Katalog

CUMHURİYET DERGİ: 13 ENÇ işçilerl, "çırak" adı altında çalışanları, yasal güvence altına almak amacı lle çıkarılan yasa, çırağı öğrencl olarak kabul etmektedir. 20.6.977 tarlh 2086 sayılı yasa, çırağı "bir sanatı, sanatla ilgtli teorik ve pratik bilgiyi almak isteyen genç" olarak tammlamaktadır. Yasa özünde eğitimin güvence altına alınması için çıkarılmıştır. Ya uygulama?. Uygulamada çırak adı altında çalıştırılanların çok büyuk çoğunluğu yasaya göre öngörülen sözleşmeden habersiz, normal bir işçlninkinden de çok daha ağır bir sömürü düzeni Içlnde çalıştırılmaktadırlar. Istatistiklere göre yaklaşık 8 mılyon olan 1524 yaş gençlerln 4.631 blni dogrudan üretime katkıda bulunmaktadırlar. Bu çalışan çocuk ve gençlerin 2.2 milyonu ise, çırak adı altında, sigortasız her tür yasal güvenceden uzaktırlar. Kullanılan adı ile çıraklar, gerçekte ise çocuk Işçiler, büyük çoğunluğu ile 10 işçiden az işçinln çalıştırıldığı iş yerlerinl doldururlar. Türkiye'de bılınen 160 bln 771 İş yerlnin sadece % 1.9'u büyük İş yerleridlr. % 65'i, 1050 arası Işçi çalıştıran işyerlerldir. Kapalı Çarşı'nın çevresl, Türklye'nln kumaş, dokuma, ayakkabı, gümüş, altın üretımının yarısından daha büyük bir bölümünün üretildiğl binlerce işyerlnl kapsar. Blrikl kişinln zor sığdığı göz boyu han odaları, yerln altına inen ışıksız havasız katlardakl İş yerlerlnde, tuvaletl bile olmıyan Blzanstan kalma han odalarında, zehlrll gazlar içlnde çalışanların çok büyük çoğunluğu çocuk işçilerdir. Sigortasız, sözleşmeslz, haftada bir gun izlnle, günde 1012 saat karşılığı çalışmanın ortalama ücreti bugün bile haftada 400600 lirayı aşmamaktadır. Hele çıraklık bir sanatı öğretecek bir alanda ise, haftalık hemen 200 llraya düşmektedir. AYIN KONUSU G Genç işçileri korumalc amacıyla çıkarılan yasaların hiçbiri işlemiyor Sözde çırak, çocuk Işçllerln öyküsü nerde İse blrblrlnin aynısıdır. Yıllar ve konuşulanların adları değlşlr sadece, öyküler ise birkaç tlp örnekte dizllenmlştir. Ahmet Parlak12 yaşında, kendini blldiğlnden bu yana çalışıyor. Çorap tezgahında, eskiden babasının işlnde çalışmış, sonra zarar etmişler. Babası gece bekçiliği Işi bulmuş. O da bu yıl ilkokulu bitirlp bir çorapçının yanına glrmiş. 6 kardeşl var. Uçünü okutmaya çalışıyorlarmış, üçü Cıraklar da cocuktur.. çalıştırılmaktadır. % 52.5'i dınl bayramlaı dışındaki tüm tatillerde çalıştırılmaktadır lar. Ancak % 30'u 12 haftalık yıllık izin kullanmaktadır. % 50'si hiç yıllık içln kullanmamaktadır. Yıne İş Yasasının 49 maddesi ise "18 yaş ve daha kOçük yaştakı işçilere verılecek yıllık ücretli İzin 18 günden az olamaz. İzin hakkından vazgeçilemez." diyor. Araştırmaya göre ise yıllık izin kullanabılen % 30'un, % 17.5'inin dahl yıllık izinde iken ücreti kesiliyor. İş yasasının bir başka maddesi, 80. maddesi 1218 yaş arasındaki işçiler için işe alınırken ve her 6 ayda bir vücutlarının işe dayamklılığının saptanması anlamında sağlık kontrolü öngörüyor. Ankete katılanların sadece % 20'si bir kez çalıştırıldıkları savunulan çırak adı altındaki bu genç işçilerin % 87.5'i İse para kazanmak içln öncellkle çalışma yaşamına katılmak zorunda kaldıklarını belirtmişler. Olkemizln İçinde bulunduğu sosyoekonomik koşullar gençleri çocuk yaşta, hangi koşullarda olursa olsun çalışmaya zorluyor. 'Bu noktada çocuk işçileri koruma amacı ile çıkarılmış olan yasalar pek bir işe yaramıyor. Ülkemizde zaten tüm çalışanların ancak % 20,6'sı yasalar kapsamında ve güvencesinde. Yasa dışında kalanlar çoğunluğu genç tarım işçileri lle çırak yasası kapsamında olması gereken genç Işçiler. Genç işçileri, çırak adı altında çalışanları yasal güvence altına almak amacı lle çıkarılan 2086 sayılı Çıraklık Yasasına önemi ve işlevi açısından ayrıca parmak basmak gerekiyor. Eğltlmln yasal güvence altına alınmasını amaçlıyan bu yasa uygulamada, çırak adı altında Işverenlere ucuz Işçi çalışiırma olanağı sağlamış. Yasa eğitlm amacı da Işverenlere ucuz Işçi çalıştırma olanağı sağlamış. Yasa eğitlm amacı lle çalıştırıldığı var aayılan genç işçiye işverenin asgari Ocnttln % 30'undan az olmamak üzere bir Ocret ödemeslnl öngörmektedir. Ylneyasayagore genç Işçi adına vellsinln çıraklık sözleşmesini Imzalama hakkının tanınmaaı, genç işçinln isteminden söz edllmcmesl, çırakların genellikle yoksul all« çocukları olduğu düşunOldüğünde, çımğın bir tür klralanması, kölellk olarak yorumlanma'tfdır. £ Bu çocuk "sanafmı ögrenlyor? çalışarak. Sabah 8'de Işbaşı yapıyor, akşam 8'e kadar aralıksız çalışmanın karşılığı, haftada 6 gün çalışarak 400 lira alıyormuş. Bilal Coşmaz 16 yaşında 6 yıldır tezgahın da başında. Adı çırak ama, ustaların yaptığı ışın aynını yapıyor. Tabll onun da ne sözleşmesi, ne sendlkası, ne sigortası var. 600 lira haftalığa, sabah 8'de Işbaşı yapıyor, akşam 7'ye kadar çalışıyor. llkokul 3. sınıftan ayrılıp işe glrmiş. Ağabeyl de, kardeşi de işçi, babâsı işportacı.. Kapalı Çarşının herhangi bir arka sokağında durduğunuzda birkaç daklka içinde, getlr götür işleri içln dışanya gönderilmiş, öykülerl birblrine benzeyen Istedlğiniz kadar çocukla karşılaşabılırslniz. öğlen yemek saatlerinde İse, yüzlercesi arka sokakların bakkal dükkanları, seyyar satıcıları önünde yemek İçln sıraya dlzillrler .hepsl de kucak dolusu ayrı ayrı ısmarlanmış yiyecek paketlerl lle ayrılırlar bu kuyruklardan. Alınıp taşınanlar, genelllkle ustaların, büyük işçilerln yiyecekleridlr. Kendllerl içln alablldiklerl, kebapçıda ustanın kebabını beklerken bir çorba içmek.lüksolarak 12 lahmacun, bakkaldakl ekmeğin Içine konan ylyeceklerin en ucuzundan en az gramla tartılanıdır. Sözde çıraklar, yadagenç Işçilerle llglll gözlemler her yerde blrblrlnin aynıdır. Uluslararası Çocuk Yılı nedeni lle yapılan bir seminere sunulan araştırmaya dönOştOrulmüş bir gözleme göre, çalışan çocukların % 27'si 811 yaş, % 54'ü 1214 yaş, % 19'u 15 yaşından büyüktür. Çırak adı altında çalışan bu çocukların tek çocuk olduğuörneğine rastlanmamıştır. 4 veya daha fazla kardeşl olduğunu söyleyen çocuk oranı % 77'dlr. Çalışma saati ortalaması 1112 saat olarak bellrlenmlştlr. Sigortasız, sözleşmeslz çalıştırılan ve gerçekte normal üretlmln Içlndekl bu çocukların hepsinln de ücretlerl, normal işçinln çok altında kalmaktadır. Çalışma Bakanlığı'nın OcakNlsan "Çalışma Dergisinde" yayınlanan çıraklıkla llglll bir araştırmaya göre, esnaf ve sanatkarların % 91.5*1 babası, ya ustasın Stndlkasız, «Igortasız 12 saat çalışma. dan Işi öğrenmlştir. Okuma yazma bllmeyen, okula gitmeyen, ilkokuldan ayrılan, ilkokulu bltiren çocukların toplam Içlndekl payı % 86.14'u bulmaktadır. Meslek eğitimi çok llkel çalışma koşullannda ve llkel yöntemlerle, pek çok yanlışla birlikte sürdürülmektedlr. Çok kötO koşullarda çalışan çocukişçılerdurumlarından yakındıkları için sık sık İş değlştlrmek zorundadırlar. DPT'nln Gazıantep'te yaptığı araştırma sonucuna göre, esnafın yanında çalışanların % 78'I sanatkarların yanında çalışanların % 62'si en az Ikincl kez ve daha çok sayıda İş yeri değlştlrmlşlerdlr. 10 saatten fazla çahşanlar % 48.8 oranındadır. İşe başlama yaşIan İse 12 yaş olanlar % 50,13 15 yaş olanlar % 36.16 yaştan büyük olanlar % 14 olarak belirlenmlştlr. Ve Türkiye'de çalışan çocukların çırakların durumunu yansıtma açısından en son Ankara'da Sanayl Çarşısı ve Slteler de çıraklar Ozerinde Çalışma Bakanlığı müfettişleri tarafından gerceklestirllen daha clddi boyutlu bir araştırmanın sonuçlarına blrgözatalım.. Çalışanların % 27.5'i bir yıldan az % 52.5'l 14 yıl, % 20'si 4 yıldan fazla aynı işte çalışıyorlar Çıraklık statüsü altında çalıştırılan bu genç Işçilerin gerçekten öğreniml amaçlanmış olsa, aynı iş yerlnde 12 yıldan sonra slgorta ettlrllmeleri gereklrdi. Oysa bu çalışanların sadece % 37.5'lnin çıraklık sözleşmesi vardır. % 62.5'inln Işverenle hlçblr yazılı bağıtı yoktur. Çıraklık sözleşmesi olan % 37.5'l dahl hlç slgortadan yararlandırılmamaktadır. Çalışanların % 82.5'i eylemli olarak üretlmln Içindedir. % 7.3'u Oretlme katılırken getirgötür işlerlnde kullanılmaktadır. % 67.5'l 8 saatten fazla çalıştırılmaktadır. Oysa yOrurlükteki İş Yasası 67. maddesi 16 yaşını doldurmamış olanların 8 saatten fazla çalıştırılmasını yasaklamaktadır. Yasa yasağına rağmen 8 saatten fazla çalıştırılan çocuk işçilerln % 67.5'! fazla çalışma ücreti de almamaktadır. % 45'I pazar günlerl dahl ara sıra