini Portekiz toplumunun "ortak paydası" olarak görmesi için yeterli nedeni de vardı. Sosyaiist liderin, "karahfll devrimi" yıllarına kadarki siyasi geçmişi, Salazar diktatörlüğüne karşı yapılan direniş "efsanesi"nde önemli bir yer tutuyordu. Cumhuriyetçi bir babanın oğlu olarak I924'te dünyaya gelen Soares. kundaktan beri "demokrasi kultürii" ile büyümüş az sayıdaki Portekizliden biriydi. Vasat bir Öğrenci olmakla beraber edebiyata özel bir merak duyan Mario Soares, politikayı daha lise yıllarında keşfetmişti. Diktatörlük öncesi cumhuriyet döneminde bakanlık yapan babasının Salazar tarafından politikadan uzaklaştırılması olayıyla birlikte, genç Soares'te politika tutkusu alevlendi ve aynı lisede coğrafya öğretmeni olan Alvaro Cunhal'i tanıdı. Cunhal'in arkasından, ileride Komünist Partisi'nin 2 numaralı adamı olacak Octavio Pato ile karşılaşan Soares, Lizbon Üniversitesi'ne girdiği 1942'de Komünist Parti'ye yazılacaktı. Fakat Pato ile birlikte "Antifaşist Üniversiteliler Harekeli"ni kuran genç Soares'in tabiatı, komünistlerin ideolojik katılığına pek yatkın değildi. tleride, Portekiz politikasında önemli bir siyasi lider olarak yer alacağı andan itibaren de görüleceği gibi, komünistlerden uzaklaşan Soares, 40'h yılların sonunda, bu grupla tüm bağlarını koparttı. Soares'in komünistlerden kopması, "varoluş nedeni" haline gelen antifaşist mücadeleden cayması anlamına gelmiyordu. Portekiz direniş hareketinin tarihine, bu mücadele uğruna II yıl hapis yatan Alvaro Cunhal ile birlikte geçecek olan Soares, Cunhal'den ayrı bir yol tutmuş olmakla beraber, aynı inat ve aynı şevklt\ özgür Portekiz için elindeki tüm olanakları kullanacaktı. Avukat olarak sayısız siyasi tutukluyu savunan Soares'in adı, Portekiz sınırları dışına ilk kez "Humberto Delgado Davası" ile taşacaktı. Salazâr'ın ardından diktatöriüğü devralan Gaetano ile Soares'i karşı karşıya getirecek bu davaya, 6O'lı yılların başında Cumhurbaşkanlığına aday Delgado'nun öldürülmesi yol açmıştı. öldürülen Delgado'nun ailesinin yanında yer alarak rejime karşı diktatörün cinayetteki sorumluluğunu ortaya çıkaracak bir soruşturma açan Soares'i, bundan sonra bir dizi tutuklama ve sürgün yılları bekliyordu. Siyasi polis tarafından 12 kez tutuklandıktan sonra nihayet Afrika'daki Sao Tome Adası'nda sürgüne gönderilen Soares, 1970 yılında, Paris'e gitmenin bir yolunu bulacaktı. Fransa'da, bu son cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda karşısına rakip olarak çıkan yakın arkadaşı, kızının vaftiz babası Salgado Zenha ile birlikte, önce "Sosyalist Hareket" gnıbunu kuran direniş Iideri, bunun arkasından da 1973'te Bonn'da Brandt, Mitterrand ve Olof Palme'nin yardımları sayesinde "Portekiz Sosyalist Partisi"ni kurmayı başardı. Komşu tspanya örneginde de görüldüğü gibi bundan böyle Portekiz sosyalistlerinin güçlen Artık Portekiz 'de, cumhurbaşkanlığı konutu olan Belem Sarayı 'nda asık suratlı, ciddi görünümlü bir devlet başkanı yok... 60 yıldan bu yana Portekiz*in ilk sivil cumhurbaşkanı olan Soares, eski şaraplardan, iyi yemeklerden hoşlanan, kitaplarını, ailesini ve yazlık evlerini seven, zevkine düşkün bir demokrat. mesinde ve lberik Yarımadası'nda demokra siye güç veren bir sosyal demokrasi anlayışının gelişmesinde, özellikle Alman sosyal demokratları, önemli bir hami rolü oynayacaklardı. "Karanfil Devrimi" yıllarî Nitekim yarım asırlık diktatörlüğe son veren "Karanfil Devrimi" Portekiz'e demokrasi kapısını açtığı zaman, Mario Soares, Alman sosyal demokratlannın misafiri olarak, bir yıl önce Sosyalist Parti'yi kurduğu Bonn'da bulunuyordu. Haberi alır almaz, ülkesine dönmeye karar veren Soares, Paris üzerinden 36 saatlik bir tren yolculuğunu, Lizbon'a uçakla dönmeye tercih etmişti. Yıllar sonra, belki de yaşamının en önemli yolculuğu olan o 36 saati, "Düşünmeye ihtivacım vardı" diye anlatacak olan Soares, "Ulkemdeki gelişmeler son derece Ihtivatlı olmayı gerektiriyordu" şeklinde noktalayacaktı sözlerini. Darbe, Soares'i şaşırtmamıştı, ama "albayları" da pek tanımıyordu. Buna karşın Portekiz komünistlerini, komünistlerin yeraltı örgütlerini ve Cunhal'in partisinin silahlı kuvvetler Uzerindeki yadsınmaz etkisini iyi bilen Soares, derhal 12 yıl sonra tüm siyasi yaşamı boyunca düşlediği Cumhurbaşkanlığı koltuğuna kendisini oturtacak olan 18