Katalog

ENERJİ 4 Elektrikte arz sıkıntısı büyüyor, Elektrik Piyasası Yasası’nda değişikliğe gidiliyor lektrik enerjisi sektörünün depo edilememe özelliğinden dolayı kendine özgü kuralları vardır ve bu nedenle kuralsızlığı esas alan serbestleşme, bir başka deyişle piyasa modeli ile bağdaşması mümkün olmamaktadır. Bugüne kadar çeşitli çevrelerce ileri sürülen bu görüşleri dikkate almayan enerji yönetimi, 67 yıldır uygulanan serbest piyasa modelinin olumsuz sonuçları karşısında arz güvenilirliğini sağlamak amacıyla Elektrik Piyasası Yasası’nda nihayet değişikliğe gitmek zorunda kalmıştır. Elektriğin kendine özgü niteliğini bilenler, bu değişiklik ile getirilmek istenen önlemlerin de arz güvenilirliğini sağlamada yeterli olmadığını kolayca anlayacaklardır. Elektrik enerjisinin depo edilemez olma özelliği, talebin oluştuğu anda karşılanmasını gerektirir. Elektrik talebinin yıl, ay, gün ve saat bazında değişken olması nedeniyle üretim yatırımlarının kısa, orta ve uzun dönemi kapsayacak şekilde bir plana dayalı olarak ara vermeden yapılması gerekir. Oysa serbest piyasa modeli uygulamasına geçtiğimiz 2001 yılından bu yana planlama terkedilmiş, yatırımlar özel sektör yatırımcılarının inisiyatifine bırakılmıştır. Her biri milyar dolar düzeyindeki elektrik üretim yatırımları, ülkemizde bu yatırımları yapacak mali güçte özel sektör şirketleri olmadığından ve kamuya da yatırım yaptırılmadığından, elektrik üretimi, Tasarı umut vermedi E Gültekin TÜRKOĞLU TEK Eski Genel Müdürü talebi karşılayamayacak duruma gelmiştir. Oysa serbest piyasa düzeninde kamu kuruluşlarının yatırım yapmalarını engelleyecek genel bir kural yoktur. Serbest piyasa düzeninde esas olan görüş, kuruluşların verimli çalışmalarıdır. Bu nedenle EdF ve ENEL gibi birçok kamu kuruluşu AB’nin elektrik piyasasında faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bizde bugüne kadar kabul edilen kamunun yatırım yapmaması görüşü, maalesef yeni değişiklik tasarısında da bir ölçüde korunmaktadır. Her ne kadar arz güvenilirliğini sağlamak için kamunun yatırım yapması sözde kabul edilmekte ise de, özde kamunun yatırım yapması birçok şarta bağlanmıştır. Her biri milyar dolar düzeyindeki elektrik üretim yatırımları, ülkemizde bu yatırımları yapacak mali güçte özel sektör şirketleri olmadığından ve kamuya da yatırım yaptırılmadığından, elektrik üretimi, talebi karşılayamayacak duruma gelmiştir. Elektriğin kendine özgü niteliğini bilenler, yeni yasa tasarısı ile getirilmek istenen önlemlerin de arz güvenilirliğini sağlamada yeterli olmadığını kolayca anlayacaklardır. projeksiyonu raporu ile enerji gelişim planı sonuçları doğrultusunda arz güvenilirliğinin sağlanmasını temin için Bakanlığın doğrudan yaptırım gücü bulunmamaktadır. Bakanlığın kapasite projeksiyonu ve planlama raporları sonucuna göre yatırım kararı verebilmesi uzun bir süreci gerektirmektedir. Şöyle ki, TEİAŞ’ın hazırlayacağı uzun dönem elektrik enerjisi üretim gelişme planı öncelikle EPDK’ye sunulacak, EPDK’nin bu rapora göre hazırlayacağı elektrik piyasası gelişim raporu, her yıl 31 Aralık tarihine kadar hazırlanıp yayınlanacaktır. Elektrik piyasası gelişim raporu sonuçlarına göre, Bakanlık arztalep dengesini, kaynak çeşitliliğini, iletimdağıtım ile üretim tesislerinin durumunu dikkate alarak elektrik enerjisi arz güvenliği raporunu hazırlayıp Bakanlar Kurulu’na sunacak, arz güvenilirliğini sağlamak için yeni üretim yatırımı gerekiyorsa, Bakanlar Kurulu Kararı ile merkezi bir yarışma düzenlenecektir. EPDK denetleyemiyor Arz güvenilirliğinin risk oluşturduğunun zamanında tespit edilebilmesi için üretim yatırımlarının gerçekleşme durumunun çok iyi izlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir. Bugüne kadar bu denetlemenin yeterli düzeyde yapıldığı söylenemez. Bu izleme ve denetlemenin iyi bir şekilde yapılabilmesi için bu konuda yetişmiş, deneyimli bir kadroya gereksinim duyulacağı da ortadadır. Bu görevi yapan Enerji Piyasası Denetleme Kurumu’nun (EPDK) böyle bir kadrosu yoktur. Bu nedenle bu izleme ve denetleme işi, Bakanlık adına bu konuda ihtisas ve deneyim sahibi kamu üretim kuruluşuna verilmelidir. Bugünkü uygulamada, lisans almış üretim şirketlerine EPDK tarafından iki yıla kadar süre tanınmakta, bu süre içinde üretim yatırımlarının gerçekleşmemesi halinde lisans iptali cihetine gidilebilmektedir. Arz güvenilirliğini sağlayacak önlemlerin alınabilmesi için bu süre çok uzundur. Bu süre kısaltılmalıdır. Bu durumda lisans almak için mali yönden güçlü, elektrik üretiminde daha deneyimli şirketlerin müracaat etmeleri teşvik edilmiş olacaktır. Elektrik Piyasası Yasası’nın ilk şekline göre bu değişiklik tasarısında, izleme konusunda yeni önlemler getirilmiştir. Buna göre, TEİAŞ’ın hazırladığı üretim kapasite projeksiyonu raporunda lisans almış şirketlerin yatırımlarının ilerleme durumu incelenmektedir. Ayrıca her yıl, gelecek beş yılı kapsayacak şekilde uzun dönem elektrik enerjisi gelişim planına göre gerçekleşmeler ile kısa ve orta dönem arztalep dengesini belirlemek görevi de TEİAŞ’a verilmiştir. Ancak kapasite İhale zaman kaybı Kanımızca bu oldukça uzun bir zamanı gerektirecektir. Bu yarışmaya katılacak yerli ve yabancı şirketlerin zaten yarışmasız lisans almak suretiyle bu yatırımları yapmaları mümkün iken, böyle bir yarışma açmak zorunda kalınması, yerli ve yabancı özel şirketlerin üretim yatırımlarını yapmamaları veya yapamamalarından kaynaklanmaktadır. Bu yapılmayan yatırımları yapmak için yerli ve yabancı şirketleri tekrar yarışmaya davet etmek zaman kaybından başka bir şey değildir. Nükleer santral konusunda şahit olduğumuz gibi bu yarışmaya katılacak özel şirketlere satın alma garantisi de dahil olmak üzere birçok teşvik vermek zorunda kalınacaktır. Kamu doğrudan yatırım kararı alabilmeli Bu nedenle TEİAŞ’ın hazırlayacağı üretim kapasitesi projeksiyonu raporu ve uzun dönem elektrik enerji gelişim raporlarının sonuçlarına göre, gerekiyorsa Bakanlık doğrudan yatırım kararı alabilmelidir. Bakanlığın alacağı yatırım kararının dayanağı olacak TEİAŞ’ın hazırlayacağı uzun dönem elektrik enerjisi gelişim raporunun ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ