Katalog

CUMHURİYETDERGİ.14 COCUH uc snnm # SanatO14 yaşJan arasında,çocuğun ruhsalgelişmesinde en önemlî ro/üoynuyor # Okulçocukluğu çağında önce/eri az yazilı resim açısından zengin, dahasonraları yaztdan yanagrttikçe zenginleşen krtaplan çocuklara sunmakgerekiyor 'OCUK kişlliOinin geliş •neslnde ve çocuğun toplumsal bir kişıllk kazanması.ıda sanat hem bOyüklerin çocuğu anlamalarını sağlayan, çocuk dünyasının glzlerinl açığa çıkaran bir olgu, hem de tek başına çocuğu geleceğe hazırlayan önemll bir araçtır. Çocuğun sanatın çeşltll dallarıyla tanışması aile ve okul aracılığıyla olur. Çocugun çeşitli yaşlarda karşılaştığı herhangi bir resimli kltap ya da gördüğO bir oyun büyüklerin hlç haberl olmadan onun gelecekteki klşlllğlni önemll ölçüde etkileyen birolay olupçıkar. Bu nedenle her yaş çocugunun Imge, olay kavrama, kelime bilglsi ve llgl alanlarını iylce saptamak ve bunlara ters düşmeyecek yapıtlar yaratmak, sunmak zorunluluğu vardır. Ülkemizde ilk kez sanatçocuk illşklsl Uluslararası Çocuk Yılı nedeniyle yoğun bir blçimde ele alınmış ve pek çok toplantıda özellikle bu konu gündeme getirilmiştir. özellikle Istanbul'da 24 demokratik kuruluşun ortak çabasıyla gerçekleştlrilen ve 1820 Mayıs tarihlerinde yapılan Çocuk ve Sanat Konferansında çocuk reslm, çocuk tlyatro, çocuk sinema, çocuk edeblyat ilişkileri yoğun bir çalışmayla ele alınmıştır. AYIN KONUSU 1 J OCUK edeblyatımızın bugün vardığı nokta kendi edebiyatımız açısından olumlu ama yeterll değlldir. Oünya çocuk klasiklerl, dünya çocuk edeblyatının ünlü yapıtları dllimlze çevrllmlştir. Kendi yazarlarımızın çalışmaları da gün ışığına çıkmıştır. Ne varki kendi klaslklerlmlz dlyebileceğimlz kitaplarımızı genç kuşaklara lletemedlk. Çocuk edebiyatımız bugün eskl kaynaklara da yönelmektedir. Çocuk edebiyatımız bugün olumlu bir noktaya varmıştır. Yazarlarımız çok eskilerdeolduğu gibl çocuk Için yazmayı küçümsemiyorlar. Çocuk edebiyatımız konusunda yazarlarımız bolca ürün verirken ne yazık kl arada masal kitapları yayınlanmıyor. Bugün vardığımız noktada masal lar kalem ardı edlllyor. Masalların yenlden yazımı, çağdaş bir yorumla yazımı yıllar önce çocuk edeblyatının gundemine geldi. Başaran, Ceyhun Atuf Kansu gibi yazarlarımız masala güncel bir içerik ve toplumsal Bir bildiri kattılar. Muclzeler ve olağanüstü kahramanlar yerlne, alın terini, emegl ve çalışmayı getirdiler. Şiirimizde çocuk çok özneı bir yaklaşımla başlamıştır. Aklf Paşa'nın torunu için yazdığı merslye, Recaiz^de Ekrem'ln oğlu Nljad'ın ölümünden sonra yazdıkları klşisoi duyarlıkların yanaıtılmasıdır. Tevfik Fikret'in çocuk konusuna yaklaşımı değişiktlr. Haluk'un Defteri ve Şermln bir ölçüde çocuğa öğütler kitabıdır. Haluk'un Defteri'nde Tevfik Fikret, oğlu Haluk'a bir eğltim öğretisi sunar. Şermin de bu ölçuler içinde değerlendirilmesi gereken bir çocuk kitabıdır. Duyarlıklardan akla doğru yolalan bir anlayışı simgeler Fikret'in Orunleri. Mehmet Aklf Ersoy'un şllrlerl de yoksul çocukların yaşamını dlzeye getirlr. Küfe şilri örnektir. Toplumsal bir öğe olarak çocuk, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif Ersoy'un silrlerlnde değlşik açılardan ama aynı oranda boy gösterlr. Zlya Gökalp'te Ise çocuk işlevlni yerine getlrebilmesi için ideolojl ile beslenlr. Kemalettln Kamu şilrlerinde, Cumhuriyet'in başladıgı dönemde çocukların ulusal duygularını dile getlrlr. Çocuk'un ustaca şiire getlrllmesi için Türk şilrl bir Fazıl Hüsnü Dağlarca'yı beklemiştlr. Çocuk ve Allah kltabıyla çocugun duyarlık dunyasını ustaca şllrleştlrmlştlr. Oaha sonra yazdıgı sllrlerde de evrensel barışın gerçekleşmeslnde çocukların Işlevlnln önemini vurgulamıştır. Nazım Hikmet de barışçı dünyanın kurulmasında ve oluşmasında simge olarak çocuğu ele alır. , Orhan Vell Kanık'ın çocuğu yalınlıklar Içlndedir, onu şalr masal dünyasının arılığı içinde sunar Cahlt Irgat oğlu Mustafa'ya, Bedri Rahmi Eyüboğlu da oğlu Memed'e dünyayı tanttırlarken toplumcu bir görüsOn barışı, kardeşliği dunyaya getireceğl savını asılarlar. Ç || || 'İnsanlara tezgdhlara kdğıtlara kolaydı BizbuKadareğilmezdik çocuklar olmasaydı" BehçetNecatigil ürünlerden bire de Umit Kaftancıoğlu'nun "Dönemeç"\dlr. Bekir Yıldız'ın çocukları ise Güneydoğu'nun trajik koşulları İçinde varolurlar. Halikarnas Balıkçısı ile Sait Falk'in yapıtlarında çocuk doğayla blrllkte varolur. Sait Faik deniz keslminde denlzin denizle kaynaşmış Insanlar arasında çocuga ayrı bir bölüm verir. Çocuk teması yetkinliğini Türk romanı ve hlkayeslnde Orhan Kemal'de bulur. Bozuk birdüzenln, ne Idüğu bellrsiz bir ekonomik yapının çarkları arasında kıyılan çocuğu aydınlık gerçekçiliğiyle anlatır. Işçl çocuklan, Işslz yoksul Mehmet Başaran, masal dünyasının kişilerlni bugünün yorumuyla yansıtır. Refik Ourbaş, köyden kente uzayan çizgi üzerindp yer alan çocuğu kentteki kesimiyle şiire getirir. Çırak ekseni çevreslnde örülen şllr, gerçekten şiirimizde çocuk kavramına yeni boyutlar getlrmiştir. Ataol Behramoğlu'nun da çocukluk anılarını düzyazışiir blleşimlnde iletmesl bu alanın kazançlanndan blrl sayılmalıdır. Tanzlmat'tan bu yana hikâyemizde ve romanımızda çocuk temasının Işlenlşlne yazımızın başında da değinmiştik. Halit Ziya Uşaklıgil, Ahmet Mithat, COCUH EDEBİYATimiZ Muallim Naci, Hallde Edip Adıvar çocukluklarınadeğglnUrünlerlyle o dönemln çocukluk dunyasını bize iletmlşlerdir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile Hallde Edlp Adıvar'ın çocuk kahramanlarının da ortamı savaştır. Kurtuluş Savaşına katılmış onu yaşamış ikl yazarın da o ortamı sanatlarına getlrmesl dogaldır. Reşat Nuri Güntekin'ln de yapıtlarında bir çok çocuk kahramanlara rastlanır. Güntekin'ln kahramanları arasında Vehbl ve Gü'süm her zaman hatırlanacak karakterlerdir. Sabahattin Ali'nin "Kuyucaklı Yusuf'uda çocuk edebiyatımızda amlması gereken yapıtlardandır. Yaşa' Kemal, Faklr Baykurt ise köy yaşamındaki, lllşkilerlndekl çocuğu anlatmışlardır. Köy çocugunun dlr«nclni dile getiren ailelerin içinde tedlrgln yasayan çocuklar. "Sokakların Çocuğu"ve nice hikayelerlndeki çocuk tipleri Orhan Kemal'ln çocuk edebiyatımızdaki seçkln yerlnl de pekiştlrmektedlr. Oktay Akbal'ın da çocukluk ve İlk gençlik anıları çeşitli yapıtlarına yansımıştır. "Zülfü"ve "Oaripler Sokağı"ndaM hlkayeler çocukluk ve İlk gençlik anılarının toplamıdır. "Yabancı Okulda", "Dondurmalı Sinema" gibi hikâyelerl de bu alanın başarılı örneklerldlr. Füruzan'ın hlk&yelerindekl ve romanındaki çocuk ve yetlşkin tipleri de çocuk edebiyatına bir ozgünlük getlrmiştir. Çocuk edeblyatımızın yaygın adlarından biri de Kemalettin Tuğcu'dur. Tugcu'nun kitapları nice kişllerin çocukluk dünyalarında yerlerini almışlar ve yaşamışlardır. # Sunulan pek ;ok bildlrlde temel olarak ele* alınan; çocuga sunulacak sanat yapıtının çocugun gellşme sıralamasına yanlış düşmemesidir. örneğin Cerrahpaşa Tıp Fakültesl öğretlm Üyesi Doç. Üstün Korugan bu konuda pek çok kaynaktan yararlanılmış bir bildiri sunmuştur. Bu çalışma blze çocuksanat illşklsi, çocuk aile okul ve sanat lllşkisl hakkında temel ipuçlarını vermektedir. Şöyle denilmektedlr. "Çocuk dünyaya yönelme etkonleri ile gelen ve sürekll arayış İçinde olan bir varlıktır. 014 yaş arasında birblrl ardından gelen önemli değişlmler göstererek toplum içlndekl yerlni alır. Sanatsal etkinllkler çocugun 014 yaşları arasındakl değişimlerlnde ve çocugun sağlıklı bir blçimde eğitllmeslnde çok önemli rol ovnarlar. 03 yaş arasında çocuk önce kendinı sonra çevresinl tanır, sürekll bir arayış içindedlr. Üç yaş ise özgurluğe doğru İlk adım olarak nltelendirilir. 4 yaşına kadar süren bu ara dönemde çocuk özgürlüğünO kendlsini yönetmek ve eğltmek isteyenlere karşı koyarak kazanır. Bu dönemde çocuga karşı kesin ve kırıcı bir tavır almak gelişimi Ozerlnde olumsuz etkller yaratır. Oelişme duraksayabilir, korku, sıkılganlık ve gOvenslzlik oluşabilir, aşağılık kompleksi yerleşebllir. 47 yaş arasında oyun en önemll ögedir. Çocuk kendi kurup kendi bozarak hiç bir kural tanımadan oynar. En uyumsuz renkleri ve şekillert biraraya getirebilir ve onları dağınık bir biçimde kendi dunyası içinde algılar. Bu çağda çocukta aynntıları tanımak büyük bir atılım ve imgelem zenginleşmesi görülür. Bu olgular bu yaşlarda çocuklara sunulacak resimler ve resimli kitaplar içinde dikkatle Ozerlnde durulması gereken olgulardır. Kendlni dünyanın merkezi sanma, herşeyin kendisi için varolduğunu düşünme, bütün cansız varlıkları canlı gibi algılama ve herşeyi insanlar tarafından yaratılmış bir sanat eseri olarak görme bu yaştaki çocugun ruhsal yapısının en belirleyici özellikleridlr. Okul çocuğu önceslni oluşturan bu çağda çocuk görsel nltelikteki sanatsal ürunlerle eğltiltp, gellştirilebilir. Buraya kadar saptadıklanmıza bakarak yapıtların uyumsuz renklerln bir araya geleblleceği, gerçekle gerçeküstünOn blrarada bulunduğu, çocugun imgelem gücünu artırmaya yönellk yapıtlar olması gerektlğl Ilerl sOrulebilir. Bir oyunda sahnede yOruyen ağaçlann çocuk tarafından gerçek bir olgu olarak algılanması ve oyunun butunluğu İçinde yadırganmadan kavranması çocugun bu özelliklerine en belirgin örnekler olarak verilebllir. Çocuk reslmlerinln onun oyun dünyasının dağınıklığına ya da daha açık bir deylmle dağınıklığı belirleyen kurallara ters düşmeyecek bir biçimde yapılması gerekmektedlr. Bu yapıtların sunuluşunda masalcı nine tavrı takmmamak, çocuğu clddlye almak ve onlara güven duygusu asılamak gerekir. 7 yaşından sonra başlayan okul çocukluğu döneminde ise çocuk kendi yaşıtlan arasında birsosyal varlık olma sürecl içine glrer. Bu dönemde benclllik yokedi'.mesi gereken bir duygudur. Eğer sürerse llerde Çok önemli klşilik bozukluklanna yol açar. Okul çocukluğunun ilk döneminde çocuk içine kapanık olma ve aşağılık kompleksine kapılma dönemi geçirlr. Okul eğltiml llerledikçe somuttan soyuta yönelen bir kavramlar dizlsl çocugun İmgelem gücünü azaltır. Okul çocukluğu çağında öncelerl az yazilı reslm açısından zengin daha sonraları yazıdan yana glttlkçe zenginleşen kitapları çocuklara sunmak gerekmektedlr. Bu dönemdekl yapıtlar çocuğu sosyal bir varlık olmaya yönelticl, benclllikten uzaklaştırıcı nltelikte olmalıdır. özveri, dayanışma, başkalarmın sorumluluklarını yüklenme, sevgi bu dönemde gellştirllmesl gereken duygulardır. Soyut kavramlar bu yaş döneminln sonuna doğru çocuga iletllmelidlr. Soyut kavramların olabîldiğlnce geç aktarılmasının başka bir nedenl de, bu kavramlara ve nesnelliğe doğru gldlldikçe çocugun İmgelem gücünün zayıflamasıdır. İmgelem gücünü korumak ve güçlendirmek çocugun artistlk beğenlsinl gellştirir." Çocugun saglıklı bir klşlllğe kavuşması sosyal bir varlık olmasının yanısıra güzell sevmeslyle olanaklıdır. Bu İse sanatın bllinçli bir biçimde çocuga yansıtılmasıyla sağlanabll'r. Sanat ve çocuk İllşklsl özverlli, birbirine saygılı, özgür düşüncell Insanlar yetiştlrilmesi için titizllkle üzerlnde durulması ve Incelenmesi gereken bir konudur. 0