Katalog

UMHURİYETDERGİ: 15 OCUK ve sınema Yaşamın eşığınde olan genç bedeıılere, genç kafalara sinema denen çağdaş ışıkgölgeoyununun çağdaş büyü sanatının nasıl etkl yapablleceğıni düşünmek için, Insanın kendı çocukluğunu anması, yeter Hanglmızın çocukluğunun en canlı anıları arasında daldan dala athyatı bır Tarzan, kılıçlarını şakırdatıp pelerlnını savunan bır 3 Silahşörler, kötü adamı vuran bir kahraman kovboy yoktur^ Sinema öncelerı tam blr çocuk sanatı olarak başladı Gehşmemiş anlatım dili, olgunlaşmamış düşünce düzeyi, varolmayan polıtık ışlevi yanında, seyircısını çocuk düzeylnde sayan bir yaratıydı bu Edebıyatın, tıyatronun ünlü yapıtlarını sınemalaştırırken olablldlğine basıtleştıren, yalınlaştıran, eğlendirme, vaklt geçırtme amacına yönelık bır ışıkgölge dilinı kurarken dil, ulus, ırk, zeka farklarını silerek herkesin kavrayabileceğı ortak kavramlar, ortak mitoslar yaratan bır sanattı Sinema, uzun yıllar çocuklara seslendı Büyuklere seslenirken de onları çocuk yerine koydu, çocuklaştırdı Sinema evrensel sanat bırıkımınln ürünlerini kendı yapısına, doğasına uygun biçimde basitleştirlrken, doğrudan doğruya "çocuk kahramanlar" yaratmayı da ıhmal etmedi Çocuk yazınının da en önemlı yapıtları, sessız sınemadan başlıyarak sinemanın maiı oiduıar Tarzan, Mandrake, Uçan Adam, Yarasa Adam gibi tıplere sonraları Walt Disney'ın canlı resim teknığinin ölmezleştirdiği insan ve hayvan kahramanlar katıldı Bambı, MıkıFare, Pınokyo, Pamuk Prenses ve 7 Cüceler, Fıl Dumbo, VakVak Kardeş, vs Aynı zamanda, kahramanları çocuk olan ünlü yapıtlar da sınemaya gelıyordu Tom Sawyer'den Huckleberry Finn'e, Ollver Twıst'ten Büyük Umutlar'a, Define Adası'ndan Jules Verne'ın bazı yapıtlarına dek Bu arada dünya sınemasına egemen olan Amerıkan sıneması da tüm dünyada çocuk yıldızlarını tanıtıyordu Yıllarca "çocuk kalma" sırrına erışen Mary Pıckford'dan Chaplin'in "The Kid" fılminde ölümsüzleştirdığı Jackie Coogan'a, Freddle Bartholomevv'dcn Shlrley Temple'ye, Judy Garland'dan Mickey Rooney'e, Margaret O'Brlen'den Hayley Mills'e, bu çocuk yıldızlar, yalnız çocukları değll, büyükleri de yığın yığın sınemaya koşturuyor, yeteneklerine hayran bırakıyordu Evet, çocuk yazı ve çlzglsinin kahramanları sinemadaydı, çocuk yıldızlar bazen büyüklerden de çok ılgı görüyor, Walt Disney'ın "çocuk fılmlerı" gitgide "aıle fılmlerı 'ne dönüşerek inanılmaz sayıda seyirci çekiyordu Ama bunlar gerçekten "çocuk fılmlerı" mlydi? Bizde de Ayşecik'ler, Afacan'larla kendini gösteren bu "çocuk sineması" gerçekten çocuk sıneması mıydı 7 Bu fılmlerde yansıyan gerçek çocukların görüntüsü müydü? Çocuklara ne veriyordu bu filmler, onların dünyalarına ne katkıda bulunuyordu? Yoksa bu "Büyük gözuyle çocuklar" Dnların dünyalarından, tam tersıne bırşeyler alıp götürmüyor muydu' Çocuk sıneması, kuşkusuz en az çocuk yazını kadar clddıye alınması gereklı bir konudur Çocugun özellikle okumayazma bllmediği yıllarda, gide AYIN KONUSU Amerika'da bir televizyonu suçlama kampanyasının başlamasına yettı TV programlarındaki seks ve şıddet görüntülerıne karşı çıkma, ülkede adeta bır Isyan hallnı aldı San Fransisco Mahkemelerinde 5 yıldan beri devam eden, belkı bu yıl da bitmeyecek olan blr dava, 11 milyon dolarlık bir tazminat davası TV'nln çocukları ne ölçüde etkıledığımn blr başka yasal dayanağı olacaktı Mahkeme nasıl karar verirse versın, bazı gerçeklerin tartışılması olanaksızdı 10 EylOI 1974 Salı gecesi. NBG televizyonu 2 saatlik bir TV filmi yayınlamıştı "Born InnocentDoğduğunda Masumdu" adını taşıyan fllmin baş rolünde, ünlü Exorcıst filmlnin baş oyuncusu Linda Blalr vardı Filmin bazı seyircileri gerçekten etkileyebileceğini farkeden TV, başlamadan önce şu ananosu yapmıştı "Born Innocent bazı gerçekçı ve etkileyicı sahnelere sahıptir Bu sahneler küçüklerı etkıleyebılır ve onların yaşamlannı ve kışıliklerını değiştırebilır Bu yüzden programın evdekl küçükler tarafından Izlenlp izlenmemesı gerektığıne allelerln dlkkatle karar vermesmi dllerız " Film anne ve babası tarafından bir ıslahhaneye kapatılan bir kız çocugunun öyküsünü anlatıyordu Durmadan evden kaçak küçük kız ile, ailesi başa çıkamaz olmuştu Filmin davaya konu olan sahnesı ıslahhanede kızların bırlıkte duş aldıkları genel banyoda geçıyordu ve mahkeme zabıtlarına geçen şeklı ile şöyleydi "Birden sular kesıldı Kızın yüzunde anıden bır korku ıfadesı belırdı Dört daha büyük kız, duşun kapısını tulmuşlardı Bırının elınde lavabo tıkanıklıklarını açmaya yarayan pompa vardı Pompanın tahta sapını kalçasına rıtmık blr tempo ile vuruyordu Büyük kızlar, Lında'ya du$tan çıkmasını söyledıler Kız korkarak ılerledı Dört büyük kız, birden küçük kızın üzerine atıldılar Boğuşarak yere yıktılar Ekranda göğüslerınden yukarısı çıplak görünüyordu Dlğer kızlar bacaklarını ayırmaya çalışıyor, küçük kız da karşı koyuyordu Ama gücü yetmedı Sonra elınde musluk pompası olan kızın One eğildığı görüldü Sımdi ekranda büyük bir öfke ile bır yere gırıp çıktığı anlaşılanpompa vardı ötekıler "Bu kadar yeter" dıyene kadar pompa glrıp çıktı" Filmin ardından TV'ye öfk" dolu telefonlar ve mektuplar yağmaya başladı Herkes böyle bir sahnenın ekrana gelmesini protesto edıyordu Dört gün sonra, kıyamet koptu Dört gün sonra, blr San Fransisco plajında, 9 yaşındakı Ollvla Niemi adındaki kız, blra şişesl ile tecavüze uğradı Yaşları 9, 12, 13 ve 15 olan dört kız, tıpkı fllmdekl gibi yalnız musluk pompası yerine, bira şlşesı kullanarak küçük Nlemı'ye saldırmışlardı Eu saldırı "Born Innocenf'daM saldırımn bır taklldı miydl? Kızlar bu filml izlemiş, aralarında konuşmuşlar mıydı? Dava devam edıyor, programların seylrcilere, özellikle çocuklara etkisl üzerindeki tartışmalar da sürüyor Taraflar savunmak İçin bllım adamlarına ve araştırmacılara baş vuruyorlar Hergün yenı blr uzman konuşuyor, hergün yenı bir açıklama yapılıyor Ancak kesın sonuç, kesin karar yok # / rek okuyup yazabıldığı ılk yıllarda görsel ışıtsel açıdan, görüntü ve ses yoluyla çok daha etkilenmeye açık olduğu kamtlanmış birolgudur Görsel ışıtsel ögelerı en lyı kullanan sanatsal üretım alanı olan sinemanın ve onun günümüzdekı uzantısı olan TV'nın çocuklar üzerindeki etkilerlni önemle araştırmak, ıncelemek gerekır Bu inceleme sonunda kuşkusuz yainızca çocukların büyuklere ayrılan saatlerde ve sınemalarda izlediklen vahşet, şıddet, cınayet filmlerinden nasıl kötü bıçlmdeetkilendıklerı, üstelikbizim ülkemlzde buna çocukların serbest biçimde girebildiklerı "seks fılmlerı 'nin yıkıcı etkısinın de hesaba katılması gereğı değıl, başka gerçekler de ortaya çıkacaktır Yainızca çocuklara özgü gıbı görünen ve çocuk kahramanlar kullanan filmlerın, Walt Disney filmlerinden Ayşecık'lere, aslında çocuklara nas.l yanlış şeyler öğrettıkleri son yıllarda ciddi biçimde ortaya çıkmıştır Bu "sahie çocuk sineması"nın yerine gerçekten çocuğa dönük, onun dünyasını daha gerçek biçimde yansıtan yapıtların geçmesi gereği artık ortadadır • G EÇEN yıl, Amerika'nın Florıda eyaletındekı bir cınayet davası birden tüm dünyanın ılgısını toplamıştı Ronny Zamora adında 15 yaşında bır çocuk, yaşlı komşu kadını öldürmüştü Meksika asıllı Zamora'nın ailesi, mahkemede ılgi çekıci bır iddiada bulundu Zomara, televizyonun zehirli etkilerınin bır kurbanıydı Bu masum çocugun beyninı yıkayan ve onu katll olmaya götüren şey televizyondu Mlami Mahkemesi jürlsl, uzun süren duruşma ve tartışmalardan sonra, çocuğut cinayete azmettiren şeyin televizyon olduğu Iddıasını reddettı Ancak aylar süren duruşma, kamuoyunun, uzmanların tüm dünyada dikkatlerıni TV üzerine çekmıştı Zamora cınayet suçundan mahkum olurken, bu kez, ailesi, ülkenın üç büyük TV şebekesı, ABC, NBC ve CBS aleyhine toplam 25 mılyon dolarlık tazminat davası açtı Bu üç şebeke, yılda 50 bin TV cınayetı göstererek, oğullarını baştan çıkarmış ve gençliğınin mahvolmasına yol açmışlardı Bunun hesabını ödemelıydiler Bu dava henüz sonuçlanmadı ama, V İ ARIM yüzyıl kadar önce blr bankanın yönetim kurulu başkanı kumbara fıkrini ortaya attığı zaman üyeler bunu gülümseme ile karşılamışlar fakat başkandır diye öneriyi kabul etmışler Ve bankaların çocuklara yönellk çalışmaları da böylece başlamış L Bugün özel bankaların büyük bölümO ağırlık sanatta olmak üzere çocuklara Pedagoglar çocugun ileride bankasını yönelık bırçok çalışma yapıyorlar Bir seçerken bu ılişkilerin etken olacağını bankanın sanat danışmanı Cehdl Şahinbelirtiyorlar Ancak bugün için hizmetler gıray bu çalışmaları üç şekilde değerlenöylesıne çok kl, hemen hemen tümünden dıriyor parasız olarak yararlanan çocukların r "Bırıncisı çocuğu bankı a doğrudan İleride hangısıne sempatı duyacağını doğruya bağlayan çalışm lar, ıklncısl kestırmek oldukça güç dolayısıyla banka İle ılışkl te&ısı çalışmaSanat çalışmalarında etkin olan bir ları, üçüncüsü İle sadece hizmet amacı bankanın Kültür Müşavırı Vedat Nedım olan çalışmalar " Tör 1945'lere dönerken "Çocukların Kumbara ile başlayan çalışmalar moral sağlığını bozan, okuma sabrı ve bugün çocuk bankaları açmaya dek alışkanlığı vermeyen yayınlara karşı genlşledı Işte bankaların çocuklar için dergı çıkarttık " diyordu Tör'ün sözünü yaptıkları ettiği Dogan Kardeş artık çıkmıyor Tör'e göre bugünkü dergıler çocuklara yine Çocuk tiyatrosu, çocuk korosu, çocuk okuma alışkanlığı vermıyor 50 yıl sıneması, kuklakaragöz gösterileri, çoöncesınde 100 bin basan Kumbara cuk dergılerl, çocuk kıtapları, bale dergısl de yenıden çıkıyor resltallerı, resim müzlk yazı yarışmaları resltallerı, resim müzlk yazı yarışmalar dergısl de yenıden çıkıyor BANKALAR memurun ortaya attığı fıkirle çocuklara yönelık çalışmalara bır yenisi daha eklendı Çocuk bankası ı Çocuklar bu bankada velıleri olmadan I hesap açtırabilıyorlar fakat çekemıyorlar I Söz konusu banka yetkılılen bu çalışma J için şöyle diyorlar I J "Çocuk bankasının hlzmete girışınde I Vedat Nedim Tör "Istıdatlı çocukları kı amaç, memleketımızın ıçınde bulun \ teşvık konserlerı"nden söz ederken Idil duğu ortamda, savurganlığa karşı, boş j Bıret'ın, Verda Erman'ın, Suna Kan'ın, harcamalar yerine çocuğu tasarrufa j Ayşegül Sarıca'nın, Gülseren Sadak'ın, teşvıktır Ayrıca çocuğa kendı kendlne I Gönül Gökdoğan ın konserlerini anımsıhesap açtırmak ve banka muamelesı J yordu Resim yarışmalarında Bedri Rahyapmak suretıyle kışılığının bellrlenme | mı Eyüpoğlu (üride yeralırmış ve "ben sıne yardımcı olmaktır " ı akademıdekılere böyle resim yaptıramıŞımdilık tek şubede bellı blr semtln | yorum" dermiş çocuklarımn büyük ilgı gösterdlğl bu I çalışmanın dışında Türkıye çapında | Türk bankaları kültür hlzmetlerlnin çocukların en çok ilgislni çeken ise blr j ağırhğı bakımından dünyada önemli blr başka bankanın karton kumbaraları oldu J yerde bulunuyor örneğin çoc k tiyatroBanka yönetlcılerinin bile beklemediğı | su çalışmaları yainızca bizde var Pedabüyük bir ılgi İle karşılanan hayvan şekillı ı gogların da belirttlgl gibi sonuçta bu bu kumbaraların özelliği çocuklar tarafın | çalışmaların ürünü olarak gelecekteki cjgn v~ > i yapılması Uzmanlar bu ılgıyi j müşterıler kazanılıyor çc i ı yarattığı bir esere karşı bağdaştırıyorlar Bır bankanın dış llışkiler şubesindeki duyduyu |