Katalog

ENERJİ 16 Yukarıda sayılan Tablo 1. Üretim Büyüklüklerine Göre dev şirketler, AB Avrupa’nın İlk 8 Elektrik Şirketi (2006 rakamları) içerisindeki 19 ülkeden 14’ünde ana Şirket Ülke Üretim (TWh/yıl) tedarikçi olarak EdF Fransa 600 bulunmaktadırlar. EON Almanya 200 (Hall 2005, s.45) RWE Almanya 190 Özellikle Alman EON Vattenfall İsveç 175 ve RWE’nin AB ENEL İtalya 125 içinde hem elektrik İspanya 125 Endesa hem de gaz Belçika 125 Suez/Electrabel sektörlerindeki İspanya 75 Iberdrola etkinliği önemli Kaynak: Vattenfall Annual Report, 2006. oranlardadır (EC 2005c). devlerinin de yoğun etkilerinin Avrupa elektrik piyasalarındaki bulunduğu uluslararası kuruluşlar tekelleşme eğilimlerinin en çarpıcı tarafından pek çok gelişmekte olan göstergesi, büyük şirketlerin elektrik kamu tekellerinin parçalanarak ülkeye üretim ve satışlarındaki pazar paylarına küçültülmesi gereği çeşitli ilişkindir (EC 2006). Avrupa Birliği’ne üye ülkeler arasında, 3 büyük şirketin toplam üretim içindeki paylarının yüzde 50’den daha az olduğu yalnızca 5 ülke bulunmaktadır: Danimarka, Finlandiya, İsveç, İngiltere ve Polonya. Ancak bu ülkelerde de söz konusu oran yüzde 40’ın altına düşmemektedir. Toplam üretimin yüzde 5’den fazlasına sahip firma adedi ise, hiçbir AB ülkesinde 10’u geçmemektedir. Elektrik satışlarındaki yoğunlaşma daha da çarpıcıdır. Üye ülkelerdeki elektrik satışlarının önemli bir kısmı az sayıda firma tarafından kontrol edilmektedir. AB üyesi ülkelerin elektrik sektörlerinde bir rekabet ortamından bahsedebilmek mümkün değildir. Elektrik sektöründeki yeniden yapılanmanın neden olduğu konsolidasyon olgusunu ABD’de de izlemek mümkündür. Toptan rekabet piyasasının kurulduğu 1992 yılında 10 üretici firma elektrik üretim kapasitesinin yüzde 36’sına sahipken, bu oran şirket birleşme ve satın alma işlemleri sonucunda 2000 yılında yüzde 51’e kadar yükselmiştir. Aynı şekilde, 1992 yılında ilk 20 firmanın üretim kapasitesindeki payı yüzde 58 oranındayken 2000 yılında yüzde 72 mekanizmalar ile dayatırılırken; diğer olmuştur. (EIA/DOE 2000) yandan Fransa, Almanya, İspanya gibi ülkeler aynı elektrik devlerini küresel Hayaller ve gerçekler ölçekte faaliyet gösterebilecek kendi Sonuç olarak, piyasa mekanizmaları “elektrik şampiyonları” olarak teşvik içerisinde elektrik sektöründe rekabetin etmekte, konuyu “ulusal egemenlik” sağlanacağı yönündeki varsayım bir kapsamında değerlendirerek türlü doğrulanamamaktadır. Sektördeki gerektiğinde önemli ölçüde korumacı reform sürecinin küresel ölçekteki davranabilmektedirler. sonucu rekabetin gelişmesi değil, tersine konsolidasyon ve tekelleşmedir. Dışarıdan hayal transferi Giderek büyüyen küresel şirketler, Uluslararası kuruluşların, “her piyasalarda son derece etkin bir rol derde deva bir reçete” olarak her oynamaktadırlar. Söz konusu şirketler, ülkeye sundukları bu politikanın reform sürecindeki pek çok ülkede, başlangıç öngörülerinin piyasada egemen konumda bulunmaya doğrulanmadığı uzun bir süredir yönelik faaliyet göstermekte, bölünerek görülmekte ve pek çok ülkede hatta özelleştirilen eski kamu tekellerinin politikayı öneren kuruluşlar içerisinde yerlerini almaktadırlar. Kamunun tekel dahi tartışılmaktadır. Başta Latin oluşturduğu, bu nedenle rekabetin tesis Amerika ülkeleri olmak üzere pek çok edilemediği ve verimliliğin ülke yanlıştan geri dönmekte, yeni sağlanamadığı yönündeki iddialara politika arayışları içerisine karşın, uygulanan politikalar ile pek girmektedirler. Ne var ki ülkemiz, çok ülkede özel sermaye tekelleri kendi tasarımlamadığı bir politikanın, tarafından tüm bir üretim, iletim ve başkalarından “transfer” edilen dağıtım zincirinin ele geçirildiği hayallerin peşinden gitmekte hala bir gözlenmektedir. Böylelikle izlenen sakınca görmemekte, söz konusu politikanın, pek çok ülkede elektrik hayaller nedeniyle ülkemizde yerli oligarşilerinin oluşmasına neden kaynaklar kullanılamamakta, enerji olduğu görülmektedir. güvenliği giderek ulusal güvenliği Bir yandan küresel elektrik ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ tehdit eder hale gelmektedir. 2007 yılı toplam elektrik üretimimizin yaklaşık 190 TWh olduğu dikkate alındığında, ülkemizde de Dünyada başa güreşebilecek bir şampiyon şirket yaratılması hiç de zor görünmemektedir. Ancak Avrupa Birliği üyeleri, kendi ulusal şampiyonlarını koruma yoluna giderken, ülkemiz enerji yönetimlerinin tam tersine mevcut elektrik şirketini paramparça etmiş olmaları, tam bir “politika yanlışlığı” olarak önümüzde durmaktadır. Gelinen nokta itibariyle, ülkemiz elektrik sektöründe uygulanmakta olunan politika sorgulanmak ve yeniden tasarımlanmak zorundadır. Sektörde uygulanmakta olan politikaların ülke yararına olmadığı seçenekleri üzerinde düşünce üretmek durumundadırlar. Bu çerçevede, toplumsal ve çevresel yararın en fazla olacağı bir sektör yapısı kurulmalı ve söz konusu yapıda elektrik enerjisi tüm vatandaşlar tarafından ödenebilir bir bedel karşılığı sahip olunabilecek temel bir hak olarak kabul edilmelidir. ? KAYNAKLAR BBC NEWS, EU Warns 17 States on Energy Laws, , (Erişim tarihi: Nisan 2006). David Hall, “Evaluating the Impact of Liberalisation on Public Services A Critique of the European Commission 2004 Report ‘Horizontal Evaluation of the Performance of Network Industries Providing Services of General Economic Interest’”, PSIRU Reports, Business School, University of Greenwich, London, 2005. EIA/DOE, Changing Structure of Electric Power Industry 2000: An Update, Washington, 2000. European Commission, Towards An Efficient Internal Energy Market, Conclusions of the 2005 Report on the Functioning of the Electricity and Gas Markets, Brussels, 2005a. European Commission, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: Report on Progress in Creating the Internal Gas and Electricity Market, Brüksel, 2005b, European Commission, Technical Annexes to the Report from the Commission on the Implementation of the Gas and Electricity Internal Market, Brüksel, 2005c. European Commission–Eurostat, Gas and Electricity Market Statistics, 19902006, 2006. European Commission, Corrigendum Commission Communication on Progress in Creating the Internal Gas and Electricity Market, Brüksel, 2006. European CommissionEurostat, Gas and Electricity Market Statistics, 2007. Fabio Domanico, “Concentration in the European Electricity Industry: The Internal Market as Solution?”, Energy Policy, 35(10), 50645076, 2007. Platts Top 250 Global Energy Companies, , (Erişim tarihi: Mart 2007). PricewaterhouseCoopers, Power Deals Annual Review, 20022007. Tooraj Jamasb, “Reform and Regulation of the Electricity Sectors in Developing Countries”, Cambridge Working Papers in Economics, University of Cambridge, 2002. Steve Thomas, “Viewpoint The Seven Brothers”, Energy Policy, 2002a. Steve Thomas, “Sustainability and the British Electricity Reforms”, Presentation to the Second International Panel: Energy for Sustainable Societies, Bogota, 2002b. Vattenfall Annual Report, 2006. Türkiye elektrik sektöründe uygulanmakta olunan politika sorgulanmak ve yeniden tasarımlanmak zorundadır. Sektörde uygulanmakta olan politikaların ülke yararına olmadığı açıkça görülmektedir. Sektörün bu yapısı ile “bütünsel planlama” olanağı kalmamıştır. Sektör politikalarının, sanayileşme politikaları ile ilişkisi ortadan kalkmış bulunmaktadır. açıkça görülmektedir. Sektörün bu yapısı ile “bütünsel planlama” olanağı kalmamıştır. Sektör politikalarının, sanayileşme politikaları ile ilişkisi ortadan kalkmış bulunmaktadır. Bu yapıda, enerji verimliliğini artırmak, teknoloji geliştirmek, dışa bağımlılığı azaltmak, sosyal ya da bölgelerarası eşitsizliği gidermek gibi politika önceliklerini uygulamaya sokmak imkanı kalmamıştır. Elektrik sektörünün geleceği, büyük oranda, ülkemiz enerji yönetimlerinin sorunu doğru teşhis ederek özgün bir enerji modeli ortaya koyabilmelerine bağlı olacaktır. Politika yapıcıları, sonuçları belirsiz inanışlar peşinde sürüklenmek yerine, farklı tasarım ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ