Katalog

Orhan ÖRÜCÜ Elektrik Mühendisi Elektromanyetik alanın insan sağlığı üzerindeki etkileri alanlar görülebilir ya da hissedilebilir değildir; fakat özel cihazların kullanımıyla ölçülebilirler. Alanların büyüklüğü, gerilimin büyüklüğüne veya iletkenden geçen elektrik akımının yoğunluğuna bağlıdır. Elektromanyetik alanlar, onları üreten kaynaktan uzaklaştırılarak büyük ölçüde, hızla azaltılır. Elektromanyetik alanların kaynaklarına göre büyüklükleri nelerdir? Elektromanyetik alanlar doğada her yerde oluşur ve genelde elektriğin kullanıldığı herhangi bir yerde üretilenlerle Dünya’nın elektrik ve manyetik alanlarının bir karışımını içerir. Elektrikli aletlerin kullanıldığı, elektrik hatlarına, radyo, televizyon istasyonu ve mobil telefon antenlerine ve benzer kurulumlara yakın her evde oluşur. Bazı elektrikli ev aletlerinin ürettiği manyetik alanlar, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi, elektrik hatlarının ürettiğinden çok daha büyüktür. 12 Temmuz 1999 tarihli 1999/519/EC Tavsiyesi’ne göre şebekenin çalıştığı 50Hz frekansta kabul edilebilir sınır, manyetik alan için 100µT ve elektrik alanı için 5 bin V/m’dir. Çalışan nüfusa ilişkin ise, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin 29 Nisan 2004 tarihli, fiziki öğelerden (elektromanyetik alanlar) kaynaklanan, çalışanların maruz kalmasına ilişkin olarak minimum sağlık ve güvenlik sınırlamalarını içeren 2004/40/EC Direktifi geçerlidir. Bu direktif temelinde, 50 Hz frekansta kabul edilebilir sınır, manyetik alanlar için 500µT ve elektrik alanları için 10 bin V/m’dir. Elektromanyetik alanlara maruz kalma sınırlarını nasıl bilebiliriz? Elektromanyetik alan ölçümleri için geliştirilen ve sağlıklı ölçümler yapan ölçü aletleri ve bu konularda yapılan çok sayıda yayın vardır. Şüphelendi SORUN sÖYLEYELİM 9 ENERJİ Cep telefonlarının (GSM) aşırı kullanımının kanser nedeni olduğuna dair çok sayıda haberler okuyoruz. Bu etki sadece cep telefonlarında mı var? Cep telefonlarının sağlık üzerindeki etkilerine ilişkin çeşitli araştırmalar yürütülmekle birlikte bugüne kadar net olarak kansere yol açtığına ilişkin bir çalışma ortaya konulmamıştır. Ancak sağlık alanında çalışmalar yürüten çeşitli bilim insanları elektromanyetik alanların insan sağlığına yönelik olumsuz etkilerine dikkat çekmektedirler. Geçen ay ABD’de Pittsburg Kanser Enstitüsü’nün çalışanlarına cep telefonu kullanımından riskten uzak kalmak için gönderdiği uyarlarla bu konu yine kamuoyunun gündemine geldi. Elbette gereksiz ve uzun süre elektromanyetik alana maruz kalmaktan kaçınmakta fayda bulunmaktadır. Bu etki yalnızca cep telefonlarında söz konusu değildir. Burada söz konusu olan elektromanyetik alan (EMA) ve etkileridir. Bu ifadeden anlaşılacağı üzere elektrik olan her yerde elektromanyetik alana maruz kalıyoruz. Uluslararası planda hala tartışılıyor olsa da elektromanyetik alanın insan sağlığı üzerindeki etkileri açıktır. Böyle olmasa başta Dünya Sağlık Örgütü (WHO) olmak üzere çeşitli kuruluş ve resmi kurumlar, bu alanlar üzerine bir takım limit değerler koymaz, Elektromanyetik Uyumluluk (EMC) adı altında elektrikle çalışan her şeyin koşulları belirlenmeye çalışılmazdı. Plansız büyüyen kentlerimiz ve kaçınılmaz olarak artan enerji ihtiyacı elektrik enerjisini ileten ve dağıtan şebekelerle iç içe bir hayatı getirmiştir. Enerji nakil hatları (havai hat veya kablo), dağıtım tesisleri (özellikle trafo merkezleri) en güçlü elektromanyetik alan kaynaklarıdır. Artık kaçınılmaz bir biçimde günlük hayatımızın her alanına nüfuz eden elektrikli aletler de bunlar kadar olmasa da elektromanyetik alan kaynaklarıdır. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Elektrik alanı ve manyetik alan nedir? Bir iletkenin içinden geçen elektrik iki alan üretir; birincisi elektrik, diğeri manyetik alan. Bir elektFARKLI MESAFELERDE MANYETİK ALANIN BÜYÜKLÜĞÜ (µT) rik alanı gerilim (voltaj) ta EV ALETİ 3cm 30 cm 1m rafından üretilir ya da elektSaç kurutma makinası 6 2000 0,01'den az 7 0,01'den az 0,3 riğin bir iletkenden geçmesi Elektrikli traş makinası 15 1500 0,08 9 0,01'den az 0,3 nedeniyle oluşur. Bu, her Elektrikli testere 250 1000 1 25 0,01 1 metreye düşen gerilimi öl400 800 2 3,5 0,08 0,2 çen bir ölçüm birimine Elektrikli matkap 200 800 2 20 0,13 2 (V/m) sahiptir. Manyetik bir Elektrik süpürgesi alan, elektrik bir iletkenden Mikser 60 700 0,6 10 0,02 0,25 geçtiği sürece elektrik akı Floresan masa lambası 40 400 0,5 2 0,02 0,25 mının yoğunluğu tarafından Mikrodalga fırın 75 200 48 0,25 0,6 üretilir. Bu alan, Tesla bi Floresan ışık 15 200 0,2 4 0,01 0,03 rimleriyle (T) ya da bir Tes Elektrikli ocak 6 200 0,35 4 0,01 0,1 la’dan bir milyon kez küçük Televizyon 2,5 50 0,04 2 0,01'den az 0,15 olan mikrotesla (µT) gibi Elektrikli fırın 1 50 0,15 0,5 0,01 0,04 Tesla bölümleriyle ölçülür. Çamaşır makinası 0,8 50 0, 15 3 0,01 0,15 Bir manyetik alanın yoğun Elektrikli ütü 8 30 0,12 0,3 0,01 0,25 luğu, onu üreten gerilime Vantilatör 2 30 0,03 4 0,01 0,35 göre artar ve akım arttıkça Bulaşık makinası 3,5 20 0,6 3 0,07 0,3 manyetik alan büyür. Buzdolabı 0,5 1,7 0,01 0,25 0,01'den az Elektromanyetik alan Bir ev ortamı için normal alan: 0,010,2 µT kaynakları nelerdir? Elektromanyetik alan Sürekli 50Hz Manyetik Alana Maruz Kalan Kişi için Kabul Edilen Limit: 100 µT lar; (iletim ve dağıtım) ğiniz ve yakınlarınızda yukarıda say Elektromanyetik alanlara maruz elektrik hatları ve diğer herhangi dığımız elektrikli cihazlar var ise bu kalma sınırları hakkında bilgi verir bir elektrik iletkeni, ev kablolaölçümleri yaptırabilirsiniz. Üniversimisiniz? ma sistemi, saç kurutma makitelerin yanı sıra Elektrik Mühendisle Elektromanyetik enerjinin vücut donesi, bilgisayar vb. gibi elektri Odası da bu ölçümleri yapmaktadır. kuları tarafından soğurulma hızı olarikli aletler tarafından üretilir. Yapılan ölçümler sonucu bir çok sayırak tanımlanan özgül soğurma oranı Elektromanyetik alanlar, ayrıca da cep telefonlar ile ilgili baz istas(Specific Absorption RateSAR) radyo ve televizyon antenleri ve yonları meskun mahallerden sökülW/kg birimiyle ölçülür. İnsanların gecep telefonu antenleri (baz ismüş ise de enerji nakil hatları ve trafo nel yaşamında 0.08 W/kg SAR sınır tasyonları) tarafından da üretilir. merkezleri için şu anda emsal bir dudeğeri olarak kabul edilmektedir. Bu alanlar, yüksek frekanslıdır rum yoktur. Elektromanyetik alan etSAR değerinin doğrudan ölçümü ola(300 gigahertzGHz’ye kadar) kilerini azaltmak için, tesis edilen şenaksız olması nedeniyle daha kolay ve enerji kuruluşlarınca işlebekenin en az yaklaşım sınırları ülkeölçülebilen parametreler (elektrik tilen elektrik sistemlerinin mizde yönetmeliklerle kayıt altına alan şiddeti, manyetik alan şiddeti ve yarattığı düşük frekanslı (50 alınmış olsa da plansız ve çarpık bir güç yoğunluğu) tercih edilmektedir. hertzHz) alanlardan farklı şekilde büyüyen kentlerimiz bu limitElektromanyetik alanlara maruz kalözelliklere sahiptir. Her yerleri zorlamaktadır. Öyle ya da böyle ma açısından insanlar, genel nüfus ve de oluşan bir diğer elektromanyakınınız da var olan şebekenin etkiçalışan nüfus olarak iki kategoriye ayyetik alan, yerkürenin dolerinden şüpheleniyorsanız ölçüm isrılabilir. Bu açıdan çok farklı olmayan ğal manyetik alanı ve temeniz, yaptırmanız ve sonucunda değerler varsa da biz Avrupa değerlediğer doğal olayların durumun düzeltilmesi talebiniz her rine bir bakalım. Avrupa Konseyi’nin, oluşturduğu alanlardır. zaman vardır. genel halkın elektromanyetik alanlara Dünya yüzeyindeki manyetik maruz kalması konusunda getirdiği alanın büyüklüğü, coğrafik enlesınırlamayı (0Hz300TGHz) içeren me bağlıdır ve yaklaşık 30 militesla (mT) ile 70 mT arasında değişir. DünEMO Cumhuriyet ya’nın elektrik alanı yüzeye yaklaşık Eposta: [email protected] Eposta: [email protected] 120 V/m yakındır. Elektrik alanının yoAdres: Elektrik Mühendisleri Odası Adres: Ahmet Rasim Sokak No: 14 ğunluğu, hava koşulları ve diğer doğa Ihlamur Sokak No:10 Çankaya/ANKARA olaylarından etkilenir. Elektromanyetik Kızılay/ANKARA Faks: 0312 442 30 10 ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ